ПроектыкIэм Iоф дашIэ

Адыгэ Республикэм идобровольческэ движение гупчэу «Волонтеры культуры» зыфи­Iорэр ыкIи автоном мыком­мерческэ организациеу социальнэ-культурнэ IофыгъохэмкIэ агентствэу «талантида» зэ­гъу­сэхэу лъэпкъ проектэу «Культура» ыкIи федеральнэ проектыкIэу «Философия культуры» зыфиIорэм адэлажьэх.

«Философия культуры» зыпIокIэ, бэ ащ къыубытырэр: шэн-хабзэхэр, гъэпсыкIэ-шIыкIэхэр, еплъыкIэ-шIошIхэр, гу­пшысэкIэ амалыр, хэти зэрэ­фэлъэкIэу ишIуагъэ къыгъакIоу щыIэныгъэм хэуцон ылъэкIыныр, шIэныгъэ-гъэсэныгъэхэр зэрагъэгъотынхэр, пIуныгъэ дэ­гъу ахэлъхьэгъэныр. Мы мурад иныр зэшIохыгъэнымкIэ анахь зишIуагъэ къэкIонэу алъытагъэр щыIэныгъэм чIыпIэ дахэ щызиIэхэ цIыф гъэшIэгъон цIэрыIохэм заIуагъакIэзэ шIыгъэныр, ахэм ягущыIэ кIэдэ­­Iу­кIынхэр, хэти ежь илъэгъо гъэ­нэфагъэ къыгъотынышъ, игъо­рыгъоу, дэгъум, дахэм акIырыплъыхэзэ, апэкIэ лъыкIотэнхэр ары.

ГущыIэу «культурэр» бэрэ тэгъэфедэми, ащ кIоцIылъ мэхьанэу — пIуныгъэм лъэпсэшIу фэшIыгъэныр, нэбгырэ пэпчъ пкъырылъ творческэ кIуачIэр ыгъэфедэжьышъоу егъэсэгъэныр, цIыфыр зыфэдэр къэзыушыхьатэу, лIэужыкIэм ипIункIэ мэхьанэшхо зиI. «Культурэр» уегупшысэмэ, хэти мафэ къэс ищыIэныгъэ къыщыготын зэрэфаер, ащ ишапхъэхэр зы­шIэрэм лъэгъошIу зэригъотэу ыпэкIэ зэрэлъыкIуатэрэр хэ­гъэунэфыкIыгъэн фае. Джары тичIыпIэгъухэм, тишъолъыр щы­псэурэ пстэумэ, ащ анаIэ зыкIытырагъэтын фаер. ЦIыфымрэ къытэшIэкIыгъэ дуна­имрэ пытэу зэрэзэпхыгъэхэр къыдэтлъытэзэ, творчествэмкIэ гъэзагъэу гъэхъэгъэ инхэр зы­шIыгъэхэм заIугъэкIэгъэныр, ягущыIэ кIэдэIукIыгъэныр мэхьанэшхо зиIэу зышIырэр. Лъэп­къым ыкIочIэпкъ къызэтегъэнэгъэнымкIэ ыкIи ащ хахъо фэшIыгъэнымкIэ щыIэ амалхэр гъэ­федэгъэнхэр, «творческэ цIыфхэм заIуагъакIэзэ ашIыныр игъоу алъытагъ.

Бэдзэогъум и 22-м, сыхьатыр 11.00-м, Адыгеим итха­кIохэм я Союз зычIэт унэм, республикэм иволонтерхэр зэ­лъашIэрэ тхакIоу, Урысые Федерацием IофшIэнымкIэ и ЛIы­хъужъэу, Адыгеим, Къэ­бэр­тэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэр­джэсым янароднэ тхакIоу Мэщ­бэшIэ Исхьакъ щыIукIагъэх.

ЗэIукIэгъу фаб

Къызэхэхьэгъэ ныбжьыкIэ купышхом апашъхьэ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ исыгъ, Iоф­тхьабзэр зэрищагъ кIэлакIэхэм Iоф адэзышIэрэ организациеу «Талантида» зыцIэм иIэшъхьэтетэу Карен Каракян.

Ащ Адыгеим иволонтерхэм илъэси 4 хъугъэу Iоф зэра­шIэ­рэр къыIуагъ, бэмышIэу, жъоныгъуакIэм ыкIэм, зыныбжь илъэс 91-рэ хъугъэ тхэкIо-гу­пшысакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ имэфэкI зэрэхагъэунэфыкIыгъэр агу къыгъэкIыжьыгъ, купым ыкIи ежь ышъхьэкIэ зэрэфэгушIохэрэр кIигъэтхъыгъ, нэпэ­еплъ шIухьафтын тхакIом ри­тыгъ. Ащ пыдзагъэу, упчIэ-­джэуап шIыкIэм тетэу зэIукIэгъур ащ лъигъэкIотагъ.

— Лъытэныгъэ зыфэтшIырэ Исхак Шумафович, вакцинациер пшIыгъа, уипсауныгъэ сыд фэда, нэмыкIхэм сыда ащкIэ къяпIомэ пшIоигъор? — еуп­чIыгъ ар тхакIом.

МэщбашIэр IугушIукIыгъ, сертификат-тхьапэу, вакцинэр зэ­рэхалъхьагъэр къэзыушыхьатэу мы мафэхэм къыратыжьыгъэр къаригъэлъэгъугъ. 2020-рэ илъэ­сым ишышъхьэIу мазэ коро­навирусыр къеузыгъэу зэрэ­щытыр, ироманэу «Графиня Аиссе» тешIыкIыгъэ кинофильмэм епхыгъэ Iофхэр зэригъэшIэнхэу а уахътэм Санкт-Петер­бург щыIагъэхэу къэкIожьхэзэ, Москва къэсыжьыгъэу, «Коммунарка» зыфиIорэ сымэджэщым чIафи, къызэрэщеIэзагъэ­хэр, апэрэмкIэ, илъэс 90-рэ ыныбжьми, тхакIоми зэрамышIагъэр; етIанэ цIэ лъапIэу «Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIы­хъужъ», ащ нэмыкIхэри зэри­Iэхэр къызашIэм, лъэшэу анаIэ къытетэу, ренэу къылъыплъэхэу, къыфэсакъхэу зэрэщытыгъэр, узыгъор мэхъаджэми, Тхьэм къызэриухъумагъэр, къа­гъэхъужьи, Адыгеим къызэ­рэкIожьыгъагъэр къафиIотагъ. Хэти сыди уемыжэу, узым зимыдзыным пае, псынкIэу хэти прививкэр ышIымэ, лъэшэу ишIуагъэ къэкIонэу зэрилъы­тэрэр кIигъэтхъыгъ, пстэуми псау­ныгъэ пытэкIэ къафэлъэ­Iуагъ. Ежьми «ОпсэуI» — ра­Iуагъ.

Ащ ыужым МэщбэшIэ Исхьакъ ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ афэгъэхьыгъэ упчIабэ къыкIэлъыкIуагъ. Исхьакъ зы тхыгъи, нэмыкIи ымыIыгъэу, ау упкIэпкIыгъэу, къыIорэр зэу нэгум къыкIигъэуцоу, джэуапхэр къытыжьыгъэх. «Культурэр сыда, ар народым иидеология?» — зыфиIорэм кIэкIэу ишIошI ­къы­риIолIагъ:

— Сыд фэдэрэ уахъти, хэтрэ цIыф лъэпкъи культурэр хэмы­тэу псэун ылъэ­кIыщтэп. Культурэр лъэныкъуабэу, къутэмабэу зэрэзэхэлъыр — бзэр, гущыIакIэр, шэн-хабзэ­хэр, политикэр, экономикэр, шIыкIэ-гъэ­псыкIэр, акъыл-Iушыгъэр ыкIи гъэсэныгъэ-шIэныгъэр, а пстэуми пIуныгъэ тэ­рэзыр акIыIу-жьэу щыт, — къы­Iуагъ ащ.

МэщбэшIэ Исхьакъ икIэлэцIыкIугъо Хэгъэгу зэошхом зэрэтефагъэр, сабыигъэми, игулъы­тэкIэ бэмэ алъыIэсэу, усэн-тхэныр пасэу, я 3-рэ классым исэу къызэриштагъэр, етIанэ ТекIоны­гъэшхом фэгъэхьыгъэ усэу, ным апэдэдэ ригъэлъэгъугъэр зэри­тхыгъэр къариIуагъ, 1953-рэ илъэсым, Москва, Литературнэ институтым щеджэзэ итхылъэу «ЦIыф лъэшхэр» кызэрэдэкIыгъэр; литературэр, адыгабзэр ыкIи урысыбзэр зэрикIэсагъэ­хэр, кIэлэегъэджэ дэгъухэу, адыга­бзэхэмкIэ, тарихъ ыкIи географиемкIэ къуаджэм щезыгъэджа­гъэхэу ПщыунэлI Юсыф фэдэхэр зэриIагъэхэр къыIотагъ. Адыгэ педучилищым зэ­рэщеджагъэр, ащ итхэн-усэн зэрэщылъыкIо­тагъэр; етIанэ Москва зэкIом, ныбджэгъу шъып­къабэ Р. Рож­дественскэм, Ев­тушенкэм (къыдеджагъэх) афэ­дэу зэригъоты­гъэм, ишIэныгъэ зэрэхэхъуагъэм, иакъыл нахь къы­зэIуихы зэрэ­хъу­гъэм ягугъу къы­шIыгъ. Тыдэ зыщеджи, зыщэIи, сыдигъуи еджэным зэрегугъугъэр, илIакъо, икъуаджэ, адыгэ лъэпкъыр зэриIэтыщтхэм ынаIэ зэратетыгъэр къыIотагъ. Икъуа­джэу Шъхьащэфыжь пщылI чIы­пIэу зэрэтыгъэм къызэри­кIы­жьыгъэр, ежь иунагъокIэ — зэ­шиплIым ежь анахьыкIэу, илъэс 38-рэ ыныбжьэу шъузабэу къэ­­нэгъэ янэ зэрипIужьыгъэхэр, зэрэригъэджагъэр илъэс 20-м, лъэшэу а зэкIэмкIэ зэрэфэразэр, икъуаджэ, ятэ ихапIэу, джы игупсэ унэгъуи 4-р зыщыпсэурэр зэрилъапIэр, непи сабыеу, ным исурэтэу идэпкъ пылъагъэм зэрэдэгущыIэрэр къыIотагъ. Джащ фэдэу, литературнэ творчествэ хьэсэшхом зэрэхэуцуагъэр, зэлъашIэрэ уса­кIоу С. В. Михалковыр ятэ папкIэу, студентыгъом къыщыублагъэу къыфэгумэкIэу, къыде­Iэу зэрэщытыгъэр къыIотагъэх. Икъуаджэ къыщежьэрэ творческэ лъэгъожъыер, илъэс 60 хъу­гъэу, ыгукIэ ыгъатхъэу, зэрэ­лъи­гъэкIуатэрэм ягугъу къы­шIыгъ.

Итворчествэ чъыгышхо инэу зызэрэрищыгъэр, ипоэзие, про­зэр, зэдзэкIыныр, етIанэ тарихъ роман зэфэшъхьафыбэм къызэрагъэпсырэр; сатыриплIхэр, адыгэ лъэпкъ губзыгъагъэр алъа­псэу, бэу аужырэ илъэсхэм, агъатхъэу зэритхыхэрэр, цIыфыр ежь фэукIочIэу, ышIэу, зэшIуихырэ Iофым зэриIэтырэр, Iофыр, къыошIэкIыгъэ цIыфхэр, Уихэгъэгу, Родинэр, уиреспубликэ, уикъуаджэ, уиунэ, укъызхэкIыгъэ лъэпкъыр, уилIакъо шIу плъэгъунхэ зэрэфаер; ищыкIагъэ зыхъукIэ, лIыгъэ-цIыфыгъэр бгъэфедэн зэрэфаер кIигъэтхъыгъ. ЫшъхьэкIэ АР-м игъэпсын-зэтегъэуцон зэрэхэлэжьагъэр; тхэн-гупшысэным имызакъоу, Хэгъэгум, Адыгеим ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ гъэзагъэу, общест­веннэ Iофышхохэр ыгъэцакIэхэу — илъэсыбэрэ Адыгэ хэку Советым ыкIи Краснодар край Советым ядепутатыгъ. 1989-рэ илъэсым МэщбашIэр СССР-м инароднэ депутатэу, СССР-м и Апшъэрэ Совет хадзыгъагъ, а пшъэрылъри дэгъоу зэшIуихыгъ.

Адыгеим иныбжьыкIэ-волонтерхэр ашIогъэшIэгъонэу Адыгэ Республикэм и Гимн игущыIэхэр зэриусынэу хъугъэм къыкIэупчIагъэх ыкIи джэуап игъэ­кIотыгъэ агъотыгъ. МэщбэшIэ Исхьакъ цIыфым зыкъигъотынымкIэ тхылъым имэхьанэ кIи­гъэтхъыгъ, ежь ышъхьэкIэ, джы къызнэсыгъэми нэмыкI авторхэм яехэм ыкIи адыгэ тарихъ тхыгъэхэм зэряджэрэр къыIуагъ. Уитарихъ — Хэгъэгум, республикэм, лъэпкъым, лIакъом яхьылIагъэхэр ухэтми, зышIобгъэIофэу зэбгъашIэмэ, цIыф шъыпкъэ узэрэхъущтыр, о пхэлъ шIугъэр а зэкIэм къызэрагъэущырэр, гупшысакIэм ыкIи гущыIэм нахь узэрэфагъэчэ­фырэм ягугъу къышIыгъ. Творчествэр — ар ежь цIыфым хэлъэу ыгукIэ ыпсэкIэ зытегъэ­псыхьагъэр къыхэкIыжьыныр арэу ылъытагъ; мафэ къэс ежь зэрэтхэрэр, ар сэнэхьат зэрэ­фэхъужьыгъэр къариIуагъ. Уп­чIэу ратыгъэхэм къапкъыры­кIызэ, романэу «Графиня Аис­се» ытхынэу зэрэхъугъэм, Iоф зэрэдишIагъэм, къыIуатэрэм ыкIи кинофильмакIэу тырахыгъэм кIэкIэу къатегущыIагъ.

Непэ илъэс 91-рэ ыныбжьми, игухэлъхэр зэхигъэкощыкIызэ Iоф зэришIэрэр кIигъэтхъыгъ. 1956-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Урысые Федерацием итха­кIохэм я Союз зэрэхэтыр, 1983-рэ илъэсым къыщыублагъэу АР-м итхакIохэм я Союз иправление итхьамат, Адыгеим кIэлэцIыкIухэм апае уры­сыбзэкIэ ыкIи адыгабзэкIэ журналхэу «Родничок Адыгеи», «Жъогъобын», инхэм апаекIэ — «Литературная Адыгея» ыкIи «Зэкъошныгъэр» къызэрэщыдэкIыхэрэр, ахэм яредактор шъхьаIэу, сыдигъуи яджэ­жьэу, инэплъэгъу зэритхэр къы­Iотагъ. Тиадыгабзэ тыухъу­мэн, тицIыфыгъэ тыфэсакъыныр, ткIуа­чIэ дахэу ти Адыгей, хэ­гъэгушхоу Урысыем, тиамал къызэрихьэу атедгощэн зэрэфаер, Iофым цIыфыр зэрипсы­хьэрэр, ар Iэзэгъу инэу зэри­лъытэрэр къыIуагъ.

ТхэкIошхом игущыIэ гъэшIэгъон кIэдэIукIыгъэ ныбжьыкIэхэм ацIэкIэ, яIэшъхьэтетэу Карен Каракян МэщбэшIэ Ис­хьакъ «Тхьауегъэпсэу! Узынчъэ­ныгъэ дахэ уиIэу бэрэ укъытхэтынэу тыфай!» риIуагъ.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтыр Iэшъынэ Аслъан зэIукIэгъум къыщытырихыгъ.