Мы дунаим къытехъорэ пэпчъ щэIэфэ, ежь иамал-кIуачIэ елъытыгъэу, улэу-гупыкIэу иIагъэр къыгъэнафэу лъагъо щыIэныгъэм щыпхырещы, зыми хэмыкIокIэщт лъэуж къегъанэ. Гупшысэр зынэтIэгоу мы чIым къытехъуагъэм игъашIэ ащ фегъэшъуашэ, ныбжьырэ гушъхьэлэжьыгъэшхор тын лъапIэу къыкIэны.

Адыгэ литературэм хэгъэхъогъэным, адыгэ гупшысэм зегъэушъомбгъугъэным зиIахьышIу хэзылъхьэгъэ тхэкIо нахьыжъхэм ащыщ Еутых Аскэр Къадырбэч ыкъор.

Апэрэ лъэбэкъухэр зышIырэ адыгэ литературэмкIэ лъэшэу мэхьанэшхо яIагъ тыбзэкIэ къыхаутыхэ ыкIи урысыбзэкIэ ахэр къыдэкIыхэ зэрэхъугъэм. 1940-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъ тхылъ тедзапIэм адыгэ усакIохэм япроизведениехэр зыдэт сборникэу «Человек поет» зыфиIоу Алексей Пономаревым зэри­дзэкIыгъэр, усэкIо ныбжьыкIэхэу Пэрэныкъо Мурат, Еутых Аскэр, Андырхъое Хъусен яусэхэм ямызакъоу, КIубэ Щэбан, НакI Шъалихьэ нэмыкIхэм атхыгъэхэр дэтхэу къыдагъэкIыгъ. Темыр Кавказым итхакIохэм ыкIи урыс тха­кIохэм азыфагу илъ творческэ зэпхыныгъэхэр мэпытэх; адыгэ литературэм я 30-рэ илъэсхэм хэпшIыкIэу зештэ, тхэкIо ныбжьыкIэ купышхуи къыхэхьэ: Андырхъое Хъусен, Жэнэ Къырымыз, Уджыхъу Адылджэрый, Уджыхъу Хъалид, Меркицкэ Рэщыд, Кобл Билъэустэн, НакI Шъалихь, Цухъо Асфар, нэмыкIхэри. Щэч хэлъэп ахэм лъэпкъ литературэм иидейнэ-художественнэ зэшIокIхэм зэрэхагъэхъуагъэм, ащ ижанрэ гъэпсыкIэ нахь гъэшIэгъон зэрэхъугъэм.

Ау Хэгъэгу зэошхом лъэпкъ литературэм игупшысэ ехьыжьагъэхэр къызэпыригъэзагъэх. Адыгэ тхакIохэм янахьыбэр фронтым Iухьагъ. Ахэм ащыщхэу Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Еутых Аскэр, Кэстэнэ Дмитрий, Павел Резниковым, нэмыкIхэми орденхэр, медальхэр ахэлъхэу къагъэзэжьыгъ ыкIи творческэ IофшIэнышхом падзэжьыгъ. Ау зэкIэми ар янасып къыхьыгъэп. ЛIыгъэ ахэлъэу фэхыгъэх Андырхъое Хъусен, зыщымыIэжь уж «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ» цIэ лъапIэр къыфагъэшъошагъ, Уджыхъу Адылджэрый, Уджыхъу Хъалид, Тыгъужъ ДышъэкI, нэмыкIхэри. 1942-рэ илъэсым фашист техакIохэм къуаджэу Натыхъуае Меркицкэ Рэщыдэ щаукIыгъ, зэо ужым уIагъэу телъ хъугъэхэм арылIыкIыгъ Джэнчэтэ Мурат.

Хэгъэгу зэошхом адыгэ литературэм ыкIочIэ инэу къэнэфэгъагъэр зэбгыри­чыгъ, ауми, къэнагъэхэм зызэкIаугъоягъ, зэралъэкIэу жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ адыгэ литературэр аушъагъ.

Еутых Аскэр (1915 — 1999)

Iоныгъо мазэм и 25-м, 1915-рэ илъэ­сым Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Хьатикъуае къы­щыхъугъ.

1928-рэ илъэсым Адыгэ педтехникумым чIэхьагъ, къыухыгъ, Краснодар дэт кIэлэегъэджэ институтри къыухыгъ. 1936 — 1938-рэ илъэсхэм А. Еутыхыр Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым бзэмкIэ, литературэмкIэ ыкIи тарихъымкIэ инаучнэ IофышIагъ, 1939-рэ илъэсым щегъэжьагъэу 1941-рэ илъэсым нэс Аскэр Мос­ква дэт театрэ искусствэмкIэ къэралыгъо институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэ зыхьырэм икIэлэегъэджэ-консультантыгъ.

1935-рэ илъэсым къыщыублагъэу Еутых Аскэр ытхыхэрэр къыхиутыщтыгъэх. Поэзием, драматургием, прозэм ыкIи зэдзэкIыным зэфэдэу ащылэжьагъ. Иапэрэ усэ тхылъэу «Тимафэхэр» 1938-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ащ къыкIэ­лъыкIуагъэх рассказхэр зыдэтхэу «КIочIэ ин», усэхэр ыкIи поэмэхэр зыдэхьэгъэ сборникэу «ЩыIэкIакI», лирическэ повестэу «Сшынахьыжъ» зыфиIохэрэр.

Зэо ужым щыIакIэу зэтеуцожьрэм кIэгушIухэу цIыфхэр яшъыпкъэу Iофым зэрегугъущтыгъэхэр Еутых Аскэр ипроизведениехэу «IэнэтIэ дэгъу», «Тыгъэр ташъхьагъ», «Зы бзылъфыгъэ итхыд», «ЦIыфым илъэуж», нэмыкIхэми къащыриIотыкIыгъ.

Еутых Аскэр драматургиеми хэ­шIыкI фыриIэу тхагъэ: ипьесэхэу «Ася», «Бзылъфыгъэ цIыкIухэр», «Пшъэхъу зэрытхъыгъэхэр» зыфиIохэрэр Адыгэ драмтеатрэм щагъэу­цугъэх. ЗэдзэкIын Iофы­шхори дэгъоу фызэшIокIы­щтыгъ. ТхакIом М. Ю. Лермонтовым иусэхэм ащыщхэр, Н. А. Некрасовым ипоэмэу «Кому на Руси жить хорошо?» (М. Пэрэны къор игъусэу) адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх.

ТхакIом ипроизведениехэр урысыбзэкIэ журналхэм, тхылъ те­дзапIэхэм Мыекъуапэ, Краснодар ыкIи Москва къащыдэкIыщтыгъэх. ГущыIэм пае, «У нас есть такой обычай» ыкIи «Исмаил Шарифет» зыфиIохэрэр журналэу «Огонекым» (1946-рэ илъэс), усэхэр ыкIи поэмэхэр зыдэт сборникэу «Счастье» (Мыекъуапэ, 1946), новеллэхэр зыдэтэу «Священная река» (Мыекъуапэ, 1946), повестьхэу «Аул Псыбэ» (журналэу «Знамя»), «У нас в ауле» (журналэу «Новый мир») къарыхьагъэх. Мыхэм къакIэлъыкIуагъэх урысыбзэкIэ тхыгъэ романхэу «Улица во всю ее длину», «Двери открыты настежь», «Глоток родниковой воды», «Баржа», «Бычья кровь» зыфиIохэри.

2000-рэ илъэсым Москва, А. Къ. Еутыхыр зыщымыIэжь уж, прозэкIэ тхыгъэ тхылъэу «Разрыв сердца», повеститIу дэтэу «Разорванная картина» ыкIи «Я – кенгуру» зыфиIохэрэр къыщыдэкIыгъэх. 2011-рэ илъэсым усэхэр, поэмэхэр зыдэт тхылъ цIыкIоу «Хъырахъишъ» зыцIэр Адыгэ республикэ тхылъ тедзапIэм къыщытырадзагъ.

ТхакIом ипроизведениехэм ащыщ­хэр бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ зэрадзэ­кIыгъэх. Еутых Аскэр итворчествэкIэ шIэныгъэ ушэтынхэр, статья зэфэшъхьафхэр, рецензиехэр бэу атхыгъэх. Еуты­хыр Адыгэ Республикэм илъэпкъ тхэкIуагъ, 1938-рэ илъэсым щегъэ­жьагъэу СССР-м итхакIо­хэм я Союз хэтыгъ, гупшысэкIэ гъэшIэгъон IэкIэлъыгъ, творчествэр фэIэрыфэгъугъ, лъэуж зафэ мы чIым къытезынагъэ­хэм ащыщ.

Мамырыкъо Нуриет.