Адыгеим икъоджэ цIыкIоу Хьащтыку къыщыхъугъэ ШъхьакIумыдэ Нурыет цIыфышхо хъугъэу Мыекъуапэ щэпсэу. Илъэси 100 къызэригъэшIагъэр непэ хэтэгъэунэфыкIы.

ШъхьакIумыдэ Нурыет РСФСР-м изаслуженнэ артистк, Адыгэ Республикэм инароднэ артистк, Мыекъуапэ ицIыф гъэшIуагъ. Урысые Федерацием итеатральнэ IофышIэхэм я Союз 1946-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэт.

Артисткэ цIэрыIом орденэу «Знак Почета», медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр», юбилейнэ медальхэр, нэмыкIхэри къыфагъэшъошагъэх. Заом ыкIыб щыIэу чанэу зэрэлэжьагъэм, общественнэ Iофхэм зэрахэлэжьагъэм афэшI щытхъур фа­Iуагъ. Краснодар краим, Адыгэ автоном хэкум янароднэ депутатхэм ясоветхэм ядепутатэу илъэсыбэрэ щытыгъ. Адыгеим итеатрэ ипартийнэ организацие исекретарэу илъэс 15 Iоф ышIагъ.

Апэрэхэм ащыщ

1921-рэ илъэсым, шышъхьэIум и 21-м Хьащтыку къыщыхъугъэ ШъхьакIумыдэ Нурыет икIэлэцIыкIугъор хьылъэу кIуагъэ. Ятэу Сэлым консервышI заводым ипащэу Краснодар щылажьэ­щтыгъ. 1932-рэ илъэсым хэгъэгум щыкIорэ репрессием хафи, троцкизмэм хэщагъэ хъугъэу алъытагъ. Свердлов хэкум пщыныжь уахътэр щихьыгъ. Ядэжь къызегъэзэжьым бэп ыгъэшIэжьыгъэр.

1928-рэ илъэсым янэ псыхъоу Пшызэ зэпырыкIызэ игъонэмысэу идунай ыхъожьыгъ. Нурыет ятэшым иунагъо зэ­кIо­жьым илъэс 12-м итыгъ.

Гурыт еджапIэм, Адыгэ кIэлэегъэджэ техникумым аще­джэзэ, спектаклэхэм Н. ШъхьакIумыдэр ахэлажьэщтыгъ. 1936-рэ илъэсым Адыгеим иапэрэ театральнэ купэу Москва кIуагъэм Нурыет хэтэу ГИТИС-м щеджэу ригъэжьагъ. Шэ­уджэн Мэджыд, Шъхьап­лъэкъо Хьис, ХьэкIэко Аслъанбек, Къэнджал Айщэт, нэмыкI ныбжьыкIэ­хэри зэгъусэхэу сэнэхьатэу къыхахыгъэм зыфагъасэ­щтыгъ. КIэлэегъэджэ цIэрыIохэу К. Станиславскэм, К. Тупоноговым, фэ­шъхьафхэм рагъэ­джагъэхэр щыIэныгъэм щызэ­лъашIагъэх.

Н. Гоголым икомедиеу «Ревизорым» Марье ироль Нурыет дэгъоу къызэрэщишIыгъэр студентхэм, кIэлэегъаджэхэм ха­гъэунэфыкIыгъ. Искусствэм игъогу пытэу теуцогъэ Н. Шъхьа­кIумыдэм гухэлъ дахэхэр иIагъэх, ау ошIэ-дэмышIэу Хэгъэгу зэошхор къежьагъ. Еджэныр къэзыухыгъэ артистхэр Мыекъуапэ къэкIожьыгъэх.

Адыгэ драматическэ театрэм Н. ШъхьакIумыдэм Iоф щишIэу зырегъажьэм, классикэм хэхьэгъэ рольхэр адыгабзэкIи, урысыбзэкIи къышIыщтыгъэх. Заом илъэхъан концертхэр зэрищэщтыгъэх. Сымэджэщхэм ачIэлъ дзэкIолIхэм щыгъынхэр, гъомылапхъэхэр артисткэу ЛIыбзыу Софэ игъусэу афихьыщтыгъ.

1943-рэ илъэсым тидзэкIолIхэм фашистхэр Адыгеим зырафыжьхэм, Н. ШъхьакIумыдэм Адыгэ хэкум итеатрэ къыгъэзэжьыгъ. К. Симоновым, А. Островскэм, Л. Толстоим, М. Горькэм, Адыгеим итхакIохэм, нэмыкIхэм атхыгъэхэм атехыгъэ къэгъэлъэ­гъонхэм рольхэр къащишIыгъэх. 1959-рэ илъэсым РСФСР-м иза­служеннэ артисткэ зэхъум, сэнаущыгъэ ин зыхэлъ адыгэ бзылъфыгъэм нэбгырабэ къыфэгушIуагъ.

Лъытэныгъэ фашIы

ШъхьакIумыдэ Нурыет пенсием зыкIуагъэр бэшIагъэми, иIоф­шIакIэ культурэм хэтхэм ащыгъуп­шэрэп. Театроведэу Шъхьэлэ­хъо Светланэ IупкIэу къыт­хыгъ: «Нурыет исэнэхьат гуетыныгъэ ин фыриI, зыхэт обществэр егъэлъапIэ, гушъхьэ кIуачIэу искусствэм хилъ­хьагъэр театрэм иартистхэм алъыIэ­сыгъ».

— ШъхьакIумыдэ Нурыет шъхьэкIэфэшхо фэсэшIы, — къытиIуагъ Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, Къалмыкъым изаслуженнэ артистэу Хьакъуй Аслъан. — Республикэм и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм иартистхэм бэрэ аIокIэ. ИIофшIагъэ уфызэплъэкIыжьмэ, урыгушхонэу щыт, щысэ зытырахырэ цIыф. ГукIи, псэкIи театрэр шIу елъэ­гъу. КIэлэегъэджэ цIэрыIохэм рагъэджэгъэ Нурыет тыкIырэплъы, иIофшIагъэхэри тэгъэлъа­пIэх.

ЦIыфыгъэу, дэхагъэу Нурыет зэрихьагъэр тэ, театрэм иIофышIэхэм, шIукIэ къытэтэжьы. Илъэси 100 къэзыгъэшIэгъэ артисткэм имэфэкI тэри тимэфэкI. ШIоу щыIэр къыдэхъунэу, инасып нахь бэгъонэу тыфэлъаIо.

— ШъхьакIумыдэ Нурыет Iоф дэсшIэнэу хъугъэп, — къеIуатэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Камернэ музыкальнэ театрэу Хьанэхъу Адамэ ыцIэ зыхьырэм ихудожественнэ пащэу, искусствоведениемкIэ кандидатэу, Урысыем, Адыгеим искусствэхэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшхоу Сулейманов Юныс. — Исэнэхьат фыщытыкIэу фыриIэм дэгъоу сыщыгъуаз. КъышIырэ ролым псэ къызэрэпигъакIэрэр артистхэм ашIогъэшIэгъонэу упчIэжьэгъу зэрашIыщтыгъэр бэмэ къаIотэжьэу зэхэсэхы. Ащ фэдэ артисткэ цIэрыIохэр непэрэ театрэм лъэшэу ищыкIагъэх. Нурыет имэфэкI фэгъэ­хьыгъэу титеатрэ гъэзетымкIи фэгушIо шIоигъу.

Муслим Магомаевым ригъэблэгъагъ

Журналист Iофхэр згъэцакIэ­хэзэ, ШъхьакIумыдэ Нурыетрэ ишъхьэгъусэу Къуныжъ Мыхьа­мэтрэ саIукIэу, яунэ сыкIоу, гущы­Iэгъу сафэхъоу пчъагъэрэ къыхэ­кIыгъ. Театрэм иартисткэу Къэнджал Айщэтрэ Нурыетрэ зэшыпхъухэм фэдэу зэфыщытыгъэх, зэлъыкIощтыгъэх.

Айщэт ыкъоу, зэлъашIэрэ орэдыIоу Муслим Магомаевым 1998-рэ илъэсым Мыекъуапэ концерт къыщитыгъ.

М. Магомаевыр ШъхьакIумыдэ Нурыет ыдэжь къэкIуагъ, гущыIэ фабэхэр къыриIуагъэх, концертым ригъэблэгъагъ. Нурыети Мыхьамэти ягуапэу пчыхьэзэхахьэм щы­Iагъэх.

Къыщэтхъух

Общественнэ пшъэрылъхэр ыгъэцакIэхэзэ, Н. ШъхьакIумыдэм театрэм Iоф зэрэщишIэщтыгъэм артистхэр, искусствэм хэшIыкI фызиIэхэр къытегущы­Iэхэу зэп зэрэзэхэтхыгъэр. Адыгэ Респуб­ликэм инароднэ артисткэу Зыхьэ Мэлайчэт иеп­лъыкIэхэм къащыхегъэщы Н. ШъхьакIумыдэм ролэу къышIырэм гупшысэу хэлъыр къызэIуи­хызэ, гущыIэм къэIуакIэ къызэрэфигъотырэм имэхьанэ.

— Залым чIэсым уигущыIэкIэ узэрэлъыIэсыщт амалхэм сыдигъуи уягупшысэн фае, — еIо Н. ШъхьакIумыдэм.

— ГущыIэри, цIыфыри бэгъашIэ хъунхэм фэшI сыда ящыкIагъэр?

— Лъэсэу бэрэ узекIон, жьыр къызэрэпщэрэм улъыплъэн фае, — еIо Къуныжъ Мыхьамэт. ГущыIэм сыдигъуи къэIокIэ хэхыгъэ ищыкIагъ.

Тигъэзетеджэхэм ацIэкIэ Шъхьа­кIумыдэ Нурыет, иунагъо, иIофшIэгъухэм тафэгушIо. Шъо­псэу, нарт бэгъашIэ шъохъу, шъуимурадхэр Тхьэм къыжъудегъэхъух.

ЕмтIылъ Нурбый.