Лэжьыгъэу чIым хаплъхьэрэр къыхэкIы, ау къыхэкIырэр сыдигъокIи зэфэдэу инэу, дахэу, зэикIэу хъурэп. КъыхэкIы хъыбэеуи, дэхэдэдэу, нэр пIэпихэу. Ар чIыгоу зыхаплъхьэрэм бэкIэ елъытыгъ. Лэжьыгъэу хаплъхьи къыхэкIыгъэр къызэрэкIыщтыри, зэрэхъущтыри узэрэдэлажьэрэм елъытыгъ.

ЦIыфыри джащ фэд. А къыз­хэкIыгъэ цIыфитIум, ахэм пIуныгъэ-гъэсэныгъэу халъхьэ­рэм зыфэдэ хъущтыр елъытыгъ. Джахэр ары цIыфым ылъапсэри ышъхьапэри. ЕмышIэ-шIумышIэ сабыеу къэхъурэр зыфэдэ хъущтыр ахэм ялъытыгъ.

Мамырыкъо Нуриет Шэуджэн районым ит адыгэ къуаджэу Мамхыгъэ къыщыхъугъ. Адыгэ лэжьэкIо унагъом сабыеу къи­хъуагъэхэр пшъэшъэ зэкIагъэх. Нуриет анахьыкI. Адыгэхэм аIоба анахьыкIэр анахь кIасэу. Пшъэшъэжъые нахьыкIэр унэм исхэм агъашIоу, шIу зэралъэгъу­рэри амыушъэфэу, ешIушIэхэу, едэхашIэхэзэ къэхъугъ.

Пшъэшъэжъыем ышыпхъухэм жьэу рагъэшIагъ лъытакIи еджа­кIи. ИшIэ шIэгъошIути, гуапэр иеу ежьыри раIохэрэр, къызфеджэхэрэр псынкIэу зыхищэщтыгъэ.

Симэ (Нуриет ышыпхъу на­хьыжъ) шIэныгъэм зыфэзыщэирэ пшъэшъэжъые цIыкIур тхылъ еджапIэм чIитхагъ. Къызфе­джэрэ пшысэхэр, рассказхэр зэрэзыхищэрэм гу лъитагъ. Пшъэ­шъэжъыер хэгупшысыхьагъэу, жьы къымыщэу къедэIущтыгъ къызфеджэхэрэм. Зэ­дэIухэрэм щысэтехыпIэ хъунэу, узэуцолIэн фаеу ахэтхэр, щыбгъэзыен фаер шIэхэу къыгуры­Iуагъ. Ышъхьэ риубытагъ. Ары, еджапIэм зычIахьэм еджэныр псынкIэ къызыкIыфэхъугъэр. ИеджэнкIи ипIункIи унагъом исхэм анаIэ ащ лъэшэу тырагъэтыщтыгъэ.

Классиир къыухи, лъэшэу зыцIэ Iугъэ Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ училищэу ичIыпIэгъу Советскэ Союзым и ЛIы­хъужъэу Андырхъое Хъусенэ ыцIэ зыхьырэм чIэхьагъ. Зыдеджэхэрэм къахэщэу егугъузэ илъэс еджэгъухэр рихыгъэх. Училищыр дэгъу дэдэу къыухи, апшъэрэ еджапIэм очнэу чIэхьан фитэу тхылъ къырати ядэжь къызэкIожьым. Москва щед­жэмэ шIоигъоу пшъэшъэжъыем янэ-ятэхэм ариIуагъ, ау ятэ ипшъэ­шъэжъые зыкIэригъэкIынэу, чыжьэу ыгъэкIонэу фэягъэп. «Тэ тыкIэлэжьэп, о зы цIыкIум чыжьэу узгъэкIошъущтэп, еджэ зышIоигъор тыди щеджэщт. Адыгэ къэралыгъо институтым щыпыдзэжь уигъэсэныгъэ», —– къыриIуагъ ащ. Ары зэрэхъу­гъэри.

«Академие цIыкIукIэ» за­джэхэу, шIэныгъэ куу къэзытыщтыгъэ Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр къэзыухыгъэ Нуриет къин къыщыхъугъэп апшъэрэ еджапIэу зычIэхьагъэм щеджэныр. Зэресагъэу ар дэгъоу еджэщтыгъэ. Бэмэ яджэщтыгъэ, библиотекэхэм охътабэ ащигъа­кIощтыгъэ. ЕджапIэр плIы зырызхэр хэтэу къыухыгъ. Къызеухым Мыекъопэ гурыт еджапIэу № 16-м кIэлэегъаджэу зы илъэсрэ Iоф щишIагъ. Ащ ыужым Адыгэ хэку музеим инаучнэ IофышIагъ, отделым ипащэуи лэжьагъэ. Литературнэ музейхэу усэкIошхоу Теуцожь Цыгъо (1980), Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен (1982) къафызэIуахыгъэхэм Мамырыкъо Нуриет чанэу ягъэ­псын-къызэIухын ахэлэжьагъ. Ащ дэжьым Адыгэ хэку исполкомым щытхъу тхылъхэр къыритыгъагъэх. ЗэкIэ хэкум ит музейхэм яIофшIэн игъэкъугъэ­ным ыкIи ахэр гъэкIэжьыгъэнхэм иIахьышIу ахэлъ.

1993-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу Нуриет лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» Iоф щешIэ. Къоджэ еджапIэм щеджэзэ район гъэзетэу «Зарям», студентзэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» афатхэщтыгъэ, ытхыхэрэри къарагъа­хьэщтыгъэх.

Непэ Нуриет ыгуи ыпси хилъхьэзэ «Адыгэ макъэм» Iоф щешIэ. Итхыгъэхэр уагъэразэу, купкI яIэу, бзэ зэгъэфагъэкIэ тхыгъэх. Ащ итхыгъэхэр гъэзетым къихьэхэрэм узяджэкIэ, адыгабзэм ыкIуачIэ, идэхагъэ зэхэошIэ, мы бзылъфыгъэр тхэным, усэным зэрафэкъулаим гу лъыотэ. 2020-рэ илъэсым «Пщынэ макъ» ыIоу Мамырыкъо Нуриет къыдигъэкIыгъэ художественнэ тхылъым къыдэхьагъэх рассказхэр, этюдхэр, Iотэжьхэр, сэмэркъэухэр, къэбархэр ыкIи нэмыкIхэр.

«Родинэр — гущыIэшху» — джары авторыр зэреджагъэр апэрэ тхыгъэу тхылъыр къызэIузыхырэм. Родинэм мэхьанэшхо хэтрэ цIыфкIи иI. Адыгэ гущыIэжъэу «Дунаир къэкIухьи, уиунэ къихьажь» зыфиIорэм къикIырэр нафэ: уихэгъэгу зи фэбгъадэ хъун щыIэп. НэмыкI хэгъэгукIэ охъожьыкIэ ащ уитхъы­хьащтэп. «НэмыкI хэ­гъэгу сыщытхъэн нахьи, сихэгъэгу сыщэрэлI» аIо адыгэхэм. Хэтрэ цIыфи хъярэу, гухэкIэу, гуха­хъоу ихэгъэгу къыщехъулIэрэр ыгукIэ нахь къештэ. Ары ыIорэр Нуриети: «Родинэр уилъфыпI, уикушъапI, уиурам, уиапэрэ лъэбэкъу… ыкIи уищыIакIэ зэрэщытэу ащ епхыгъ». Мыр анахьэу зыфэгъэхьыгъэхэр цIыкIухэр арых. ЯцIыкIугъом щегъэ­жьагъэу сабыйхэм яхэгъэгу шIу ягъэлъэгъугъэным мэхьанэ гъэ­нэфагъэ иI.

Нуриет зыфэтхагъэри зытетхыхьагъэри кIэлэцIыкIухэр ары. Ахэм ядунай, ягулъыт, ящыIакI. Джащ фэдэу ны-тыхэмрэ ныжъ- тыжъхэмрэ сабыйхэм фыщытыкIэу афыряIэр. Ныжъ-тыжъхэр зиIэхэ сабыйхэр зэрэнасыпышIохэр. Ныжъ-тыжъхэм ялъфы­гъэхэм икъу фэдизэу яшIулъэгъуныгъэу арамытыгъэр зи къогъанэ амышIэу пхъо­рэлъф-къорэлъфхэм къихъохъ­у-­кIэу, гъунэнчъэу зэратыратакъо­рэр, зэратырагуащэрэр. Ежь ныжъ-тыжъхэмкIи сабыйхэмкIи ар насыпыгъэу зэрэщытыр къегъэ­лъагъо.

Сабыйхэм къатегущыIэ зы­хъукIэ гъэшIуабзэм зыреты: нынэ, цIыкIужъый, дэхэ дэд зыфаIохэрэ гущыIэхэр егъэфедэх. КIэлэцIыкIухэм япортретнэ характеристикэ бэрэ плъэгъугъэхэу, дэгъу дэдэу пшIэхэрэм фэдэу къыпщегъэхъу. Адыгэхэм дэхэ дэдэ е дэгъу дэдэ залъэгъукIэ «Тхьэм нэджагъо тыремыгъаплъ» аIо. Нуриети джары ыIорэр. «Мы шъэожъыер нэджа­гъо зытырамыгъаплъэрэм фэд, …нэгуфыбзэ шъхьац шIуцIэу, ынэ нэгъо инхэр шIэтэу, Iупэ гъэубэрэпщыгъэ шэплъыр зэIугъэпкIэжьыгъэ...», — етхы ащ. Сабыим иIокIэ-шIыкIи, изекIуакIи итеплъэ дахэ диштэу авторым къеты: «Iуи шIи пымылъэу, ептырэр ышхэу, Iордэгъэзэ хъуп­хъэ цIыкIугъ» еIошъ етхы.

Нуриет адыгабзэр дэгъоу зэришIэрэр, жабзэм, ораторскэ искусствэм зэрафэкъулаир итхыгъэхэм къахэщы Адыгэ Iор­Iуатэхэри фэкъулаеу итхыгъэхэм ахигъэуцуагъ. Лъэпкъ Iушы­гъэмрэ губзыгъагъэмрэ якъэгъэ­лъэгъонкIэ гущыIэжъхэр мэхьанэшхо яIэу, къекIоу, дахэу ахэм ахэгъэткIухьагъэх. Нуриет ыгъэфедэгъэ гущыIэжъ ыкIи къэIокIэ заулэмэ ацIэ къетIон: «Нэпкъым тетыр къошъофыкIэ Iаз», «АшIэрэ пэшIэжь», «Чыр цIынэзэ къауфэ». «Нэшъур зыфаер нэ псау». «Нэрэ-Iэрэ азфагу бзэхыгъэ». «Зэдашхэ IэшIу».

ГущыIэхэу непэ макIэу агъэ­федэхэ хъугъэхэми (атемыфэу макIэу агъэфедэх) Нуриет псэ къапегъэкIэжьы. ГущыIэм пай, шъхьачъэ-псачъ, ныбэ-тIыбэ, ашIэрэ пэшIэжь, гъуй-сый, нэрэ-Iэрэ къазыфагу, хъот-хъопщ.

ГъэшIэгъонэу щытыр Нуриет зыми римыIо фэдэу, ежь ышъхьэ фиIожьырэм фэдэу непэ хэтрэ адыги зыгъэгумэкIырэ Iофыгъоу адыгэхэм шэн-хэбзэ дэхабэ зэрахэзыжьырэр къеIоми, ащ унаIэ темыдзэн, уимыгъэгумэкIын плъэкIырэп. «Лэкъу­мэ» зыфиIорэ рассказым мырэущтэу къыщеIо: «Шэн-хэбзэ дэхабэ, бжыхьэ пкIашъэр зэ­ретэкъохыжьырэм фэдэу, зэ­рэкIодыжьырэм макIэу уегъэнэшхъэи». Шъыпкъэр пIощтмэ, ащ лъэшэу ухэтми уигъэнэшхъэинэу щыт.

Заомэ тхьамыкIэгъошхоу къахьырэм сабыйхэр щиухъумэхэ шIоигъоу, гуIэжьэу «ЗаокIэ шъумыджэгу, сышъолъэIу» зыфиIорэ рассказымкIэ сабыйхэм къяджэ. Бзылъфыгъэу Гупсэ игущыIэхэу ешIышъ, ишIошI къеIо: «…Чэщи мафи зэпыу симыIэу заор къэмыхъужьынэу Тхьэм селъэIу. А си Алахь, ащ имашIо ныбжьи къытфэмыхьыжь! Хэти ерэмышI а гущыIэ щынагъор! ШъорэмышIэ, сикIалэх, шъори а гущыIэ мэхъаджэхэр! ТхакIуи, усакIуи арэмыгъэфе­дэжь а гущыIэ гуаор, гущыIалъэ­хэми адарэтхыкIыжь! Терэмыт ти­чIыналъэ зэо лъэпкъ, сабыи­гъуи, цIыф жъугъи ащ ихьазаб ныбжьи хэрэмыплъэжь!» Джащ дакIоу хэтрэ цIыф лъэпкъи мамыр щыIакIэ иIэнэу, зэо тхьамыкIагъо къэмыхъужьынэу Тхьэ елъэIу.

КIэлэцIыкIухэм гъэшIэгъонхэр къаIох. Узэмыжэгъахэхэр къа­жэдэкIых. Ахэм къажэдэкIыгъэу авторым зэхихыгъэхэр «Сабыйхэм ядунай» зыфиIорэ Iа­хьэу тхылъым дэтым щызэхэугъоягъэх. Джыри зигугъу къэп­шIынэу, укъытегущыIэнэу зытефэу тхылъым дэтыр ухыгъэ хъугъэп, зы гъэзэт статьякIэ зэкIэ къэпIошъуна? Тхылъэу сапашъхьэ илъым мыщ фэдэ зэфэхьысыжь сигъэшIыгъ: Мамырыкъо Нуриет тхэкIэ амал IэкIэлъ, ижабзэ къабзэ, дахэ, тхэным тегъэпсыхьагъ.

Мамырыкъо Нуриет джыри икъэлэмыпэ тхылъыбэ къыпыкIынэу фэсэIо, итхылъэу «Пщынэ макъэр» гъогумафэ техьанэу сыфэлъаIо.

Цуекъо Нэфсэт.

Урысыем ижурналистхэм я Союз хэт.