Бэдзэогъум и 23-м къыщыублагъэу шышъхьэIум и 8-м нэс мыгъэ гъэмэфэ Олимпийскэ джэгунхэр Японием икъэлэ шъхьаIэу Токио щыкIощтых. ГъэрекIо зэхащэнэу щытыгъэ дунэе зэнэкъокъухэр пандемием ыпкъ къикIэу мыгъэ къагъэкощыгъэх. Гъэхьазырынхэр етIупщыгъэу макIох, спорт лъэпкъ зэфэшъхьафэу ащ къыщагъэлъэгъощтхэм ахэлэжьэщт спортсменхэр къыхахых, къэралыгъохэм яхэшыпыкIыгъэ купхэм ахэтыщт спортсменхэр агъэнафэх. Лъэшмэ анахь лъэшхэр ары купым хэтыщтхэр. Ахэмэ ахэфэным кIэдао зэлъашIэрэ бэнакIоу, дзюдомкIэ Олимпийскэ чемпионэу Мудрэнэ Бислъан. Тыркуем щыкIогъэ Европэ зэнэкъокъухэу «Гранд шлем» зыфаIорэм ахэлажьи, къыгъэзэжьыгъэу Бислъан тыIукIагъ.

- Бислъан, сыдэущтэу зэнэкъокъухэм закъыщыбгъэлъэгъуагъ? КъызэрэзгурыIуагъэмкIэ, Тыркуем щыуиIэгъэ ушэтынхэм бэ ялъытыгъагъэр.

- Тэрэз, Урысыем ихэшыпыкIыгъэ куп хэфэщт бэнакIохэр джырэ уахътэ къыхахых. Тыркуем щысиIэгъэ зэIукIэгъухэм, шыпкъэу къэпIощтмэ, сащыгугъыгъ апэ сащыхъунэу. Ау сэ сызэрэфаеу хъугъэп, текIоныгъэ чIыпIэ къыдэсхыгъэп. СытхьаусхэкIэ арэп, ау бэнэныр зэрэкIорэм илъыплъакIо симылажьэу тазырыбэ къыстрилъхьагъ, ащ елъытыгъэу къыспэуцужьыгъэ Узбекистан щыщ спортсменыр сапэ ишъыгъ. Сэри силэжьэнкIи хъун, сызщыгугъыжьыщагъ. Къыспыщыт бэнакIом сэщ нахь лъэшэу сеплъыгъэп. БгъукIэ ыдзыныр ышIэрэп, зэбэнырэр ыпэкIэ зэрэридзыхыщт шIыкIэр ары ыгъэцакIэрэр дэгъоу. ЗэкIэм анахь гъэшIэгъоныр, илъэс 34-рэ сыныбжьышъ, ащ фэдиз зэпэуцужь кIыхьэ сиIагъэп. Такъикъ 12 тызэбэныгъ, дзюдом ишапхъэкIэ зы едзыгъор такъикъиплIэ макIо, джаущтэу титIуи яз нахь лъэшыр тэзэрэмгъашIэзэ, гъогогъуищэ тыбэнагъ. ЛъыплъакIом щэ тазыр къызыптрилъхьэкIэ, текIоныгъэр къыппыщытым фегъэшъуашэ. Джаущтэу къыстекIуагъэкIэ арэп, ау сэ сипщыныжьхэм апае сызэбэныгъэм текIоныгъэр ратыгъ.

- Адэ джы Олимпиадэм укIощтба?

- Тыркуем ыуж джы нахь къин хъущт ар. Шъыпкъэ, джыри зыкъэзгъэлъэгъонэу амал сиIэщт. Мы гъэмафэ чемпионатитIумэ сахэлэжьэщт. Мэкъуогъум дзюдомкIэ Европэ ыкIи Дунэе зэнэкъокъухэр щы1эщтых. ХабзэмкIэ, Олимпиадэм ыпэкIэ ащ фэдэ ушэтынхэр зэхащэхэрэп, ау гъорекIо пандемием ыпкъ къикIэу, илъэс псаум зы зэнэкъокъу зэхащагъэп. Джахэмэ синасып къыхьэу текIоныгъэ чIыпIэр къащыдэсхымэ, Токио сыкIонэу Iизын къыдэсхынкIи хъун. ХэшыпыкIыгъэ купым ухэфэнымкIэ тренерым ицыхьэ къыдэпхын фае. Мары джыдэдэм кг 60 къэзыщэчхэрэмкIэ бэнэкIо бэлахьхэу нэбгыритIу ахэт. ТIуми гъэхъэгъэ инхэр рагъэкъугъэх. Хэт ащыщэу Олимпиадэм кIощтыр? Тренер шъхьаIэм ыгъэнэфэщт. Къыхэзгъэщын, джыдэдэм дзюдомкIэ Урысые купым мы IэнатIэр щызгъэцакIэрэр адыг – Тао Хьэсанбый.

- Кавказым щыщха кIалэу зигъугъу къэпшIыгъэхэр?

- Кавказ лъэпкъых, т1ури хъурцэх. Зыр Оренбург хэкум щыщ, адрэр Москва щыщ.

- ЗэрэхъурэмкIэ, Кавказымк1э бэнэныр ары спортым тыкъызэрахэщышъущтыр?

- Спорт лъэпкъ куп джэгукIэхэмкIэ тишъолъыр баигъэп. Мылми тытетыгъэп, футбол джэгунхэри ащ фэдизэу Кавказым щыбагъохэрэп. Тыкъызэрэхъуи тыбэнэныр ары тигугъур, тыкIэлэцIыкIузэ тызэтIыргузэ къэтэхьы. Ар тлъы хэлъ. Сэ мары самбэкIэ сыублагъ. Сыкъызщыхъугъэ къалэу Баксан еджапIэм самбэ ухьазырынхэр къыщызэIуахи, сшынахьыжъ игукъэкIыкIэ сыкIонэу сыублагъ. Ащыгъум тызгъасэщтыгъэм игущыIэхэр сщыгъупшэрэп. Олимпийскэ чемпионхэм тафэдэу, тэри ахэм ягъэхъагъэ тынэсышъущтэу къытиIощтыгъэ. СшIошъ хъущтыгъэ зэхэсхырэр. Илъэс 13 сызэхъум Мыекъуапэ зыкъэзгъэзагъ. Мыщ бэнэнымкIэ еджапIэу дэтыгъэр лъэш дэдагъэти, сшынахьыжъ къыздатIупщи, сянэрэ сятэрэ сыкъагъэкIуагъ.

- Мыекъуапэ хэта ущызгъасэщтыгъэр?

- СамбэкIэ езгъэжьэгъагъэба, Хьэпэе Арамбый сигъасэщтыгъэ. Мыекъуапэ тыдэ уплъэми Европэ, Дунэе чемпионхэр, спортымкIэ мастерхэр щыплъэхъущтыгъэ. Зэнэкъокъухэр зызэхащэкIэ, жъуагъохэр щызэIукIэщтыгъэх. Хьасанэкъо Мурат, Алхъо Схьатбый афэдэхэр зэрэслъэгъухэрэр, садэбэнэн зэрэслъэкIырэр сшIошъ мыхъоу, джаущтэу а илъэсхэр сыгу къэкIыжьых.

- Кобл Якъубэ адэ сыд къыуиIощтыгъэр?

- Дзюдом зестыжьыгъэу, Ермэлхьаблэ зыщызгъэсэнэу езгъэжьагъэу тренер цIэрыIом нэIуасэ сыфэхъугъагъ. Илъэс 23-рэ сыхъугъэу дзюдомкIэ Къыблэм, Урысыем язэнэкъокъухэмэ апэ сащыхъугъагъ. Кобл Якъубэ ащыгъум къысиIогъагъ Олимпиадэм ичемпион сыхъун зэрэслъэкIыщтыр. Ау а лъэгапIэм уфэкIоныр гъогу зэрэмыпсынкIэм, сымыпшъэу ухьазырынхэр зэрэсшIынхэ фаем сынаIэ тыридзэгъагъ. Сыгу къео къыстриIуагъэр къызэримылъэгъужьыгъэр. Олимпиадэм идышъэ медалэу къэсхьыгъэр ылъэгъугъагъэмэ зэрэгушхощтыгъэр сэш1э.

- Илъэситф тешIагъ Рио-де-Жанейро ыуж. Сыдэущтэу а уахътэр угу къэкIыжьыра? Апэрэ дышъэ медалыр Урысые купым щыщхэмкIэ къэпхьыныр сыд фэдагъ?

- Ащыгъум сыбанэ зэхъум зыкIи ащ сегупшысагъэп. Апэрэ мафэм е аужырэм текIоныгъэ чIыпIэ къыдэсхыщта? Ар сшIоIофыгъэп. Зы гухэлъ сиIагъэр – Олимпиадэм ичемпион сыхъуныр ары. КIо синасып къыхьыгъ, ау ащ паекIэ нэмыкIхэм сакъыхэщыгъэу слъытэрэп.

- Ау пцIэ ашIэным апэрэ мафэр фэIорышIагъ, такъикъ ныкъокIэ жъуагъо ухъугъ.

- АрынкIи хъун, къыбдесэгъаштэ. Сэ анахьэу сыгу къинагъэр Рио Олимпиадэм тикIогъу зэрэкъиныгъэр ары. ТыкIощта? ТымыкIощта? Джэгунхэр рагъэжьэным ыпэкIэ тхьамафэ иIэжьэу тшIагъэ ныIэп тызэрэкIорэр. Ащ лъэшэу тызэридзагъ. Урысые купыр хамгъэлажьэ ашIоигъоу бэрэ зэдэуагъэх. Зэ Урысые быракъыр адэщтэп аIощтыгъэ, зэ тамыгъэхэр зытет шъуашэр тщыгъы хъущтэп. Бэ ащыгъум унашъоу къапчъыщтыгъэр. 2016-рэ Олимпиадэм ыпэкIэ Португалием щыкIогъэ ухьарызынхэм тахэлажьэзэ тшIагъэ ныIэп тыкIонэу Iизын къызэрэтатыгъэр. Джэгунхэр рагъэжьэнкIэ зы тхьамаф ныIэп ащыгъум иIэжьыгъэр. ЩыIагъэх депутатхэм, политикхэм ащыщхэу «орэмыкIох» зыIогъагъэхэр. Ау ащ фэдэхэм яеплъыкIэхэр сшIотэрэзэп сэ. Спорт гъашIэр кIэкIы. ИлъэсиплIэ зызгъэхьазырыгъэ спорсменыр политикэ Iоф паекIэ зыкIэхъопсырэ текIоныгъэ шъхьаIэм пыбгъэуныр псэкIод.

- Ащ фэдэу спортсменым ыпэ илъыр ымышIэ зыхъукIэ, ащ изытет ар къегуауа?

- Угу пиутышъущт адэ, узфакIорэ хъуапсэр зэрэпIэкIэкIырэм уегупшысэ зыхъукIэ, пкIуачIэ ехьы. Ау сыдэу мыхъугъэми, ухьазырынхэр лъыогъэкIуатэх, гъэсакIохэм екIолIакIэхэр къагъотых тимыщыкIэгъэ къиныгъохэм тащаухъумэнэу.

- Сыдэущтэу бгъэкIуагъа илъэситфэу Рио Олимпиадэм ыуж тешIагъэр?

- Апэрэ илъэсрэ ныкъорэр блэзгъэкIыгъ зы зэнэкъокъу сыхэмылажьэу. Къэсщэчырэм кг.8 хэхъуагъ, стехъуагъэр чIэсынэныр нэужым къиныгъэ. ЗыхэзгъэкIыным сыпылъэу, Европэ зэнэкъокъухэм сахэлэжьагъ, Абу-Даби щыкIогъэ «Гранд-шлем» зыфаIорэ зэпэуцужьым сыхэлажьэзэ слъэгуанджэ згъэфыкъуагъэ. Джа къэсщэчырэм хэзгъэкIыным сыпылъызэ, витаминхэм спкъышъол ащыкIэ, пкъынэ-лынэхэр шъабэ хъугъэх. Ащ елъытыгъэу нахьыбэ къэзыщэчырэ купхэм сахэтэу сыбэнэнэу исхъухьагъ. Ау а унашъом кIэсащэу сыкъыфэкIуагъ. Олимпиадэ ужым ар сшIэн фэягъэ. Сыда пIомэ, кг 60-66-рэ къэзыщэчхэрэм якупэу джыдэдэм сызхэтхэм сакъыхэщыным пае уахътэу сиIэр нахь макIэ хъугъэ, текIоныгъэ чIыпIэхэр изгъэкъуным пае нахьыжьэу сахэуцон фэягъэ.

- Токио щыкIощт Олимпийскэ джэгунхэм къафэзгъэзэжьы сшIоигъу. Джа къинэу шъулъэгъугъагъэр джыри енэгуягъо шъуапэ илъыкIэ. Быракъи, тамыгъи Урысые спорсменхэм аIыгъын фитхэп. Сыд ащ къепIолIэщтыр?

- ЗэкIэми ашIэ мы унашъор зыкIашIыгъэм политикэ ушъхьагъу зэриIэр. Урысыем къыхэпыджэхэ ашIоигъу, ыкIуачIэ къыкIырагъэчын агу хэлъ. Олимпийскэ комитетым ипрезидентэу Томас Бах ежьыри спортсмен, къыгурыIон фаеба ащ фэдэ екIолIакIэхэр зэрэмытэрэзыр. КъыгурэIоуи сэгугъэ. Сыда пIомэ, Урысыем икIыщтхэр Токио кIонхэу адагъэба? Допингыр зыгъэфедагъэу зэгуцафэхэрэр зы процент мэхъухэми ары. Быракъыр ымыIыгъыми, ыпсэрэ ыкIуачIэрэ ипкIэнтIэпсырэ илъэс пчъагъэрэ зытырэ спорменыр ыгъэуцугъэ пшъэрылъым фэкIощт. АщкIэ къэууфэн плъэкIыщтэп ар. «Урысыер» зытетхэгъэ шъуашэ ыщымыгъыми бэнэщт, пкIэщт, есыщт, текIоныгъэ чIыпIэ къызэрэдихыщтым егугъыщт. Допинг агъэфедагъэ фэдэу къыхагъэщыжьырэ хъугъэ-шIагъэхэр загъорэ бгъэшIэгъон екъух. Мары сэ сэшIэ щэгъогогъо Олимпиадэм ичемпион хъугъэ спортсмен горэм илъэс 12 ыпэу къыдихыгъэ медалитIур Iахыжьыгъ. Ащыгъум зауплъэкIум зэкIэ дэгъугъэ, допинг къыхагъотэгъагъэп, джы къычIаупхъукIыжьыгъэм ишъыпкъапIэ угу джэндэш къырегъахьэ. Ет1ани сэ згъэшIагъорэр Европэм, Америкэм, Китаим щыщхэр сыда амыуплъэкIухэра? Ахэми бэ текIоныгъэу къыдахырэр. Ау допинг агъэфедагъэми амгъэфдагъэми къыхагъэщынэу ахэмэ ауж ихьэхэрэп.

- Урысые быракъыр амыдэмэ шъолъыр, лъэпкъ тамыгъэхэр агъэфедэмэ дэгъугъэба? Гущы1эм пае, адыгэ спортсменхэм адыгэ ныпыр гушIохэзэ щаIэтыныгъи Олимпиадэм.

-Сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, Олимпиадэм изэхэщакIохэм амыдэрэр Урысые быракъыр ары, ащ фэдэу лъэпкъ тамыгъэ пIыгъыным зыпари къыпамыIухьанкIи мэхъу. Ау сыд Урысые хэшыпыкIыгъэ куп Iэшъхьэтетхэм аIощтыр? СшIэрэп. Ахэмэ адэмэ дэгъугъэ адэ. Адыгэ быракъым нахь дахэ щыIэп. Ар спортсменэу текIоныгъэ къыдэзыхырэм ыгъэбыбатэмэ, гушхоныгъэм хэхъон. Спортыр политикэм емыпхыгъэу щытын фай. Джары сэ зэрэслъытэрэр.

-Бислъан, гъэмафэм Олимпиадэ джэгунхэр зырагъажьэкIэ, илъэс 35-рэ уныбжьыщт. ЗыгорэкIэ, Токио зыкъыщыбгъэлъэгъонэу зыхъукIэ, сыд къыдэпхынэу узфаер?

-Ныбжьыр арымэ, паспортым сыдаплъэрэп, ащ уемыгупшысэмэ нахьышIу. Уизытет, уипсауныгъэ, пкIуачIэ, убэнэным узэрэфэхьазырыр – джары апшъэрэ мэхьанэ зиIэхэр. Дышъэ къыдэмыхыщтмэ, ащ ущымыгугъыщтмэ, Олимпиадэ джэгунхэм уахэмылажьэмэ нахьышIу. «ЯтIонэрэ е ящэнэрэ сыхъуми сезэгъыщт» пIо хъущтэп. УзфэкIощтыр дышъэ медаль. Ар гъэнэфагъэ.

Мудрэнэ Бислъан гущы1эгъоу дэсшIыгъэм, къысфиIотагъэхэм бэмэ саригъэгупшысагъ. Спорсменым игъашIэ, ипсауныгъэ зыхилъхьэрэ гъогум армырми пэрыохъубэ тет, ащ джы къыхэхъуагъ къэралыгъо тамыгъэу зэрыпагэхэрэр ыIыгъын зэрэфимытхэр. НэмыкIхэм ябыракъхэр агъэбыбатэхэу аIыгъхэу къырыкIохэ зыхъукIэ, тэ тикуп ибэм фэдэу къэлъэгъонба? Мы упчIэхэр джыри зы спортсмен цIэрыIо фэзгъэзагъ. Кушъхьэфэчъэ спортымкIэ Европэм, Дунаим ячемпионыцIэ къэзылэжьыгъэ СтIашъу Мамыр. Бислъан къыIогъэ дэдэр ащи къыхигъэщыгъ. Политикэ ушъхьагъум ыпкъ къикIэу фэдэ унашъохэр ашIэу елъытэ. КъызэриIуагъэмкIэ, илъэсиплIэ зызгъэхьазырыгъэ спортсменым ащкIэ ыкIуачIэ къыкIырагъэчышъущтэп. Тамыгъэр тырахыгъэми, быракъыр ыIыгъын фимытыми, къызэрыкIыгъэ къэралыгъор ышIэщт, ыгу илъыщт. Нахь теубытагъэу текIоныгъэм фэкIоныр игугъущт. Мыщ фэдэу акъылыгъэ зыхэлъ гупшысакIэ зэкIэмэ яIагъот.

ТIэшъу Светлан – Адыгеим изаслуженнэ журналист