ЩыIэныгъэр зыфэдэр ежь имафэ пэпчъкIэ зэхэзышIэгъэ цIыф шъэбэ сакъэу, Iушэу щытыгъ КъумпIыл Къадырбэч. Ащ гъунэнчъэу илъэпIагъ гъашIэр, цIыфхэр ыкIи Хэгъэгур.

Иусэу зыкIэхъопсыщтыгъэр зэрэфаеу бгъэгум къыдэкIы зэхъум, КъумпIыл Къа­дырбэч икIэсэ Хэгъэгур, илъэпIэ цIыф­хэр, икъуаджэ, къешIэкIыгъэ чIыо­псым идэхэгъэ мыухыжь, ным ишIушIэ иинагъэ, игукIэгъу гъунэнчъэ, тыр зэрэ­лъа­псэр, быным имызакъоу, лIакъом, лъэп­къым, Хэгъэгум хъулъфыгъэр пкъэу пы­тэу зэ­ряIэр, КъумпIыл Къадырбэч игупшысэ, ипоэзие дэгъу дэдэу къащыри­IотыкIыгъ. УсакIом идунэееплъыкIэ-гуры­IуакIэкIэ, илирикэ шъабэкIэ игупшысэ тхылъеджэ­хэм алъигъэIэсыныр фызэшIокIыгъ.

Сыоплъы зэпыты шъхьакIэ, сидунай, ЗызгъэплъэкIыныр зыкIи сымылъэкI, Сэ сыгу дэхъыкIырэр боу къэIо­гъуай, О уидэхагъэ хъишъэ зэхакI.

Уизылъэныкъо хыр щэбыжъуатэ, Хыбзыу пэпсыгъом зыщегъэтэмэ­шху. КъокIыпIэр пIонышъ, тыгъэр къыщэуатэ, КъохьапIэм мэзыр ащыпкъэушху.

Уихьэлэлыгъэ гъунэ имыI. ЦIыфым урий о, ащ уфыщыI. Фитэу къыдэIабэ уидышъэ пхъуантэ, Насыпыр, тхъагъор, чэфыгъор пхегъуатэ. («Сыоплъы зэпыты шъхьакIэ…»)

Гупшысэр зинэрыгъым усэр къыфэкIо хабзэ. Пасэу, Улэпэ гурыт имыкъу еджа­пIэм щеджэзэ, адыгэ жэрыIо творчест­вэм дихьыхэу, урыс классикхэм атхы­хэрэм ыкIи адыгэ тхэкIо нахьыжъхэу КIэращэм, Хьаткъом, Цэим, Пэрэны­къом, Жанэм, нэмыкIхэм атхыгъэхэр бэрэ, бэрэ зэпыригъазэщтыгъэх; мызэу, мытIоу ыгу рихьырэ чIыпIэхэр кIиджыкIыжьыщтыгъэх, аузэ, гущыIэм, ныдэлъфыбзэм кIочIэ гъэшIэгъон зэрахэлъым гу лъитэ мэхъу. ИгузэхашIэхэр нахь къэзгъэтIасхъэщтыгъэхэр икъуаджэ итеплъ, лэжьэкIо цIыф хьалэлхэр, исабыигъо-кIэлэгъу зэпхыгъагъэхэу псыхъохэу Лабэрэ Улэрэ, гъэмэфэ ыкIи бжыхьэпэ мазэхэм гъу­нэгъу мэзым зэрэкIощтыгъэр… Мы ду­нэе дэхэ зэгъэфагъэу къешIэкIыгъагъэр мыхъугъэмэ, кIалэр усэным къы­фэмыущыныгъэкIи хъун. Ау а зэкIэми етIани къахэхъуагъ исабыигъом бэрэ зыкIэдэIукIынэу хъугъэ тхыдэхэр, таурыхъхэр, пшысэхэр, джащыгъум ежь кIалэми ыбзэ къытIэтагъ, псынэкIэчъ къаргъоу къыIуиутыгъ. Пчэдыжьыпэ­-пчы­хьэшъхьапэм ядэхэгъэ-кIэрэкIагъэу гур зыпхъуатэрэр ары КъумпIыл Къадырбэч ипоэтическэ творчествэ къе­жьапIэ фэ­хъугъэхэр. Ежь кIалэр арымэ, фэчэфыгъ щыIэныгъэм, фэрэзагъ дунэе дахэм.

Опсау, природэр, опсау, псэ спытэу дунаем цIыфэу сыкъытебгъэхъуагъэшъ! ПIапэ сигуапэу сэубыты пытэу, Iэ кIочIэшхуитIур къызгобгъэкIагъэшъ.

МэкъумэщышIэ унагъо къихъухьагъ, щапIугъ усакIор. Арышъ, ыгукIэ анахь илъапIэр дунаир зыгъэдэхэрэ, зыIэтырэ цIыфыр ары. Ар зэрилъэкIэу иусэ сатырхэм ащегъашIо.

Тэ джары тызэрэпсэурэр, Ныбджэгъур, дэгъоу зэгъашIэ. Iоф зышIэу, IофкIэ улэурэр Зэрэхэгъэгоу зэлъашIэ. («Тэ джары тызэрэпсэурэр»)

КъумпIыл Къадырбэч Хъызыр ыкъор Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Улапэ шышъхьэIум и 24-м, 1934-рэ илъэсым къыщыхъугъ. 1954 — 1957-рэ илъэсхэм дзэм къулыкъур щихьыгъ. 1957-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ытхы­хэрэр хиутыхэ хъугъэ. 1957 — 1959-рэ илъэсхэм псэолъэшI фирмэу «Зэ­къошныгъэм» лэжьэкIо къызэрыкIоу Iутыгъ. ЕтIанэ Москва Литературнэ ин­ститутым щеджагъ. А илъэсхэм иапэрэ усэхэм тхылъеджэхэр нэIуасэ афэ­хъух. Усэу «Сихэгъэгу» фэбэгъэ иныр къыхэщэу къыщеIо:

Сыогупшысэ зыхъурэм, Сыбыбмэ сшIоигъоу сэхъу. Къушъхьэм къечъэхрэ псыхъоу СкIуачIэ фэдитIу къыхахъо.

Мамырныгъэм, тынчыныгъэм агъэразэу нэмыкI усэм щыкIегъэтхъы:

СэшIэ сэ шIу узкIэслъэгъурэр, Сихэгъэгоу цIыфы гушхуапI. Зызакъуи сымыуджэгъурэр Уигубгъошхоу гъэбэжъу къэкIуапI.

Хэгъэгум гъунэнчъэу фэраз: регъаджэ, ефапэ, егъашхэ, тынчыгъэр регъэгъоты. 1964-рэ илъэсым Къадырбэч иапэрэ усэ тхылъэу «ПсынэкIэчъ» зыфиIорэр къыдэкIыгъ. Охътэ кIэкIым къыкIоцI ащ усэ тхылъ пчъагъэ къыкIэлъыкIуагъ. Усэныр тхьэтын лъапIэу зэрэщытыр зэхишIэу, гу къабзэм къикIырэ сатырхэм цIэ дахэ афишIыгъ усакIом — «ПсынэкIэчъ». Ипшъэрылъ ин зэхишIэу ар сыдигъуи усэщтыгъ, дышъи, дани апимышIыщтыгъэр икъоджэ гупс ары.

Сэ лъапсэ зыщесыдзыхыгъэр Сыкъызщалъфыгъэу сикъуадж. Сэламыр апэу зэсхыгъэр Сыгушхоу иурам занкI.

Къысатэу сэ Сенэ Iушъо, ЩысфашIми унэ Париж, Ащ пае сиштэщтэп гушIом — Сикъуаджэ сэркIэ Париж. * * * Дунаим чIыпIэ дэхабэ, Сэ сэшIэ, хъопсагъоу тет, Ау щыIэп фэдэ Улапэ, Улапэ — сэ сиорэд. («Сикъуадж»)

Илъэс 30-м ехъоу литературэм зыхэтыгъэм, зыщылэжьагъэм усакIом игу­пшысэ щыIэныгъэ лъэныкъуабэм зэфэдэу атыригощэн, пейзажым, лирикэм имызакъоу, хэгъэгум, илъэпкъ афыриIэ шъыпкъагъэм, пытагъэм анэсыжьэу, а зэкIэ лъым хэлъэу, пIуныгъэ-гъэсэны-гъэу ыгъотыгъэм диштэу, хэтрэ цIыфи шIу фишIэмэ шIоигъоу усэщтыгъэ КъумпIыл Къадырбэч. Хэгъэгу зэошхоу щыIагъэм ихьазаб ежь ышъхьэкIи, сабыигъэ­ми, зэхишIагъ, ятэ а зэожъ мыгъом хэкIодагъ.

Тят, удэмылъми тэ тикъэхалъэ, Ухэлъ о тхыдэу цIыфхэм япсалъэ, АмышIэ пэтми узщыфэхыгъэр, Дэгъу дэдэу ашIэ узкIэфэхыгъэр.

Усэу «Сятэ исурэт» зыфиIорэми илъэпIэ цIыфэу тым иобраз псэ къыщыпегъакIэ, ар — тыр, къышIэжь-къымышIэжь, ау ным ащ фыригъэшIыгъэ шIулъэгъу-шъхьэкIафэр ин дэд —– зэхэшIэ лъапI. Усэу «Тян, остыгъэр къысфыхэгъан» зыфиIорэр ны минхэм афэ­кIорэ джэпсалъэм фэд — ным игумэкI мыухыжьба, дунаир зыгъэдунаеу, зэтезгъэтырэр уегъаIо.

УсакIом ыпсэ ифабэ хэти, сыди зэфэдэу атыригуащэу, шIур аригъашIэу, ем пэIуищхэу ипсалъэ зэфагъэ. Щэч хэлъэп, КъумпIыл Къадырбэч адыгэ лирикэм хигъэхъуагъ, зыгорэм къыIуагъэм, ытхыгъахэм темышIыкIыгъэхэу, ахэр ежь усакIом игузэхашIэхэм къатыгъэх. ИкIас ыкIи зыпишIын щыIэп къешIэкIыгъэ дунэе нэф дахэр. Иусэ сатырхэм угурэ упсэрэ аубыты. Псэ зыпыт дунэешхор зэрэлъапIэр ыкIи зэрэтхъагъор уагъашIэ.

КъумпIылыр лирическэ усэхэм къащымыуцоу, нахь куоу ыкIи чыжьэу плъагъэ, эпическэ произведениехэри ытхыгъэх. Ахэр поэмэхэу «Гугъэ», «О ухэт, цIыфыр?», «ДзэкIолIхэр» зыфиIо­хэрэр. ГъашIэ бгъэшIэныр — щэIэгъэшхо ащ фыуиIэныр арэу зэрэщытыр мы произведениехэм темэ шъхьаIэу апхырыщыгъ. Афэтхагъ Къадырбэч зынахь хые щымыIэ кIэлэцIыкIухэм. Орэдхэри бэу иIэх. А зэкIэми къаушыхьаты Къадырбэч гъунэнчъэу щыIэныгъэр зэри­лъэпIагъэр, усэныр — цIыфым идахэ ыIотэныр зэрикIэсагъэр. УсакIом гъэшIэшхо иIагъэп — илъэс 56-рэ къыгъэшIагъэр. Ау гупшысэшхо илъэпкъ фи­лэжьыгъ ыкIи къыфигъэнагъ. Куоу гу­пшысэщтыгъ, бэ ылъэгъущтыгъэр.

Мамырыкъо Нуриет.