«Жъы уимыIэу кIэ уиIэщтэп» — еIо адыгэ гущыIэжъым. Ащ хэбгъэ­хъони хэпхыни щыIэп. Нахьыжъхэм яIушыгъ, ящэIагъ, ягулъытэ ин лъыд­гъэкIуатэрэр. ТищыIэкIэ-псэукIэ нэфынэным, зэфэным, мамы­рыным апае ахэр зышъхьасыжьыгъэхэп.

Мары Адыгэ автоном хэкур лъэпкъым иIэ зыхъугъэр илъэси 100 мэхъу, мы мэфэкI лъапIэр игъэкIотыгъэу Адыгэ Рес­публикэм щыхагъэунэфыкIын ямурад. Лъэпкъым, хэкум, хэгъэгум ыпашъхьэ шIушIагъэ щызиIэхэм ягугъу тэри тигуапэу къэтшIын.

СССР-м итхакIохэм я Союз зызэхащэгъэ уж тхакIохэм я Адыгэ организацие щыIэ зэрэ­хъугъэм тилъэпкъ литературэ хэхъоныгъэ ышIынымкIэ лъэшэу ишIуагъэ къэкIуагъ. ЩыIакIэм игъэпсын, цIыфыкIэм ипIун хэлэжьэрэ кIочIэ лъэшэу адыгэ литературэр хъугъэ. ТитхэкIо нахьыжъхэм ащыщ зыцIэ непэ къесIощтыр, мэлылъфэгъу мазэм ыкIэм къэхъугъ, тхэн амалышхо хэлъыгъ, гушъхьэ гъомылэшхо къытфигъэнагъ.

Лъэустэн Юсыф (1913 — 1998)

Адыгэ литературэм икъежьэпIэ-къиныпIэм щытыгъэ на­хьыжъ­хэм ар ащыщ. Апэу зыс­лъэгъугъэр я 80-рэ илъэсхэр ары. ЗэрэтхэкIо цIэрыIом имы­закъоу, общественнэ Iоф­шIэ­кIошхоу зэрэщытри тшIэ­щтыгъэ.

Лъэустэн Юсыф Теуцожь районым ит къуаджэу Шыхьанчэрыехьаблэ мэлылъфэгъум и 25-м, 1913-рэ илъэсым къыщыхъугъ. А уахътэр псынкIа­гъэп лэжьакIохэмкIэ, ау хэти инасыпкIэ, Октябрэ революцием инэф чIым къытыридзагъ… Адыгэхэми автоном хэкур 1922-рэ илъэсым, бэдзэогъум и 27-м агъэпсыгъ, лъэбэкъу дахэу адзыгъэм лъэпкъым гуапэ хигъуатэу псэоу ыублагъ.

Юсыф 1924-рэ илъэсым къуа­джэм къыщызэIуахыгъэ ублэпIэ еджапIэр къызеухым, Красно­гвардейскэ районым ит къутырэу Киселевым дэтыгъэ мэкъу­мэщхъызмэт еджэпIэ-интер­натым агъэкIуагъ. Ар 1930-рэ илъэсым къыухи, мэкъумэщ техникумым чIэхьагъ, агроном сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ. Полиграфическэ институтэу Москва дэтым 1933 — 1935-рэ илъэсхэм щеджагъ.

1935 — 1938-рэ илъэсхэм хэку гъэзетэу «Колхоз быра­къым», нэужым «Социалистиче­скэ Адыгеим» иредакцие, 1938 — 1942-рэ илъэсхэм Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым Iоф ащишIагъ.

Дзэ къулыкъур, заор, лIыхъужъныгъэр

Гитлер идзэхэр хъункIэкIо гухэлъ бзаджэр зыдаIыгъэу 1941-рэ илъэсым, мэкъуогъум и 22-м тикъэралыгъо къытебэ­нагъэх. Лажьи-хьакъи зимыIэ со­ветскэ цIыфхэм ягугъэ нэфхэр зэу къызэпыригъэзагъэх. Зэо лъэхъаным Адыгэ хэкум икIыхи хэгъэгур къаухъумэнэу нэбгырэ мин 80-м ехъу агъэкIогъагъ, зэо кIыбым къэнагъэхэри зэралъэ­кIэу пыим ебэныщтыгъэх.

1942-рэ илъэсым, мэкъуо­гъум ыкIэм къыщегъэжьагъэу 1946-м нэс Лъэустэным дзэ къулыкъур ыхьыгъ. Хэгъэгу зэошхом Юсыф чанэу хэлэжьагъ, батальоным икомиссарэу, фронт гъэзетым икорреспондентэу щытыгъ. Хэти зышъхьамысыжьэу, зафэу къытефэрэр зэришIагъэм ТекIоныгъэшхор къыкIэкIуагъ.

Лъэустэн Юсыф лIыгъэу зэри­хьагъэм пае «Жъогъо Плъы­жьым» иорден, Хэгъэгу зэошхом иорденэу ия II-рэ шъуашэ зиIэр, медальхэр къыфагъэшъошагъэх.

Мамыр щыIакIэр загъотыжьым…

Советскэ народыр зыч-зыпчэгъоу, хэти фэлъэкIэу ышIэщтымкIэ къогъанэ имыIэу, пытэу зэкъоуцуагъэх, щыIакIэр зыпкъ игъэуцожьыгъэным дэлэжьагъэх. Адыгэ хэкуми зэрилъэкIэу Хэгъэгум изэтегъэуцожьынкIэ Iофышхо ышIагъ.

1946 — 1949-рэ илъэсхэм хэкум къэкIожьыгъэ Лъэустэным Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым, ащ пыдзагъэу илъэсищрэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иотдел ипащэу Iоф ащишIагъ. 1952 — 1962-рэ илъэсхэм Юсыф адыгэ тхакIохэм я Союз ипэщагъ. 1930-м къыщегъэжьагъэу ытхыхэрэр хиутыщтыгъэ. Заом ыпэкIэ адыгэ литературэм апэрэ лъэбэкъухэр ышIынхэмкIэ Iофышхо зышIа­гъэхэм ащыщ Лъэустэн Юсыфи. Ирассказэу «Аминэт», иповес­тэу «Гъогур Iухыгъ» къыдэкIыгъэх. Зэо ужым адыгэ литературэм иамалхэр, жанрэу иIэхэр гъэлъэшыгъэнхэр лъэшэу ищыкIэгъагъ. Хэгъэгу зэошхом ите­мэ анахь шъхьаIэу щыпхырыщы­гъэн, ащ тхьамыкIагъоу къыз­дихьыгъэр ыкIи мамыр щыIакIэм ылъапсэ зэрагъэпытэрэр къыраIотыкIын фэягъэ. Мы пшъэ­рылъ инхэр зэшIуихэу Лъэустэн Юсыф итворчествэ лъигъэкIотагъ. Романэу «Къушъхьэр къэ­нэфы» зыфиIорэм Хэгъэгу зэ­ошхом итемэ зэфэдэкIэ щыпхырэкIы. Социализмэ щыIэкIэ-­псэукIэм тешIыкIыгъэу «Ожъубанэкъохэр», «Адыгэ гущыIэжъхэр» къыдигъэкIыгъэх.

Адыгэ драмтеатрэм щигъэуцугъэх

Юсыф ипьесэхэу «Нэфсэт игъогогъухэр», «Ожъубанэкъо Асхьад» зыфиIохэрэр илъэс зэфэшъхьафхэм Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм исценэ ща­гъэуцугъэх.

Адыгэ пшысэхэм якъыдэгъэ­кIын хэлэжьагъ, адыгэ гущы­Iэжъхэр дэтхэу тхылъищ къыдигъэкIыгъ.

Лъэустэным тхэкIо пшъэрылъ иныр ыгъэцакIэу зэдзэкIын Iоф­шIэнми зыщиушэтыгъ: Л. Н. Толстоим иповестэу «Хаджи-­Мурат», Н. Островскэм ироманэу «Как закалялась сталь», А. Первенцевым ироманэу «Ко­чубей», Кэстанэр игъусэу А. Фадеевым ироманэу «Молодая гвардия» зэридзэкIыгъэх.

Итворчествэ тэмэ пытэу зиIэтыгъ

Очеркхэр зыдэт тхылъэу «ШIум илъэгъохэщхэр» зыфи­Iорэм пае Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ шIухьафтыныр Лъэустэн Юсыф къыфагъэшъошагъ. Илъэс 60-м тхакIом игупшысэ зэпымыоу Iоф ышIа­гъ.

Литературэм, творчествэм аготэу Лъэустэныр общественнэ Iофхэм чанэу ахэлажьэ­щтыгъ, къэралыгъо тын лъапIэу «Щытхъум и Тамыгъ» зыфиIорэр тIогъогогъо, медальхэр къыратыгъэх. Лъэустэн Юсыф СССР-м итхакIохэм я Союз 1939-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ, хэкум ыкIи къалэм янароднэ депутатэу хадзэу къыхэкIыгъ, «Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу», тын лъапIэу «Адыгэ Республикэм и Щытхъузехь» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ. Юсыф Украинэм ит селоу Дьяковрэ Мыекъуапэрэ яцIыф гъэ­шIуагъ.

Мамырыкъо Нуриет.