Адыгэ тхыгъэ литературэ ныбжьыкIэм я 70 — 90-рэ илъэсхэм тхэкIо-усэкIо бзылъ­фыгъабэу къыхэхьагъэм ащыщ ГутIэ Саныет.

Хэлъыр къыхэкIыжьын фаешъ, матхэ, гупшысэр егъазэ; гущы­Iэм ыкIочIэшIу зэхишIэу, фэ­къулаеу ар егъэфедэ, егъэунэш­кIу, цIыфыбэм апашъхьэ къырелъхьэ. Непэ Саныет творческэ лъэбэкъу гъэнэфагъэхэр зиIэ тхакIу, усакIо ыкIи зэдзэ­кIакIу. ЫгукIэ икIэсэ усэным фэкIонымкIэ шъхьахыгъэп, зыкIэрищэикIыгъэп, гъэсэныгъэ­-шIэныгъэ лъапсэхэр, шIыкIэ-гъэ­псыкIэхэр ащкIэ къыIэкIэхьа­гъэх, игугъэ ин емыпцIыжьэу зэрэфакIорэм шъхьэкIэфагъэ фыуегъэшIы. Зыгорэм темыгъэ­псыхьэгъэ цIыф къэхъурэп, ау зэкIэри зэфэшъхьафых ядунэелъэгъукIэкIи яIофшIакIэкIи; пхэлъыр умыгъэфедэжьыныр делагъ, ау щыIэх ащ фэдэхэри; гум шIоигъор фапшIэу, уигугъэ уфэкIоныр, укIэхьаныр насыпыгъ ыкIи цIыфыгъ.

ИщыIэныгъэ гъогупэ зыдэ­гъэзагъэр Саныет пасэу зэхи­шIагъ, икIэсэ усэм — гущыIэ дэхэ баеу гупшысэр зыфапэрэм, апэблагъэ зызэришIыщтым пы­лъыгъ, имурад ин къыдэхъугъ. Джы гум илъ шъэфыбэм амакъэ зэхытегъэхы, икIас джарэу иадыгэбзэ-ныдэлъфыбзэ.

«Уиунэ зыщыгъаси, хасэм кIо» — еIо адыгэ гущыIэжъым. Ар шъыпкъэ, цIыфы пэпчъ хэлъ дэгъури дэйри къызыщежьэрэр унэгъо кIоцIыр ары.

ГутIэ Саныет Арамбый ­ыпхъур Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Адэмые бэдзэогъум и 14-м 1961-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ЦIыфы зышIыгъэр — икъуадж, Нэу пшъэшъэжъыиплIыр (тыр пасэу фыкъуи дунаим зехыжьым), ыпсэ аIуилъхьэзэ зыпIугъэу, зылэжьыгъэр, икIэлэегъаджэхэр, нэхъой зиIэ цIыфыбэу зыIукIагъэр ыкIи ежь-ежьырэу, тхылъыр икIасэу, зэреджагъэр, гъэсэныгъэ-шIэныгъэ зэригъотыгъэр ары. Гур мышIоу орэд къаIорэп, гур мышIоу, утхэшъущтэп. Саныет пасэу усэм кIэдэIукIэу ригъэ­жьэгъагъ: школым зычIэхьэм усэхэр езбырэу зэрагъэшIэнхэу къызэратыкIэ, ыгу цIыкIу къигушIукIэу, ар егугъоу псынкIэу зэригъашIэщтыгъ, усэ зэфэ­шъхьафхэр — адыгабзэкIи уры­сыбзэкIи бэу ышIэ хъугъагъэ; нэмыкIхэм къызэраIорэми едэ­Iуныр икIэсагъ.

Я 4 — 5-рэ классхэм арысыгъ къэ­Iо­тэн-гъэцэкIэнхэр ытхыхэу, чIыопсым, псэушъхьэхэм, цIыф IофшIакIохэм яхьы­лIагъэхэр игуапэу къытхыхьэ зэхъум, аузэ, тетрадэу зыдатхэщтыгъэхэм фэдэр ышти, шIоигъоу гум илъэу къэмынэфэпагъэр ытхэу ригъэжьагъ, ау ахэр усэ пIонэу зэрэщымытыгъэр ежь щхызэ къеIотэжьы, ытхырэм еджэжьэу, ымыгъэрэзагъэу зэ­Iитхъыжьэуи къыхэкIыгъ.

Саныет иапэрэ усэ бгъэм къызыдэзыгъэр я 10-рэ классыр къызиухыгъэ чIэтIупщыгъо мэфэкI мафэр ары. Иапэрэ кIэлэ­егъэджагъэу ХьапэкIэ Щэйдэт Индрыс ыпхъур игъонэмыс зэ­рэхъугъэр агу раубытагъэу ригъэджагъэхэм ащыгъупшэщтыгъэп; Саныет ащ усэ «ПIэгу чылапхъэу сыкъычIэзыгъ» ыIоу фызэхилъхьагъ ыкIи чылэгум щафашIыгъэ мэфэкIым къыще­джагъ, ар егъэжьэпIэ гъэнэ­фагъэ хъугъэ.

ЕджапIэр къызеухым, якъо­джэ колхозэу «Родина» зыфи­Iорэм ишъоф бригадэ Iоф щи­шIагъ. 1980-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет чIэхьагъ, дэгъу дэдэу къыухыгъ. Институтым илиткружок хэтэу усакIэм зыфегъасэ, ежьми етхых, ау ахэр зыми ригъэлъэгъухэрэп. ИкIэсэ ­адыгэ усакIохэу Бэрэтэрэ Хьамидэ, Жэнэ Къырымызэ атхыхэрэм зяджэкIэ, ежь иусэхэр игъо кIэ­мыхьагъэу ылъытэщтыгъ. Ауми, институтым ия 3-рэ курс щеджэзэ, Адыгэ хэку радиом твор­ческэ къэтынхэу зэхищэ­хэрэм ахэлажьэ, иапэрэ усэ зытIу ащ щытыретхэ, иусэ макъэ егъоты, усэу «Нал» зыфиIорэр, мы пкъыгъор насыпым икъэ­кIуапIэу зэраIорэр къыхэщэу тхыгъагъэ, игъо кIэхьэпагъэу щымытыгъэми, ары апэрэу жур­налэу «Зэ­къошныгъэм» къыщыхиутыгъэр.

Институтыр къызеухым, Хьатикъое гурыт еджапIэм адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ ыкIи урысыбзэмрэ урыс литературэмрэкIэ 1985 — 1986-рэ илъэсхэм Iоф щишIагъ. 1986-рэ илъэсым Адыгэ хэкум ирадио Комитет Iухьагъ, выпускающэу ригъажьи, къэбархэмкIэ программэхэм яредакторэу, тематикэм иредакцие ипрограммэ изэхэщакIоу, ипащэу, илъэс 30-м ехъум АР-м и Гостелерадиокомпание Iоф щишIагъ.

1983-рэ илъэсым къыщыу­благъэу ытхыхэрэр къыхеутых.

Иусэ апэрэ тхылъэу «Къеблагъ» — 1992, къыдигъэкIыным анахь фэзгъэчэфыгъэу щытыр зэлъа­шIэрэ икъоджэгъу тхакIоу Кощ­бэе Пщымаф ары. Ащ къыкIэлъыкIуагъ усэ тхылъэу «Уаипчъ», повестхэр зыдэт тхылъэу «ШIэныгъэ шъэф» — нарт эпосым ифэмэ-бжьымэ кIэтэу (къыте­хьэу) тхыгъэ, произведение цIы­кIур тфэу зэхэт, нартыгу зиIэ аужырэ героим игъэпсыкIэ-шIыкIэ, илIыгъэ хабзэ, сыд къин ылъэгъугъэми зэрэфэукIочIырэр, ятэу сымаджэм пае, Iэзэгъур къызэригъотыгъэр, «нарт зэрэмысыжь хэгъэгум, нартмэ ямы­жъобгъуи ерэмылъыжь», ыIуи, ар ошъогум зэрэдидзые­жьыгъэр аужырэ нартым уигъэ­даIоу къыщыIотагъ. «ОшъогуитIум азыфагу» зыцIэ произведениер къэбар-къэбарэу зэхэт, тхакIом ар роман-эссеу елъытэ. Гъуни-нэзи зимыIэ Дунаишхор ыкIи гъашIэр, ЦIыфыр зэрэзэхъу­лIэхэрэр, щыIэныгъэр зыфэдэр, зэрэкIорэр, щыIэныгъэм хэлъ хабзэр, унашъор къыщыIотагъэх. ЦIыфыр къэхъу, — мэлIэжьы. МитIум азыфагу къифэрэ уахътэр сыд фэда хэткIи сыдкIи? зыфэпIощт упчIэ-гупшысэр пхырэкIы. ТхакIом итворческэ жьы­къащэ нахь лъэш зэрэхъугъэм ар ищыс. «ГущыIэр макIэу» зыфиIорэ усэ тхылъыр 2017-м къыдэкIыгъ. УсакIоу ГутIэ Са­ны­ет ежь ымэкъэ шъыпкъэ зэригъо­тыгъэр тхылъеджэм зэхишIагъ.

Гупшысэр къыфэIорышI

Илъэс 30-м къехъугъэу ­адыгэ литературэм исатыр хэт Са­ныет ыкIи дахэу гупшысэр къы­фэ­IорышIэ. Ащ ишыхьат бэмышIэу къыдигъэкIыгъэ поэтическэ сборникэу «Гупшысэр жьыкорен» зыфиIорэр. Тхылъыр Iахьищэу зэтеутыгъ: апэрэр —«Гупшысэр жьыкорен», ятIо­нэрэр — «ШIулъэгъум итамыгъэхэр» ыкIи «Хьэгъо-шIагъо­хэр» зыфиIохэрэр. УсэкIэ ­тхыгъэ.

«Гупшысэр зыщыбэм гущыIэр щымакI — КъытэмэкIэкIырэм хэзыгъэхъошъурэр —

Фэлажьэ нахьышIум», — еIо УсакIом, етIанэ лъэкIуатэшъ, гупшысэм ухэтыныр, ащ акъыл­Iушыгъэ къыхэпхыныр зэрэмыпсынкIэр кIегъэтхъы — «Гу­шъхьэлэжьыгъэр зэрылъ коным Ышъхьэ техыгъошIоп, пытэу телъ. Сэ къисхын слъэ­кIыгъэр зы Iэбжыб» (у. «Сегу­гъугъэп»). УсакIор игъогу зэ­рэдэмыхыщтым, игугъэ зэремыпцIыжьыщтым, усэн-тхэн амал дэгъу, гу­пшысэкIэ гъэнэфагъэ ыгу, ышъо адиштэу зэригъоты­гъэм, гу­шъхьэлэжьыгъэ дахэ зэриIэм, тапэкIи ащ егугъоу зэрэхигъэ­хъощтым уехъырэхъы­шэрэп:

«КъэкIо гупшысэр мыупчIэжьэу, Ешыпы акъылым цэрыцэу». (н. 95-рэ)

ИкIэсэ усэм зэрэ­фэкIуагъэр, ар хъуаоу, фабэу, зафэу бгъэм къызэрэдэкIы хъугъэм ежь тхакIори егъэрэзэжьы, теубытагъэ хэ­­лъэу къеIо:

«… КъысэбэкIрэр — гушъхьэлэжьыгъ: Гупшысэр бэу сылэжьыгъ, КъэсэгъэкIы хьарыфыр, гущыIэр — Чылапхъэ хъугъэ сщэIагъэр». У. «ЛэжьэкIупIэр щызэжъу»

ГутIэ Саныет ищыIэныгъэ гупшысэкIэ зэрэгъэшъокIыгъэр, ащ сыдигъуи фэшIу зишIызэ, щыIакIэм инэфыпси, щыIакIэм ишIункIи ащимыухьэу зэрэтхэ­рэр мы тхылъыкIэу «Гупшысэр жьыкорен» зыфиIорэмкIэ къыушыхьатыгъ. Усэныр ынэтIэгу итхагъэу къызэрэхъугъэм гу лъымытэн плъэ­кIырэп. Уса­кIом мыщ фэдизэу къин зы­фызэригъэлъэгъурэр иадыгэ лъэпкъ, иадыгабзэ, Ным ишIу­шIэгъэ ялые цIыфыбэм алъи­гъэIэсымэ шIоигъошъ ары. «Нэ­пIэхъыр щэзекIо Ны щагум» зыфиIорэ усэ закъоми, тиадыгэ поэзиекIэ, тишэн-хабзэкIэ, тицIыфыныгъэ тыухъумэнымкIэ мэ­хьанэшхо иI. Саныет иусэ тхылъыкIэ зэ уеджэу зебгъа­жьэ­кIэ узIэпещэ: уегъэгушхо, уеуIушы, узфегъэсакъыжьы. Ар­ба поэзие дэгъум инэшанэр.

Бзылъфыгъэ усакIор Хэгъэгу­шхоми, ичIыгуи, Адыгееу икIа­сэми, цIыфхэми афэшъыпкъ, афэзаф, афэхьалэл. Непэ, бэ­дзэогъум и 14-р, къызыхъугъэ мафэшъ, тыгу къыддеIэу творческэ гъэхъагъэхэмкIэ, псауныгъэкIэ, тынчыныгъэкIэ, гупсэфы­ныгъэкIэ тыфэлъаIо, иилъэс­хэр нэфынэнхэу сыдигъуи фэтэIо.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэм арытхэр: усакIоу ГутIэ Саныет; итхылъыкIэу «Гупшысэр жьыкорен».