ЛIыхэсэ Мухьдин илъэс 40-м къехъугъэу, иныбжьыкIэгъу-студентыгъом къыщегъэжьагъэу матхэ — мэусэ, щыIэныгъэ лъэныкъуабэм зафэу атеIабэу; драматург — пьесэхэр етхых, цIыф гушIуагъори гумэкIри ащыкIигъэтхъэу; орэд-ус — гущыIэхэм ямызакъоу, нахьыбэм ежь мэкъэмэ дахэр афешIы; зэпыу имыIэу гупшысэм лъэкIо, ар бгъу пстэумкIи къызэтырегъэщыкIы, тинэнэжъхэм шхъо хэмылъэу, къэбзэ-лъабзэу цыр зэраджыщтыгъэр гум къыгъэкIэу.

УсакIор усэрэжъ шъыпкъэу умышIэра­бэр къыпфэзыупкIэпкI. ЛIыхэсэ ­Мухьдин мыщ фэдэ гупшысэкIэ хэхыгъэр езы­гъэгъотыгъэр емызэщыжьэу Iофышхо зэрэзыдишIэжьыгъэр ары, ымы­шIэрэм блэкIыгъэп, къыгъотыгъ, зэригъэшIагъ, кIэупчIагъ. Аузэ зэIуигъэкIагъ шIэныгъабэри, усэкIэ-тхэкIэ амалхэри.

ЛIыхэсэ Мухьдин Исмахьилэ ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу Хьалъэ­къуае мэкъуогъум и 14-м 1955-рэ илъэ­сым къыщыхъугъ, щеджагъ.

1975-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ытхы­хэрэр хеутых. Имурад лъагъо пытэу тет. Непэ ар анахь гугъапIэ къэзытырэ тха­кIохэм ахалъытэ литературэм хэшIыкI фызиIэ гъэсагъэхэм, тхылъеджэхэми бэшIагъэ ащ гу зылъатагъэр. Мухьдин усэ тхылъ дэгъубэ къыдигъэкIыгъ, ахэм узыфэе гупшысэр ахэогъуатэ. Ипоэзие зэрэщытэу узIэпищэу творческэ гушъхьэ­гъомылэ къэбзэу щыт. Арыба зыкIиIорэр ежь усакIом: «Лэжьыгъэм фэдэу усэр сэлэжьы». Мухьдин теурыкIогъэ-псынкIагъэм зыщедзые, ытхырэ сатырэ пэпчъ, усэр зэрэщытэу умыштэми, акъыл-гу­бзыгъагъэр хэутхындзагъ, гущыIэ щэрыо зэкIэшIыхьагъэх. Ащ фэдэ дэгъугъэ шапхъэр «икъугъ!» ыIоу тIысыжьрэп, ренэу матхэ, ыпэкIэ маплъэ. Иусэхэм ащыщыбэ композиторхэм орэдышъом ралъхьагъэх, къаIох тиорэдыIохэу Нэхэе Тэмарэ, Лъэцэр Римэ, нэмыкIхэми, ежь усакIом мэкъамэр зыфишIыгъэхэри иIэх.

ЛIыхэсэ Мухьдин пасэу, бгъэгум гупсэфыгъо къезымытырэ зэхэшIабэу цIыфыр зыгъэчэрэгъухэрэм афэдэкъабзэу, щыIэкIэ-псэукIэм драмэри, чэфыгъо сэмэркъэури зэрэхэтхэр ышIэу, анахь жанрэ хьылъэмкIэ зигъази, мыщкIи Iоф ышIагъ. АдыгабзэкIэ ытхырэр римыгъэкъоу, урысыбзэм ригъэкIунхэми зыфигъэсагъ. Мыщ дэжьым къыхэзгъэщымэ, къыщысIомэ сшIоигъу Мухьдин урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ ыкIи адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр Адыгэ къэралы­гъо кIэлэегъэджэ институтым филоло­ги­емкIэ ифакультет очнэу щеджэзэ зэ­рэ­щызэригъэгъотыгъэр, еджэгъу илъэ­си 5-р пкIэнчъэу зэримыгъэкIуагъэр. ­Илъэс 20-м ЛIыхэсэ Мухьдин мы предметхэмкIэ ригъэджагъэх ыкIи завучэу, нэужым директорэу ПчыхьалIыкъое гурыт еджапIэм Iоф щишIагъ. Ригъэджа­гъэхэм ащыщхэр непэ ежьхэри цIыф икъугъэх, унагъохэри, бынхэри яIэх, ау кIэлэ­егъэджэ анахь гумэкIылэу, шIэныгъэ куухэр зыIэкIэлъэу, адыгабзэр, адыгэ тарихъыр, адыгэ литературэр зикIасэу, ахэр шIу языгъэлъэгъугъэу, гупшысакIэм фэзыпIугъэхэм шIукIэ ыцIэ къыраIо.

КIэлэегъэджэ шъыпкъэмкIэ еджакIохэр анахь мэхьанэ зиIэх. Ахэр гъогу зафэ тепщэнхэмкIэ апэрэр гущыIэ Iэзэгъур ары. УетIыргузэ, уезаозэ цIыфыр бгъэ­дэIон плъэкIыщтэп, дэхэ-дахэу епIон, гу лъебгъэтэн, ебгъэсэн ыкIи фэлъэкIэу къыдэхъугъэр ууплъэкIужьын, ащ кIэбгъэгушIужьын фае, джащыгъум шIоигъоу ыпэкIэ лъыкIотэщт.

ЛIыхэсэ Мухьдин кIэлэцIыкIухэми ишъыпкъэу афэтхагъ — усэхэр — тхып­хъэ-сыпхъэх, илъэсым иохътэ зэкIэлъы­кIохэр ащыгъэунэфыгъ. «Апэрэ осыр», «КIымаф», «Гъэтхэ мафэр», «Ощхыр» зыфиIохэрэр сурэттхыпхъэ закIэх. КIэлэцIыкIумэ апае ытхыгъэхэр мыщ фэдэ усэмкIэ къызэIуехы:

Мэзы гъунэм, мэзы гупчэмсыщэусэ. КIэлэцIыкIухэр, сэ сиусэ шъоркIэ пшысэ: Сэ сычъыгмэ, бзыу орэдыр стамэ тизэу, Сэ сыуцмэ, цумпэ плъыжьыр сыбгъэ дизэу, КIэлэцIыкIухэр, сэ сиусэ шъоркIэ пшысэ, Шъо шъуигугъэ къыщэущысигупшысэ. («КIэлэцIыкIухэр»)

Сабый цIыкIу пэпчъ дунай гъэдахэу мы чIым къызэрэтехъорэр ышIэу усакIом «Сабый» зыфиIорэ усэ дэхэ дэдэр ыусыгъ:

Нэфэу, нэфэу Нэфынабз! Бзыужъыем фэдэкъабз Ныбэ цIыкIур — Шъхьантэжъый, Нэ хъураер — Пырэжъый.

Мухьдин зихэхъогъу кIэлэцIыкIухэм къяшIэкIыгъэ чIыопсым идэхагъэ аригъашIэу иусэхэмкIэ ащ итеплъэ-шъуашэ дэгъоу къафеIуатэ.

Мартыр

Мартыр мэгъы, Мартыр мэщхы, Ишыуанэ пыутыкIыгъ. Мартым къесы, Мартым къещхы, Жьы зэблэхъум ыукIыгъ. Нэбэ-набэу Ос ныкъотхъум Жъогъо бзыгъэхэр къыхэплъых. Хыжьы огур Фыримыкъоу Мафэр къэхъу нэгушъхьаплъы.

УсакIом икъэлэмыпэ усэр сурэтэу тапашъхьэ къыригъэуцуагъ. «Гъэмаф» зыфиIорэ усэм уеджэмэ, нэм къыкIэуцорэр шIэгъо закI:

Идышъэ ощх ОшIэ-дэмышI. Зы хатэм щещхы, Адырэр — гъушъ. Тыгъэр зыгъэпшъырэр Имэфэ гъогу, Ичэщ мэзагъо — НэгъэупIэпIэгъу… («Гъэмаф»)

Мыщ фэдэ гущыIэ зэрыбл дахэхэр кIэлэцIыкIухэм езбырэу зэрагъашIэхэмэ, усэм къыIуатэрэр зэхафымэ, абзи къутэщт, IокIэ-шIыкIи, шIэныгъи агъотыщт.

Усэу «Нарт къэбархэр» зы­фиIорэм Мосэ цIыкIур итэтэжъ къэбарыбэм зэраригъэдэIурэр, ахэм ар мыхъыеу зэря­дэIурэр, лIыхъужъхэм ацIэхэр, яшIыкIэхэр зэришIэхэрэр, зэ­рэшIогъэшIэгъонхэр къеIуатэ. Ау Мосэ инэнэжъ куо-хьау къышIыгъ ощх пчыкIэ уаем ичэтжъыехэр ехьыхэу ыIуи. Тэтэжъыр зыщэлъэты, ое лъэ­шым хэтэу чэтыжъые цIыкIу­хэр унэм къырехьажьых. «Мосэ агъотыжьрэп, Мосэ жьы къыщэжьрэп. ПчыкIэм ыгъэщтагъэу пIэкIор чIэгъым чIэс. Тэтэжъыр мэщхыпцIы, Нэнэ­жъыр мэцIацIэ: — Ей, синарт лIыхъужъыр, Шы бэлахь утес!»

«Сырынэ», «Сасэ зегъэгу­сэ», «Мосэ исомишъ» зыфи-­Iохэрэр кIэлэцIыкIухэм шIы­кIэ-гъэпсыкIэу ахэлъхэр къызщи­IотыкIыгъэх. Мыхэм ушъый гъэнэфагъэ ахэлъ: «Зыбгъэгусэмэ, сидахэ, Дэгъу Iаджми уахэнын, А шэн дэир хэмынэжьмэ, Iахь уимыIэу укъэнэн!» — къыщеIо усэм ыкIэм. Пшъэшъэжъые цIыкIуми зыбгъэгусэным шIу зэрэхэмылъыр ышIэ мэхъу.

«Мосэ исомишъ» зыфиIорэ усэ цIыкIур ижъырэ къэбар лъапсэр зыхэгъэ­чэрэгъуагъ. Мосэ къыфащэфыхэрэми, зэрэпылъхэми уасэ афимышIэу, зыми фэмысакъэу, зэкIэ ыкъутэмэ, чIидзыжьэу щытыгъ. Итэтэжъ ащ гу лъити, мафэ горэм Iахъо зыдищагъ, пагъэ, пшъыгъэ шъэожъыер мэфэ реным, апэтыгъ бы­лымхэм. КъызэкIожьхэм, «мыр уилэ­жьапкIэ» ыIуи, сомишъэ тэтэжъ кIэлэ­хъум ритыгъ. Мосэ цIыкIу ахъщэр пытэу ыIэ чIиубытагъ. Ау тэтэжъыр Iаби, ри­ты­гъэ сомишъэр къыIэпихи, машIом пи­дзагъ. КIэлэцIыкIум куо-хьаушхор къышIыгъ… Тэтэжъыр IущхыпцIыкIыгъ: «Сырыраз. Ахъщэм уасэу иIэр непэ зэбгъэшIагъэ», — ыIуагъ.

Усэхэу «Тыгъэ ощх», «Тыгъэр пса­шъо кIуагъэ», нэмыкIхэу тхылъым дэт­хэри кIэлэцIыкIу гулъытэр къэзыгъэущых, амышIэрабэ къязыIуатэрэх.

Сабыйхэм, джыри еджапIэм мыкIо­хэрэм, анахь якIасэр пшысэхэр ары. Мухьдин ар къыгурыIоу пшысэ дэхэ заулэ усэм илъэу афитхыгъ: «Къамзэгур», «ЛIыжъымрэ чъыгымрэ», «Щыгъу унэм икъэбар», «Цокъэ плъы­жьыр». Мыхэр къаIуатэрэмкIи, бзэу зэрэтхыгъэмкIи, ушъыеу ахэлъымкIи узыгъэдаIохэу, гъэшIэгъоных, кIэлэцIыкIухэм амышIэщтыгъэ шIэныгъэхэр агъотых, щыIакIэм нахь фытегъэпсыхьагъэхэ мэхъух, адыгабзэр атхьакIумэ еIо, аузэ, ежьхэри къеджэхэ мэхъух.

ГущыIэ дахэм, шъабэм пIуныгъэ мэхьанэшхо яI, арышъ, егъэджэн-пIуныгъэ пшъэрылъыр тхакIом дэгъоу зэрэзэшIуи­хыгъэр тшIошъ мэхъу.

КIэлэцIыкIухэр! ШъуиадыгабзэкIэ шъугущыI, шъуедж, шъукIэгъожьыщтэп.

ТхакIоу ЛIыхэсэ Мухьдини тапэкIи икъэлэмыпэ чанэу, тхылъыбэкIэ тигъэгушIонэу тыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.