Емыж МулиIэт итхылъэу «Тыгъэм иадырабгъу» зыфиIорэм фэгъэхьыгъ

Емыж МулиIэт итворчествэ тызэ­рекIуа­лIэ­рэм­кIэ — усакIу. Тхьэм къыхилъ­хьагъэу, ежьыри италант лъигъэкIуатэу, исэнаущыгъэ хигъа­хъоу, еджэгъэшхоу щыт.

Москва дэт Литературнэ ин­ститутэу Максим Горькэм ыцIэ­кIэ щытым поэзиемкIэ зэлъа­шIэрэ урыс поэтэу Лев Оша­ниным исеминар къыухыгъ. Емыжыр пэсэрэ адыгэхэм зэ­чый кIочIэшхор къыфыщанагъэу къыпщигъэхъоу, чIэ зимыIэ гупшысэмрэ цIыфым ыгу ихъыкIырэ гумэкIымрэ профессиональнэ шIыкIэм тетэу, циви­лизацие инхэм япоэзие лъагэ­хэм ябгъэпшэн плъэкIынэу ма­тхэ. АрынкIи хъун литературэм ижанрэ зэфэшъхьаф­хэм, анахьэу театрэм, драматургием, киносценарие тхыным зыкIафэщагъэр.

Ащ нэмыкIэу, итхыгъэхэм уазыхаплъэкIэ, IэпэIэсэныгъэ инэу хэлъым тетэу, дунэе драматургием илъэгапIэ нэсыгъэ авторхэм япроизведение пчъагъэ адыгабзэкIэ художественнэу зэридзэкIыгъэу ахэогъуатэ. Ахэм ащыщ тхы­лъэу «Ты­гъэм иадырабгъу» зыфиIуагъэм урыс поэтышхоу А. С. Пушкиным «итрагедие цIыкIухэм» ащыщэу «Тэлаом щыешхэ-ешъу» («Пир во время чумы») ыкIи «Мыжъо хьакI» («Каменный гость») зыфиIохэу усэ шъуашэм ит­хэу дэ­хьагъэхэр.

А. С. Пушкиным драматургием иIахьэу хэлъыр пьесэ пчъа­гъэкIэ апчъырэп, ытхыгъэхэр япчъагъэкIэ мыбэдэдэми, мэхьанэу яIэмкIэ ахэм театрэми литературэми афэлэжьэрэ шIэ­ныгъэлэжьхэм осэшхо араты. Ахэм ащыщых трагедие инэу «Борис Годунов» зыфиIоу Урысыем итарихъ нэкIубгъо къызщыриIотыкIырэр ыкIи пьесиплIэу зэхэт «Трагедие цIыкIухэр». МулиIэт трагедие цIыкIуиплIыри зэридзэкIыгъ. ЗыцIэ къетIуа­гъэмэ анэмыкIэу «Моцартрэ Сальерирэ» ыкIи «Рыцарь тхьац» зыфиIохэрэмри усакIом адыгабзэм рилъхьагъэх. «Трагедие цIыкIухэр» Адыгэ театрэм адыгабзэкIе Емыжым зэри­дзэкIыгъэхэу ыгъэуцугъэх.

Литературнэ зэдзэкIын Iофыр хэти зэшIуихышъунэу щы­тэп. Урысыем икритик цIэрыIоу В. Г. Белинскэм зэриIощтыгъэу, мэхьанэу, купкIэу пьесэм иIэр зэдзэкIыгъэн фае, ащ пае дэгъоу къыбгурыIон фае художественнэ идееу хэлъыр, зэ­хэпшIыкIын фае пьесэр зыфэгъэхьыгъэр. ШIэныгъэ гъэнэфагъэ а Iофым фыуиIэмэ, Iофыр къыбдэхъущт. Емыж МулиIэт театрэми литературэми хэшIыкIышхо афыриI. Арышъ, «трагедие цIыкIухэр», купкIэу яIэр ымыукъоу, адыгэбзэ бзэ дахэкIэ зэридзэкIыгъ. Драматургие зэхэтыкIэу урыс поэтым зэхигъэуцуагъэр зэблимыхъоу, худо­жественнэ конфликтыри, гъэ­псыкIэри къыухъумэу усакIом пьесэхэр зэридзэкIыгъэх. Ахэм ахэт геройхэри, зыгъэгумэкIырэ Iофыгъохэри, зыщыхъурэ лIэшIэгъури, къызтегущыIэрэ гумэкIыгъохэри къыдилъытэхэзэ, зи зэщимыгъакъоу, фэIазэу адыга­бзэм ригъэкIугъ.

ЦIыфым литературнэ е драматургическэ произведение зиштэкIэ, апэ гу зылъитэрэр цIэу иIэр ары. Бзэм кIочIэшхоу хэлъыр зэхэошIыкIымэ, тхыгъэм ыкупкI ыпшъэкIэ тетхагъэм къыбгурегъаIо. Джащ фэд трагедиехэм цIэу адыга­бзэкIэ афиусыгъэхэм кIуачIэу къафиIэтырэр, гущыIэм пае, «Тэ­лаом щыешхэ-ешъу». Ритмэу гущыIэ зэпытхэм ахэлъым узIэпещэ, театральнэ гупшысэм­кIэ укъырещэкIы.

ЗэридзэкIыгъэ пьеситIоу къы­дэхьагъэм конфликтэу ахэлъыр, ахэм язэшIохынкIэ амалхэр, ягеройхэм яшэн-зекIуакIэхэр Пушкиным зэритхыгъэу адыгабзэм релъхьэх Емыжым, ахэр непэрэ мафэм къыддыхэтхэм фэдэу къытхегъэуцох. Iофыгъоу хэлъыр къеухъумэ ыкIи непэрэ мафэм регъэкIу. Ахэр адыгэ­бзэ зэгъэзэфагъэкIэ тхыгъэх, артистхэм къашIынкIэ IэшIэхых, гурыIогъошIух, къэIогъошIух. Мэкъамэу акIэтым гукIэ део­гъаштэ, уегъэразэ.

Усэхэу тхылъым дэтхэм узя­джэкIэ, усакIом дунэе шапхъэ­хэм итхыгъэхэр зэраригъапшэ­хэрэр хэолъагъо. ШIулъэгъуныгъэм, цIыфым ыгу ихъыкIырэ гумэкIыгъохэм, ныдэлъфыбзэм изытет, илъэпкъ инепэрэ маф — бэмэ ягупшысэ авторыр. Театрэми фэгъэхьыгъэу усэ ахэогъуатэ, ар «ОрэдыIу» зыфиIорэр ары.

Емыж МулиIэт тхэн Iофым нэмыкIэу кино техыными Iоф дишIагъ. АщкIэ Москва дэт ВГИК-м щеджагъ, Адыгэ телевидением художественнэ ыкIи художественнэ-публицистическэ телефильмэхэр щытырихыгъэх. Ахэм адыгэхэм анэмыкIэу, цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэми осэшхо къафашIыгъ.

УсакIом итворчествэ пштэмэ, ямышIыкIэ драмэхэр, зэдзэкIыгъэ пьесэхэр, киносценариехэр, фильмэу тырихыгъэхэр — зэкIэмкIи щэкIым нэсы. Ахэр аукъодыеу, тхакIом сыдми ымы­тхыгъэхэу, художественнэ шэпхъэ лъагэхэм анэсыхэу щытых.

Емыж МулиIэт ипоэтическэ тхылъэу «Тыгъэм иадырабгъу» зыфиIорэр Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие ратынэу зэхэщэкIо купым къыгъэ­лъэгъуагъ, драматургием, поэзием — адыгэ литературэм хахъоу фишIыгъэр къыдэтлъытэзэ, а унашъом детэгъаштэ.

Шъхьэлэхъо Свет. Театровед.

Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ иIофышIэшху. Урысые Федерацием итеат­ральнэ IофышIэхэм я Союз хэт.