ШэкIо Абрек Урысые Федерацием гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъ, Красногвардейскэ район администрацием нахъыжъхэм я Советэу щызэхэщагъэм ипащэ игуадз. Республикэм щырагъэкIокIырэ Iофыгъо зэфэшъхьафхэм, анахьэу литературэм, бзэм, этнографием афэгъэхьыгъэ конференциехэм, Iэнэ хъураехэм чанэу ахэлажьэ. Лъэпкъым ишэн-хабзэхэм арыгъуазэхэзэ къыткIэхъухьэрэ тиныбжьыкIэхэр псэунхэм иIоф ищыIэныгъи икъэлэмыпи илъэс тIокIищым къехъугъэу фегъэIорышIэх.

[caption id="attachment_98226" align="aligncenter" width="800"] Абрекрэ ишъхьэгъусэу Хъэнятрэ.[/caption]

«Абрек сыд ышIагъэми, ытхыгъэ­ми ыгу имыкIэу къыдекIокIырэр тичIыгу, ти Адыгэ Республик, Урысыешхоу тызыщыпсэурэ къэралыгъошхор ары, ау ахэм зэкIэми якъежьапIэу, ыгу фэбагъэу илъ зэпытыр ежь икъуадж, ипсыхъу, ицIыфышIухэр ары». Гъыщ Нухь.

ЗэлъашIэрэ кIэлэегъэджэу, усакIоу, тележурналистэу ШэкIо Абрек, щыIэныгъэм зэрэщыхабзэу, ежь игъогу, ымэкъэ чан адыгэ литературэм къыщигъэнэфагъ. Зыщыщ къуаджэу Джамбэчыерэ ягъунэгъу псэупIэу Улапэрэ адэт гурыт еджапIэхэм якIэлэегъэджагъ, а еджэпIэ дэдэхэм япэщагъ, нэужым Красногвардейскэм дэт еджэпIэ-гимназиеу N 1-м илъэс 35-рэ щыригъэджагъэх. Абрек партийнэ Iофхэр зыщишIэгъэ илъэсхэри къыхэкIыгъ, район телевидениеми редакторэу щылэжьагъ.

1960-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу Абрек итхыгъэхэр гъэ­зетхэмрэ журналхэмрэ къащыхаутых. Ащ сыд Iоф зешIи ныбжьыкIэзэ зыпыщагъэ хъугъэ усэ тхыныр зэпигъэугъэп, гуеты­ныгъэ фыриIэу, гушхуагъэ хигъуа­тэу усэ зэхэлъхьан Iофыр лъегъэкIуатэ.

ШэкIо Абрек кIэлэеджакIохэм шIэныгъэ куу аригъэгъотыным дакIоу ахэм япIун-лэжьын лъэшэу ынаIэ тетыгъ. Адыгэхэм ятарихъ, ягъэшIэ гъогу мыпсын­кIэ тэрэзэу алъигъэIэсыным, лъэпкъым игурышэ-гумэкIхэр, идунэееплъыкIэ, ишэн-хабзэхэр дэгъоу ягъэшIэгъэным игупшысэ зыдиIыгъ зэпытыгъ. Лъэпкъ зэхашIэ, лъэпкъ шIэжь яIэу ныбжьыкIэхэр пIугъэнхэм фэлэжьэрэ методическэ IэпыIэгъу­хэр къыдигъэкIыгъэх: «Унагъом сабый къихъуагъэмэ», «Гур орэкъабзэ, жабзэр орэдахэ». Адыгэ тари­хъыр, адыгэ шэн-хэбзэ зэхэтыкIэхэр икъоу ыкIи куоу зэришIэхэрэр, лъэпкъ зэхэшIэ ин зэриIэр, ицIыф лъэпкъырэ ащ икультурэрэ зэрафэгумэкIырэр Абрек итхыгъэхэм къахэщы. Егъэджэн Iофым дыкIыгъоу лъэпкъ гъэсэныгъэм епхыгъэ Iо­фыгъо зэфэшъхьафхэр нахьы­шIоу зэхэщэгъэнхэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзабэхэм ащ Iоф ади­шIагъ, IофшIэкIэшIоу ыгъэу­нэ­фыгъэхэр къызщыриIотыкIырэ методическэ IэпыIэгъубэ къыдигъэкIыгъ.

ТхэкIо ныбжьыкIэхэм яIоф­шIагъэхэр зыдэт тхылъэу «КIочIэ зэикI» зыфиIорэм 1983-рэ илъэ­сым апэрэу ШэкIо Абрек иусэхэр къыдэхьагъэх. Ащ къыкIэлъы­кIуагъэх ежь итхыгъэ щэхъу зыдэмыт тхылъ шъхьафэу къыдэкIыгъэхэ «ДахэкIэ сыпэгъо­кIы» (1996), «Тэтэжъ иш» (2000), «КъысфакIу, орэд» (2007), «Тыгъэнур» (2009), «Симаф» (2013) зыфиIохэрэр. ШэкIо Абрек лъэпкъ гъунапкъэхэр къызэри­нэкIыгъ. 2015-рэ илъэсым урысыбзэкIэ апэрэу А.А. Шипулиным зэридзэкIыгъэу ащ иусэхэр зыдэт тхылъэу «Песня лас­точки» зыцIэр къыдэкIыгъ.

ШакIом итворчествэ, тхэкIо- усэкIо пстэуми зэряхабзэу, лъэныкъуабэ къызэлъеубыты. Арэу щытми, шIэныгъэлэжьэу Гъыщ Нухьэ итхыгъэ зэрэщыхигъэунэфыкIэу, «Абрек сыд ышIагъэми, ытхыгъэми ыгу имыкIэу къыдекIокIырэр тичIыгу, ти Адыгэ Республик, Урысыешхоу тызыщыпсэурэ къэралыгъошхор ары, ау ахэм зэкIэми якъежьапIэу, ыгу фэбагъэу илъ зэпытыр ежь икъуадж, ипсыхъу, ицIыфышIухэр ары».

Ихэгъэгу усакIом зэрипхырэр чIыпIэу къызщыхъугъэу, иапэрэ лъэбэкъу зыщидзыгъэ, нэрымылъэгъу зэпхыныгъэ пытэ зыдыриIэ и Джамбэчый. А чIынэ­лъэ цIыкIур ары ащ дунаир къыфызэIузыхыгъэр, щыIэкIэ гъогум тезыщагъэр. Гъунэ зимыIэ шIулъэгъу зыфыриIэ икъо­джэ гупсэ епхыгъэу къыздырихьакIырэ гукъэкIыжьхэм ясу­рэт IупкIэу, иплъэгъукIэу усакIом къытхыхьэрэр:

Бгъашхъоу зиушхоу сызыфэусэрэр Си Лэбэ къаргъоу псымэ ялый. Гъэтхэ нэкIапэу къыкIэлъы­рысыр Ренэу ныбжьыкIэу си Джамбэчый.

ТхакIом ипоэзие лъэпсэ пытэ щаубытыгъ къоджэ псэукIэм, чIыопсэу ащ къешIэкIыгъэм ясурэтхэм, цIыф лэжьэкIо мышъхьа­хыжьхэм ягуетыныгъэ. Джащ фэдэх усэхэу «Сихэгъэгу ымакъ», «ЧIым сырицIыф», «Сикъуадж», «Сятэжъ икъужъэе чъыг» зыфиIохэрэр. УсакIор къэзыуцухьэрэ дунаир, ащ игъа­шIэ зыщыкIогъэ ихэгъуашъхьэ афэгъэхьыгъэ исатырэ пэпчъ ыгу шъыпкъэм къиджыкIэу гъэ­псыгъэх.

ШэкIо Абрек ипоэзие гукIочIэ ин хэлъ. УсакIом иакъылышIуагъэ къыхэкIэу уахътэр зыфэдэр зэхифын, ащ хэхъухьэрэ-хэшIы­хьэхэрэм уасэ афишIын елъэкIы. Ар щыIэкIэ-псэукIэу, зэхэтыкIэ-зэфыщытыкIэу цIыфмэ зэфы­ряIэм зэхъокIыныгъэу фэхъу­хэрэм алъэплъэ, гукIэгъури, зэфагъэри, нэхъоири, жъалы­мыгъэ­ри, къэрарынчъагъэри гу чанкIэ зэхешIэ. Сыд Iофыгъо къыIэтыгъэми, усакIор гурэ-псэрэкIэ къыбдэгущыIэшъ, игукIаий зэхэошIэ. «Тинеущ гур фэузы» зыфиIорэ усэм къызэрэщиIорэмкIэ, тимафэхэр рэхьатхэу, зыпкъ титэу, гум ылэжьрэр яжьэм хэтымытакъоу, тызэдеIэжьызэ тыпсэуным къыфэджэ.

КIэлэегъэджэ IэпэIасэм ыкIуа­чIи, иуахъти ашъхьамысэу илъэс 35-рэ зыфигъэIорышIэгъэ сэнэхьатыр итворчествэкIи гу­шъхьэ-лэжьыгъэ къэкIуапIэу хъугъэ. ПIуныгъэ-гъэсэныгъэ сэнэхьатэу Абрек къыхихыгъэм къыпкъырыкIыгъэу плъытэн плъэ­кIыщт кIэлэцIыкIухэм апае усэхэр зыдэт тхылъхэу «Тэтэжъы иш», «Тыгъэнур», «Симаф», «Песня ласточки», «Я рисую» зыфиIохэу къыхаутыгъэхэр. ЦIыфымрэ къэзыуцухьэрэ дунаимрэ зэгопчынхэ умылъэкIынэу зэрэзэпхыгъэхэр сабыйхэм агури­гъэIоныр гухэлъ шъхьаIэу тхакIом зыдиIыгъ. Усэхэу «Гъэтхэпэ маф», «Тыгъэгъаз», «Псынэ­кIэчъ», «Жьыр орэкъабзэ» зыфиIохэрэм чIыопсым къыщыхъу- къыщышIэхэрэм сабыйхэр нэ­Iуасэ афашIы. Усэу «Лъэужзефэхэр» зыфиIорэм тхакIом къыщеIо: «гъэтхэ мафэр гушIо къуапэу, тэ тымакъэ жьым еIэты, тиорэди пкIэшъэ тхьапэу, ошъо чапэм щэбыбатэ».

УсакIом анахьэу зызыфигъа­зэхэрэм ащыщ псэушъхьэхэр. Бжьэм, хьампIырашъом, чэты­жъы­ем, пцIэшхъо цIыкIухэм, чэтыум, хьэм, шым, тхьакIумкIыхьэм язекIокIэ-шIыкIэ-гъэпсыкIэхэр къыриIотыкIыхэзэ, кIэлэцIыкIухэм гурыIогъошIоу адэгущыIэн елъэкIы, ягулъытэ зыкъы­регъэIэты, язэхашIэ егъэбаи, дэхагъэм фепIух, фегъасэх.

КIэлэеджакIохэр анахь зыпылъхэр, зыгъэгумэкIыхэрэр, зылъыплъэхэрэр, яIофшIакIэ, яеджакIэ щысэкIэ къызыщыриIотыкIырэ усабэ иI. Ахэм ащыщых «Симаф», «ЛэжьакIо сыхъугъ», «Сэ ныбджэгъу сиI», «Нанэ ихьалыгъу» зыфиIохэрэр. ГущыIэм пае, «Сыхъупхъэнэу зэкIэри фай» зыфиIорэр цIыфыр цIыфы зышIырэ шэн-зекIуа­кIэхэм уафэзыпIурэ гъэсэпэтхыдэх:

Сэ сыхъупхъэнэу ЗэкIэри фай, КъысаIо ренэу: — УмышIыкIай! Iэдэб зимыIэм, Бзаджэм себгъукIо. ЦIыфыгъэ зиIэм, Зафэм сылъэкIо.

ШэкIо Абрек бзэм, тарихъым, IорIуатэм, литературэм афэкъулай, цIыф зэхэтыкIэм фэIаз, шIэныгъэ дэгъу иI, зэхэщэкIо хьалэмэт. Бжьэм фэдэу чэщи мафи Iоф ышIагъ, бэ фызэшIокIыгъэр, гурыт еджапIэхэм нэбгыришъэ пчъагъэ ащыригъэ­джагъ. Учебникэу, методическэ IофшIагъэу иIэхэм тиеджапIэхэм ащырэлажьэх, иусэхэр кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэхэм апае къыдэкIыгъэ тхылъ зэфэшъхьафхэм адэхьагъэх. IофшIэным зыщамыдзыеу, шIыкIашIохэу сабыйхэр пIугъэнхэм Абрек иусэхэр те­гъэпсыхьагъэх. Иусэ пэпчъ —гъэсэпэтхыд.

УсакIом къехьылъэкIырэп шъыпкъэIоныр, шIушIэныр. Ащ цIыф гъэсагъэхэу, тхакIохэу, Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэхэу, орэдыIохэу, сурэтышIхэу, лэ­жьэкIо шIагъохэу шIукIэ, дахэкIэ зигугъу ышIыгъэр бэ. ИшэнкIэ цIыф рэхьат, Iэдэб ин хэлъ. 1980-рэ илъэсхэм экспедицие купэу Джамбэчые кIохэрэм сэри сахэтыгъ. Джащыгъум Абрек нахь благъэу нэIуасэ тыфэхъугъ, тызфэкIогъэ Iофхэр зызэшIотэх ужым ащ ядэжь тыригъэблэ­гъагъ. Непэ къызнэсыгъэм тыз­дэхьэгъэ щагоу чъыгхэмрэ къэгъагъэхэмрэ зыдизыр сынэгу кIэт. Тыплъэмэ, сэнэшъхьэ чIэгъым чъэт Iанэм бахъсымэр, къэбыр, лыр, нэмыкI адыгэ шхыныгъохэр тетых. Ащ пэмычыжьэу Абрек ишъхьэгъусэу Хъэнят Iэгу хьакум кIэрытэу стырыбзэу, пахъэр шъхьарихэу хьалыгъу гъэжъэгъэкIэ-шэплъыбзэхэу табэ инхэм арылъхэр къырихыжьыхэу тытефагъ. Мыщ пыдзагъэу къэсIон экспедицием ипащэу Хьанэхъу Руслъан ылъэ­гъугъэм ыгъэгушIуагъэу сурэт къызэрэтырихыгъэр, ар институтым ихъарзынэщ хэлъ. Джары ШэкIо Абрек иунэгъо зэкIужь дахэ иапэрэ зэIукIэгъоу сэркIэ хъугъэр. Зэшъхьэгъусэхэм ясабыйхэми, якъорэлъф-пхъорэлъф­хэми апшъэрэ гъэсэныгъэ арагъэгъотыгъ. Непэ ахэр рес­публикэм ицIыф IофшIакIох, нымрэ тымрэ агъэгушIохэу гукIэгъур, Iэдэбыр ахэлъэу яIоф­шIэн агъэцакIэ. Хъэнят РСФСР-м и Апшъэрэ Совет и Президиум и УказкIэ 1982-рэ илъэсым щытхъуцIэу «РСФСР-м изаслуженнэ кIэлэегъадж» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ.

ШэкIо Абрек гъэхъагъэкIэ фэтэлъэгъу, уфэгушIонэу тефэ тхылъ зэгъэпэшыгъэ-зэхэугъоягъэу «Антология современной детской литературы народов России» зыфиIоу 2017-рэ илъэ­сым къыдэкIыгъэм урысыбзэкIэ иусэ пшIыкIух къызэрэдэхьа­гъэр. Ащ цIыф лъэпкъ зэмы­лIэужыгъо 55-мэ ятхыгъэхэр дэтых.

А зэпстэур усакIоу ШэкIо Абрек творческэ гъогу занкIэ зэрэтетыр ыкIи ылъэ ащ зэрэтепытыхьагъэр къэзыгъэлъэгъо­рэ Iофыгъох. Илъэсыбэрэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр щытхъу хэлъэу зыгъэцэкIэгъэ Абрек усэкIэ кIэлэцIыкIухэм адэгущыIэ, адыгабзэр аIуелъхьэ, яушъыи, игъэсэпэтхыдэ ахелъхьэ. Сабый­хэм ащ афитхыгъэ усэхэр еджэн­хэкIэ псынкIэу, хъурэ- шIэрэр нафэу къизыгъэлъэгъу­кIырэ сурэтхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэхэу, бзэ дэхэ, бзэ зэгъэфагъэкIэ тхыгъэх. Ахэр адыгэ лъэпкъ пIуныгъэр гъэлъэшыгъэ­ным фэIорышIэх. Непи ШэкIо Абрек ипоэтическэ къарыу хэ­хъо, зеIэты, художественнэ зэфэхьысыжь инхэр ышIызэ, ежь илъагъо нафэу ыпэкIэ лъэкIуатэ.

Шъхьэлэхъо Дарико. Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат.