Поэм

Хэгъэгу зэошхоу щыIагъэм тицIыфхэм бэ къинэу къафихьыгъэр. Ахэм зэу ащыщыгъ яшъхьагъусэхэр хэкIуадэхи, къэнэгъэ шъузабэмэ къинэу ащэчыгъэр. Ау ахэми уныкъугъэ насып Iахьэу къафэнагъэр зэфэдагъэп. ГущыIэм пае, Уайкъокъо МыIуминэ, илI зы­хэкIуадэм, шъэуиплIырэ пшъэшъитIурэ иIагъэх. Уайкъокъо Дзэгуащэ лъфыгъэ имыIэу, нэужми дэмыкIожьэу, шъхьэзэкъо лъэкъуитIоу идунае кIуагъэ. Ситхыгъэ заом зишъхьагъусэхэр хэкIодэгъэ­хэ бзылъфыгъэхэм афэгъэхьыгъ. ЦIыфым псэм иакъыл елъытыгъ ИIэ гукIэгъур. Зэошхом хэтыгъэхэр Бэрэ тыгу къэкIыжьых. Чылэм къэкIожьи, Ащ щылIэжьыгъи, Хэгъэгу чыжьэхэм ащыфэхыгъи, Ахэтыгъэх ахэм къэзымыщагъи. Унэгъо Iужъуи къыщызынагъи. Сабый къыфэмыхъоу Заом Iухьагъи. Къымыгъэзэжьэу, щыфэхыгъи. Ащыгъупшэщтхэп ахэр ЛIакъуи, унагъуи. Къызхагъэфагъэп къэрэбгъагъэ. Гъунэ иIэп лIыгъэу агъэхъагъэм. Яхэгъэгу кIасэ Фатыгъ апсэ. Янэхэм, яшъхьагъусэхэм Бэ хъун рагъэхыгъэ нэпсыр. * * * Зэрэхэгъэгоу къыфэкIуагъ къинышхо. КIали, хъулъфыгъэ ныбжьыкIи Пахьэх зэо мэшIошхом зэкIэ Пыир зэкIафэнэу, Фэхьазырхэу агукIэ. Тракторхэм атесхэм Къаратыгъэх броньхэр. ЦIыфхэм ашхын фаер Къалэжьынэу ахэм. Хъулъфыгъэ зыбгъупшIэу Къэнагъэм, Iоф ашIэу, ЗыфашIыжьы губгъэнэу ЗэрэмыкIуагъэхэр зэонэу. * * * Заорэр шхэн фай, ИщыкIагъ щыгъыни, Пыим резэонэу щэгыни. Ахэр зышIыхэрэр Бзылъфыгъэхэр ары. Сабыймэ яIыгъыни ДашIэ ашIомыкъинэу. Ныр ежэ ыкъо кIасэ, Бзылъфыгъэр — ишъхьагъусэ. Ахэм къамытхмэ письмэ, Ягугъэ мэкIуасэ. * * * Заоу тпэчыжьагъэр Къэхъу нахь тпэблагъэ. Къахьхэу рагъэжьагъ Щынэбзые тхыгъэхэр. Ахэм арытхагъэх Заом щыфэхыгъэхэр. Къызэратыщтыгъэхэр Хахьэщтыгъ хьазабым. Хъоу нахьыбэ ригъэжьагъ Чылэм дэс шъузабэр. Заор къызежьагъэр Хъугъэ зы илъэс. Нэмыц техакIохэр Тихэку кIасэ къэсых. КъэкIуагъэхэр псэхэхых, Бзылъфыгъэмэ ябэных. Ежь зыфэе шапхъэхэр Ахэм агъэуцух. Старостхэр хадзых. ЦIыфхэр ашIы къэдзэ-надзэ. Хьэр арагъащэ псашъо, Арэджэгух апсэ. Илъэсым ызыныкъо Тишъолъыры есых. * * * ТидзэкIолI лIыхъужъхэр Къушъхьэм къычIэкIыжьых. Нэмыц техакIохэр Тихэку рафыжьых. Адыгэ шъолъырыр Шъхьафит мэхъужьы Чылэм дэсым ызыплIанэ ЦIыфкIэ ышIыгъ чIанэ. Ашъхьацхэр хъугъэу къэрабэ, Бэдэдэ хъугъэр шъузабэ, Ахэм апIу сабыйхэр, Ахъух щагубзыухэр. Зи къыгъэнагъэп пыим, Фежьэжьых былымхъуным. Мамыр щыIакIэм Чылэм педзэжьы. МакIох цIыфхэр фермэм, Губгъохэр алэжьы, Жьэу къэтэджых пчэдыжьым. * * * Бзылъфыгъэу хъугъэм шъузабэ, КъенэцIых чылэм дэс кIэлабэ. Ахэтых ахэм лIыгъуабэ. КъыдэгущыIэх шъабэу. Ау зишIыжьырэп цIэIужьэу, Зыхимылъэшъухьажьэу ЫIорэп: — хъущтыр орэхъу. КIэлитIоу ыпIурэмэ Аныбжь хахъо Мэхъух ахэр кIэлэIэтахъо. КIымэфэшхуагъ а илъэсыр. Зэпымыоу къесы осыр. Плъэгъурэп зи, зекIоу лъэсэу. Жьыбгъэр къыдэджэгу пхъэшъхьакIэм, Унэм фабэу итыр макIэ. Къырехьэ бзылъфыгъэм Пхъэр IаплIыкIэ. Къызхихырэм хэпшIыкIэу хэкIы. Пчэдыжьырэ жьэу къэущы: Фермэм макIо чэмыщэу. ШъэуитIур янэ имысэу къэущы. Нахьыжъым ыныбжь хъугъэ пшIыкIущ. Пчыхьэ хъугъэ, Шъузабэр мэпщэрыхьэ. КъыIуехышъ пчъэр, Фермэм ипащэ къехьэ. Жъэп хъулъфыгъэр, Ынэгу иIэп зэлъагъэ, ЫIэпкъ-лъэпкъи зэгъэфагъэ. КъыреIо: — Неущ укъыдэмыкI, Чэмэу тщырэр хъугъэ макIэ. Хъулъфыгъэм къыриIуагъэм Ащ ыгу къегъэмакIэ, Щэ бэшэрэбэу къыхьыщтыгъэр Яшхын хэкIы. * * * Гъэтхэ гъуй-сый. Гъолъхьагъэ чэт зытIущыр. Атакъэу дэтыгъэр БэшIагъэ заукIыгъэр Загъорэ макIох чэтэщым Еплъынхэу чэтмэ къыращмэ. Унэм итыжьэп гъэщи — Чэмыр мэшхуашIэ… Ежэх къэлъфэным ЗагъэшхэкIыжьынэу. Гуащэр къэсымаджэшъ, мэгъолъы. Бэ ыкъудыижьыщтэп, дэи иIуплъэ. * * * ЩыIэныгъэр зэтеуцо. ШъэуитIур лIыпкъ еуцо. Къащэ, унагъохэр ашIэх. Янэ фэгуIэх, агъашIо. Илъэсыбэ тешIагъ Заор къызежьагъэм. Бзылъфыгъэ дэхагъэр Нэнэжъ хъугъэ. Зэо мыгъом Бэ мыхъунэу къыхьыгъэр, Ау ным чIинагъэп ицIыфыгъэ. * * * Ным елъэгъу пкIыхьапIэ: Трамваим исэу, Шъхьагъусэр госэу. ЕIо пкIыхьым хэтэу: — Я Алахь, гъэхъу шъыпкъэ. Ау а чIыпIэ дэдэм Ар къыщэущы. Ерагъэу жьы къещэ, ЫIэ мэсысы. ГуIэзэ, решъу столым Тет псы тасыр. — Ыдэжь сыкIожьынэу Сенэгуе шIоигъоу, Сыдэу бэдэдэрэ пкIыхьапIэ зысигъэлъэгъура, — Ащ зэреIожьы мэкIэ-макIэу. Къештэшъ IэплъэкIыр Нэпсыр елъэкIы. Чъыен ымылъэкIэу, Чэщ кIыхьэр екIы. * * * ЩагъэтIылъыжьыгъэп ишъхьагъусэ Ячылэ гупсэ. ЩыхэкIыгъ ыпсэ СССР-м щыщыгъэ белорусым. Ным къызэрещалIэ къуитIур, Афещэих ыIэхэр: — Сышъущ, сикIалэхэр, Шъуятэ икъэхалъэ. ФэсэжъугъэшIыжь аужырэ шъхьащэр. — УкIошъуна, синан, Гъогур чыжьэ, къин, Уигъэрет къыхьына, ПфэщэIэшъуна? Чыжьэ унэсынэу КъохьапIэ Белорусыр. — КъеIо кIэлэ нахьыжъым Хьазырэу ыпсэ янэ Iуилъхьанэу. * * * Ныр зыфэе шъыпкъэр КъуитIумэ фагъэцакIэ. ЗэкIыгъухэу Белоруссием Ахэр мэбыбых занкIэу ЯчIыгу Iэбжыб аIыгъэу. Къалэм дэт саугъэтым Ахэр кIэлъырытых. Къеджэх ащ тетхагъэм. Тыратакъо ятIэр Тым икъашъхьэ. СыхьатитIо етых КIуагъэхэр ыпашъхьэ. Ным дыухьэр къехьы, КIалэмэ агу къызэхэхьэ. Анэгу къыкIэуцо Тыр зыхэтыгъэ бэлахьыр. * * * Ащ ыуж илъэсыбэ тешIэжьы. Янэ гупси щыIэжьэп, Ау къариIогъагъэр ЗэшитIумэ къашIэжьы: — СпэкIэкIыгъэр сэ бэ къинэу, Шъоры сиIагъэр хъярэу. Тешъухыгъэп ынапэ шъуятэ. Дунэе шъхьаIэм сэкIожьы рэхьатэу. Непэрэ щыIакIэр Хъугъэ лъэшэу кIэракIэ. АчIэсых нахьыбэр АшIыгъэу унакIэхэр. Адэтых ящагумэ Арысынхэу машинэхэр. Е хабзэм къаритыгъэхэу АчIэсых унэ зэтетхэм. Сабыйхэр апIух Акъомэ акъожьхэм. Мэтэджыхэшъ дэкIох, Шъузэбагъэмэ Апхъумэ апхъужьхэр Мамырэу, рэхьатэу ТыщыIэмэ шыкур. * * * ЦIыфым къыдэхъумэ, ЩыIэныгъэр кIыхьэ. Тыщыухъум, си Алахь, Заом ибэлахь. Ар къызежьагъэр Илъэс тIокIиплI хъугъэ. Тыгу къэтэжъугъэгъэкIыжьых Шъузабэу щымыIэжьхэр. Уайкъокъо Рэмэзан.