Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо лъэхъаныр мэкIэ-макIэу ыкIэм фэкIо, гурыт еджапIэхэм яIофшIэн шIэхэу аублэжьыщт. ИлъэсыкIэ еджэгъум зызэрэфагъэхьазырырэм, гурыт еджапIэхэр зэрэзэтырагъэпсыхьажь­хэрэм, хэхъоныгъэхэу гъэсэныгъэм исистемэ ышIыхэрэм АР-м гъэсэ­ныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэу КIэрэщэ Анзаур мы мафэхэм тащигъэгъозагъ.

Министрэм къызэриIуагъэмкIэ, гъэсэныгъэм иучреждение 291-рэ республикэм ит. Ахэм ащыщэу 135-рэр шIэныгъэ зыщарагъэгъотырэ организациех, 130-рэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэх, 20-р гъэсэныгъэ тедзэ зыщарагъэгъотырэ учреждениех, 5-р сэнэхьат зэфэшъхьафхэмкIэ къэралыгъо организациех ыкIи АРИПК-м АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ епхыгъэхэу Iоф ашIэ.

— Анзаур, мы аужырэ илъэсхэм гъэсэныгъэм ылъэ­ныкъокIэ хэхъоныгъэ­хэу щыIэхэр нэрылъэгъух. Федеральнэ программэхэм нахь игъэкIотыгъэу ягугъу къэпшIыгъэмэ дэгъугъэ.

— Ары. Гъэсэныгъэм исистемэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэм республикэм лъэшэу анаIэ щытет. Федеральнэ программэ зэфэшъхьафхэм тахэлажьэ. Гу­щыIэм пае, 2021-рэ илъэсым лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъ» зы­фиIорэм къыдыхэлъытагъэу, федеральнэ проектхэу «Джырэ еджапI», «КIэлэцIыкIу пэпчъ игъэхъагъ» ыкIи «Цифровая образовательная среда» зыфиIохэрэм тахэлэжьагъ. Ащ ишIуагъэкIэ федеральнэ бюд­жетым къыхэхыгъэ сомэ мин 306110,3-рэ къатIупщыгъ, ежь рес­публикэм имылъкуи хэлъ.

Джащ фэдэу гъэрекIо къыщегъэжьагъэу лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъэм» ифедеральнэ проектэу «КIэлэцIыкIу пэпчъ игъэхъагъ» зыфиIорэм къыды­хэлъытагъэу, гъэсэныгъэ тедзэ зыщарагъэгъотхэрэ учреждениехэм чIыпIакIэхэр къащызэIуа­хых. Республикэм гъэсэныгъэм иучреждении 116-у итмэ гъэсэныгъэ тедзэ зэфэшъхьафхэмкIэ кабинет 373-рэ къащызэIуахыщт. Ащ епхыгъэ IофшIэнхэр шы­шъхьэIум и 25-м нэс аухынэу агъэнафэ. 2024-рэ илъэсым нэс илъэси 5-м къыщегъэжьагъэу илъэс 18-м нэс зыныбжьхэм япроцент 80-м гъэсэныгъэ те­дзэ зэрагъэгъотын амал яIэщт.

Ащ нэмыкIэу «Точка роста» зыфиIорэм епхыгъэ гъэсэ­ны­гъэ гупчэхэм апэIухьащт сомэ мин 37273,1-р федеральнэ бюджетым къытIупщыгъ. Ащ ишIуа­гъэкIэ къоджэ псэупIэхэм адэт гурыт еджэпIэ 24-мэ мыщ фэдэ гупчэхэр къащызэIуа­хыщтых. Аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ технологиехэр ахэм ачIагъэуцощтых. 2020-рэ илъэсым Iоныгъо мазэм къыщегъэ­жьагъэу республикэм Гупчэ 15-мэ зэрифэшъуашэу Iоф ща­шIэ. 2024-рэ илъэсым нэс рес­публикэм гурыт еджапIэхэу ит­хэр зэкIэми ахэтынэу агъэ­нафэ. Джащ фэдэу къалэу Мые­къуапэ игурыт еджа­пIэу N 17-м мы илъэсым технопаркэу «Кванториум» зыфиIорэр щагъэпсыщт. 2022-рэ илъэсым эколого-биологическэ лицееу N 35-м, 2023-рэ илъэсым станицэу Ханскэм дэт гурыт еджапIэу N 23-м къащызэIуахыщтых.

Мы проектхэр гъэцэкIагъэ зы­хъукIэ, сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэм ыкIи ныбжьыкIэхэм IэпыIэгъу афэхъущтых.

— Ныдэлъфыбзэм изэ­гъэ­шIэн, къыткIэхъухьэ­рэ лIэужхэм ар къаухъу­мэ­ным фэшI сыдэущтэу шъу­дэлажьэра?

— Тиныдэлъфыбзэ изэгъэшIэн, икъэухъумэн лъэшэу ты­наIэ тет. Мы лъэныкъомкIэ гъэ­хъэгъэшIухэр тиIэх. 2021-рэ илъэсым имэлылъфэгъу, ижъоныгъокIэ мазэхэм шIэныгъэхэр зыщыхагъэхъорэ республикэ Адыгэ институтыр тигъусэу УФ-м лъэпкъыбзэхэм якъэу­хъумэнкIэ ыкIи язэгъэшIэнкIэ Фондым зэхищэгъэ зэнэкъо­къум тыхэлэжьагъ, текIоныгъэ къыдэзыхыгъэхэм ащыщ тыхъугъ.

А 1 — 4-рэ классхэм ыкIи я 5 — 9-рэ классхэм ащеджэхэрэм апае агъэхьазырыгъэхэ гъэсэныгъэ-методическэ комп­лекс­хэу «Адыгабзэ» зыфиIо­хэ­рэм текIоныгъэ къыдахыгъ. Ыпэ­кIэ зигугъу къэтшIыгъэ Фон­дым ахэм апэIухьанэу сомэ миллио­ни 8 къытIупщыгъ. Тхылъхэм якъыдэгъэкIын мы илъэсым т­ыгъэгъазэм нэс аухынэу агъэнафэ.

Тхылъхэм ямызакъоу, гъэсэныгъэ-методическэ комплекс, электроннэ тхылъхэр, кIэлэ­егъа­джэхэм апае методическэ IэпыIэгъухэр къыдагъэкIыщтых. Пэублэ классхэм апае тхылъхэр, электроннэ тхылъхэр, IофшIэнхэр зыщагъэцэкIэщтхэ тетрадьхэр, кIэлэегъаджэхэм апае IэпыIэгъухэр арагъэгъотыщтых. Адыга­бзэмкIэ ыкIи адыгэ ли­терату­рэмкIэ федеральнэ къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэхэм яре­естрэ гъэсэныгъэ программэр хэхьагъ. Республикэм къы­щыдагъэкIхэрэ тхылъхэр феде­ральнэ переченым хагъэхьанхэр ары пшъэрылъ шъхьаIэр. 2022-рэ илъэсым ащ фэгъэхьыгъэ макетхэр агъэхьазырыщтых.

— Анзаур, гурыт еджапIэхэр щынэгъончъэнхэм, террористическэ нэшанэ зыхэлъ хъугъэ­-шIагъэхэр къэмыхъунхэм пае сыд шъушIэрэр?

— Мы лъэныкъомкIэ къэралыгъом щыхъурэ хъугъэ-шIагъэхэр тэлъэгъух. Сабыйхэм ящынэгъончъагъэ къэухъумэ­гъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэхэм ащыщ. ИлъэсыкIэ еджэгъум гурыт еджапIэхэр фэдгъэ­хьазырыхэ зыхъукIэ апэрапшIэу мы лъэныкъор ары тынаIэ зытетыр. Сомэ миллион 12-м ехъу ащ пэIухьанэу мы илъэсым агъэнэфагъ. Непэрэ мафэм ехъулIэу ошIэ-дэмышIэ Iоф къэхъугъэмэ къулыкъушIэ­хэм макъэ языгъэIурэ кнопкэр (тревожная кнопка) гурыт еджэпIэ пстэуми ачIэт, видеокамерэ пчъагъэ ахэт. Джыри IофшIэнхэр зэшIуахых.

2021 — 2022-рэ еджэгъу илъэсым муниципальнэ обра­зованиехэм ыкIи чIыпIэ зыгъэ­IорышIэжьыпIэхэмкIэ муниципалитетхэм гъэсэныгъэм иучреждениехэу адэтхэр илъэсыкIэ еджэгъум фагъэхьазырынхэм фэшI сомэ мини 147038-рэ пэIухьанэу агъэнафэ, ащ хэхьэ терроризмэм пэшIуекIогъэным фэшI сомэ мин 99239-р.

— ИлъэсыкIэ еджэгъур къэблагъэ, гурыт еджапIэхэр фэхьазырха? Сыд фэдэ IофшIэнха агъэца­кIэхэрэр?

— Гурыт еджапIэхэр илъэсы­кIэ еджэгъум фагъэхьазырых. Къоджэ еджапIэхэм спортзалхэр ащыгъэцэкIэжьыгъэн­хэмкIэ Iоф­тхьабзэхэр джащ фэдэу респуб­ликэм щэкIох. Физическэ культурэмрэ спортымрэ афэгъэ­хьыгъэ псэолъэ 17 мы илъэсым агъэцэкIэжьынэу рахъухьагъ, IофшIэнхэр Iо­ны­гъом и 1-р къэ­мысызэ аухынхэу щыт.

Ащ нэмыкIэу Мыекъуапэ игурыт еджапIэу N 6-м игъэ­кIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр щагъэцакIэх. Федеральнэ ыкIи республикэ бюджетым къыхэ­хыгъэ сомэ мин 41528,49-рэ пэIухьанэу агъэнафэ. Яблоновскэм дэт гурыт еджапIэу N 5-м джащ фэдэу гъэцэкIэжьынхэр щэкIох. IофшIэнхэм сомэ миллион 36-м ехъу апэIухьащт.

КъэIогъэн фае, гурыт еджэпIитIумэ яшIын зэраухыгъэр. Iоныгъом и 1-м къыщегъэжьагъэу яIофшIэн рагъэжьэщт къа­лэу Мыекъуапэ щагъэпсыгъэ гурыт еджапIэу нэбгырэ 1100-рэ ыкIи псэупIэу Ханскэм щашIыгъэ гурыт еджапIэу нэбгырэ 250-рэ зычIэфэщтхэм.

Мы илъэсым ыкIэм нэс ­аухыщт кIэлэцIыкIу IыгъыпIи 4-мэ яшIын, ахэм ясельнэ куп­хэу нэбгыри 120-рэ зычIэфэщтхэр ахэтыщтых. КIэлэцIыкIу Iы­гъыпIищыр Красногвардейскэ районым ипсэупIэхэу Белэм, Садовэм ыкIи къуаджэу Хьати­къуае адэтыщтых. Шэуджэн районымкIэ къутырэу Тихоновым зы кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ щагъэпсыщт.

КIэлэцIыкIухэм шхыныгъо стырхэр ятыгъэныр Урысые Фе­дерацием и Президент пшъэры­лъэу къытфигъэуцугъ, ащ тетэу 2020-рэ илъэсым Iоныгъом и 2-м къыщегъэжьагъэу а 1 — 4-рэ классхэм арыс кIэлэеджэкIо мин 25-рэ фэдизмэ ыкIи я 5 — 11-рэ классхэм ащеджэрэ нэбгырэ мини 9-м ехъумэ шхын стырхэр араты. Урысыем ихэ­бзэгъэуцугъэ къызэрэдилъытэ­рэм тетэу мыщ къыхиубытэхэрэр IэпыIэгъу зэтыгъэнхэ фаехэр ары. 2021-рэ илъэс еджэгъум ыпкIэ хэмылъэу агъэшхэщтхэм апэIухьащт сомэ миллион 245-рэ фэдизыр федеральнэ бюджетым, миллиони 5-р респуб­ли­кэм ибюджет къахэкIыщтых.

ЗипсауныгъэкIэ щыкIагъэ зиIэхэ кIэлэцIыкIухэу яунэ исхэу еджэхэрэм 2021-рэ илъэсым Iоныгъом и 1-м къыщегъэ­жьагъэу ыпкIэ хэмылъэу гъо­мылапхъэхэр аратыщтых е ахэм апэIухьащт ахъщэ компенсацие фэдэу аIэкIагъэхьащт.

— Тхьауегъэпсэу!

ДЕЛЭКЪО Анет.