Адыгеим итарихъ адыгэ радиом къыдикIугъ

Къэбар-коммуникационнэ технологиехэм псынкIэу хэхъоныгъэ зашIырэ лъэхъаным зэпхыныгъэм ылъэныкъохэм ащылажьэхэрэм яIофшIэн мэхьанэу иIэм уасэ фэшIыгъуай. КIэу къыхахыхэрэм яшIуагъэкIэ зэлъыIэсынхэмкIэ, къэбар зэфэшъхьафхэмкIэ зэхъожьынхэмкIэ амалэу щыIэхэм нахь заушъомбгъу. А зэпстэури Адыгеим зэрэщыгъэпсыгъэр мэфэкIым ипэгъокIэу къедгъэIотагъ Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» радиокъэтынхэмкIэ икъулыкъу ипащэу ХьакIэмыз Сусанэ.

— Непэ узэрыгушхон илъэс 95-рэ хъурэ тарихъ гъогу Адыгэ радиом къыкIугъ, — къеIуатэ ащ. — Радиом итарихъ къэзытхыжьыгъэу ЕмыкI Нурджан къызэриIуагъэмкIэ, а лъэхъаным Адыгеим игупчэ Краснодар зыдэщыIагъэр. Ащ щашIыгъэ радиокъэтын станцием 1926-рэ илъэсым чъэпыогъу мазэм и 26-м адыгабзэкIэ апэрэу радиор Краснодар къыщыгущыIагъ. Апэрэ къэтыным кIэщакIо фэ­хъугъэр ыкIи пхырызыщыгъэр Цэй Ибрахьим. АпэрэмкIэ радиор телефоным епхыгъэу щытыгъ, телефон зиIэхэр едэIунхэ алъэкIынэу, Адыгэ радиор къызыгущыIэщтыр ашIэу. А уахътэм тефэу трубкэр къытырахыти, едэIущтыгъэх. «Шъукъэ­даIу! КъэзыIорэр Краснодар!» ыIуи, къыригъэжьэгъагъ. А лъэ­хъаным официальнэ доклад цIыкIу е революционнэ усэ цIыкIу горэм къеджэщтыгъэх.

Краснодар илъэсипшIэ Iоф щишIи, 1936-рэ илъэсым Мые­къуапэ къызахьыжьым, лъэпкъ радиом иIоф лъигъэкIотэнэу хъугъэп. ИкIэрыкIэу ащ иIофшIэн зэхищэн фэягъэ.

Адыгэ хэку радиом апэу пэщэныгъэ дызезыхьагъэхэм ащыщых Илья Спеловыр, уса­кIохэу ЯхъулIэ Сэфэр ыкIи Жэнэ Къырымыз. Джащ фэдэу зэо ужым радиом хэхъоныгъэ ышIыным зиIахьышIу хэзылъхьа­гъэхэм Ирина Солоненкар, Надежда Резниковар ащыщых.

1960-рэ илъэсхэм Адыгэ радиом хэхъоныгъэу ышIыгъэхэр бэкIэ Жэнэ Къырымызэ епхыгъэх. Я 60-рэ илъэсхэм Адыгэ радиор адыгэ культурэм игупчэ хъугъэ. Хэку ра­ди­окъэтыным илъэ­сым сыхьат 343-рэ тефэщ­тыгъ. Ащ ипроцент 45-р адыгабзэкIэ кIощтыгъ. Къэтынхэр пчыхьэм сыхьатыр 19.30-м къыригъа­жьэхэти, сыхьатыр 20.30-м нэс кIощтыгъэх. Ар къо­джэдэсхэмкIэ Iэ­рыфэгъугъ. Ащыгъум къэтын гъэшIэгъоныбэхэр къежьэгъагъэх: «Гум­загъ», «Зы орэд ихъишъ», «Ра­диопчы­хьэ­зэхахьэхэр». Мы къэтынхэр цIыфыбэмэ агу къи­нэжьыгъэх ыкIи Адыгэ радиом ихъарзынэщ къыхэнагъэх.

РадиокъэтынхэмкIэ къулы­къум ипащэ къыхигъэщыгъэхэм ащыщ радиожурналистхэр Хэгъэгу зэошхом зэрэхэлэжьа­гъэхэр. Ахэм ащыщых Жэнэ Къырымыз, Надежда Резниковар, Илья Спеловыр, Хьанэхъу Асхьад.

Къуекъо Налбый, Цуекъо Юныс, Нэхэе Руслъан, Тхьабысымэ Умар, Сэмэгу Гощнагъо, Шъэожъ Розэ, Жэнэ Нэфсэт, Бысыдж Мурат, Натхъо Джанхъот, Унэрэкъо Рае ыкIи нэмыкI­хэу адыгэхэм якультурнэ кIэн зиIахьышIу хэзылъхьагъэхэм ацIэхэр пытэу радиом епхы­гъэх. Дикторэу Цурмыт Бибэрэ Людмила Пугачевамрэ амакъэхэр зэкIэми агу рихьыщтыгъ, ясэнэхьат хэшIыкIышхо фыряIагъ.

Уахътэр макIо, щыIэныгъэми зызэблехъу, радиоми ахэм адиштэу Iоф ешIэ. Адыгэ Къэра­лыгъо телерадиокомпаниемрэ радиомрэ зыч-зыпчэгъоу зэготхэу зэдэлажьэх. Зы къэбар хъугъэ-шIагъ анаIэ зытетыр, къызэдагъэгъунэрэр. Телевидением икорреспондентхэм къа­хьырэ къэбархэр радиом иамал­хэмкIэ цIыфхэм апагъохы, афаIуатэ, зэхарагъэхы.

— Непэ федеральнэ каналитIумэ Iоф ащэтэшIэ, — къы­Iуагъ ХьакIэмыз Сусанэ. — Ахэр «Урысыем ирадио» ыкIи «Маяк» зыфиIохэрэр арых. «Урысыем ирадио» тыкъызэрихьэрэр Iоф­шIэгъу мафэхэу блыпэм — бэ­рэскэшхом тIорытIо — сыхьатыр 11.10-м — 12.00-м ыкIи 18.10-м — 19.00-м. Шэмбэтым зы къыдэкIыгъу тиIэр — 11.10-м — 12.00-м. Тхьэумафэр — гъэ­псэфыгъу. Каналэу «Маякым» нахьыбэрэ тыкъехьэ, ау ащ къэбар закъохэр ары къыщытIуа­тэхэрэр. Сыхьат къэс тыкъыдэкIы: 10.50-м, 11.50-м … 19.50-м нэс. Мафэм къэбарыкIэу къытIэкIахьэхэрэр хэдгъэ­хъожьыхэзэ, къэтынхэр тэгъэ­псых. УрысыбзэкIи адыгабзэкIи тыкъызэрэдэкIырэм дакIоу, илъэс 30-м ехъугъэу IэкIыбым щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм апае арапыбзэкIи, тыркубзэкIи программэхэр тэгъэхьазырых.

Мы аужырэ илъэсхэм шэпхъэ­шIухэм адиштэу радиом иIоф­шIэн зэхещэ. Студие дахэ афы­зэтырагъэпсыхьагъ, ащ оборудованиякIэ чIагъэуцуагъ, IофшIэным щагъэфедэнэу ищыкIэгъэ аппаратурэр икъоу аIэкIэлъ. Официальнэ сайт зэряIэм да­кIоу, Инстаграм нэкIубгъом яэфирхэр занкIэу къырагъахьэх. Къэтын гъэшIэгъонхэр агъэхьазырых: «ТихьакI» (бзитIукIэ къыдэкIы), «ЗэIухыгъэ эфир»/ «Открытый эфир», ар радио­эфирми интернет (gtrk_adygea_radIo) нэкIубгъоми къазэдехьэ, уедэIушъоу ыкIи уеплъышъоу гъэпсыгъэ, «ЗэдэгущыIэгъу», «Джэрпэджэжь», «ГупсэфыпI», «ТызгъэгумэкIырэ Iофыгъохэр», «Къоджэ щыIакI», «Лъэуж нэф­хэр», «Калейдоскоп», «В поле зрения» зыфиIохэрэр, нэмыкI­хэри.

Непэ Адыгэ радиом IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъ коллектив щэлажьэ. ЩыIэныгъэр зэрэхъу­рэм елъытыгъэу IофшIэнымкIэ шIыкIэ-амалыкIэхэм яусэхэзэ ахэм яIофшIэн зэхащэ.

— Нэбгырэ 20 фэдизмэ мы уахътэм радиом Iоф щашIэ. Зыхэр илъэс 20-м ехъугъ, адрэхэр илъэси 10 хъугъэхэп зыIутхэр, ау зэкIэми яIофшIэн хэшIыкI дэгъу фыряIэ хъугъэ, IэпэIэсэныгъэшхо ахэлъ. Ащ уегъэгушIо ыкIи урэгушхо. Анахь шъхьаIэу слъытэрэр — зэгурыIожь, зэдэIужь купэу зэхэтых, къэуцурэ упчIэхэр зэдызэхафышъу, джэуапынчъэу зи къагъанэрэп, рэхьатныгъэ ахэлъэу Iоф ашIэ. Къэралыгъо телерадиокомпа­ниеу «Адыгеим» илъэс пчъагъэ хъугъэу пэщэныгъэ дызезыхьэрэ ЖакIэмыкъо Вячеслав ицIыф шэнкIэ зэрэшъырытым фэдэу тиIофшIэни зэхэщагъ. ГупсэфыпIэ чIыпIэу Iоф зыщытшIэрэр зэрэщытыр ащ бэкIэ елъытыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ ХьакIэмыз Сусанэ.

Илъэс пчъагъэхэм къакIоцI радиом Iоф щызышIэгъэхэ Къум­пIыл Светэ, ЛъэпцIэрышэ Къун­чыкъу, Бэгъ Симэ, Бысыдж Мурат, Къонэ Гощпакъ, ЦIыкIу Аскэр, ГутIэ Саныет непэ къыз­нэсыгъэм яупчIэжьэгъух.

Къэбар жъугъэм иамал пстэуми радиор анахь Iэрыфэгъоу щыт. Учъэми, укIоми, Iоф пшIэми ащ уедэIун олъэкIы. Арышъ, ащ иIофышIэхэм пшъэрылъ шъхьаIэу яIэр гущыIэу къаIорэр гурыIогъошIоу, куоу, ау кIэкIэу ыкIи купкI хэлъэу гъэпсыгъэу цIыфым нагъэсыныр ары. ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэм­кIэ, илъэс пчъагъэхэм къакIоцI радиом Iоф щызышIэгъэ на­хьыжъхэм кIаугъоягъэр бэ. Джа «дышъэ кIэным» хамыгъэзэу, агъэбагъоу, агъэинэу лъагъэ­кIотэным непэ радиом Iоф щызышIэхэрэр ыуж итых.

ТизэдэгущыIэгъу икIэухым «Радиом инеущ сыдэущтэу плъэ­гъура?» зыфиIорэ упчIэр радио­къэтынхэмкIэ къулыкъум ипа­щэ фэдгъэзагъ.

— Медиа лъэпкъ зэфэшъхьафхэм узахаплъэкIэ, тиIоф зэфэд пIон плъэкIыщт, — къе­Iуатэ ащ. — Радиоми, гъэзетми, телевидениеми чIыпIэ гъэнэфагъэ аIыгъ. Ау непэ зэкIэми апшъэу Интернетыр уцугъэ. Дэгъуби, мытэрэз гори ащ къыт­фыхэкIы, цIыфыр ехьэшъ псынкIэу зыфэе къэбарыр къы­рехы, ау пхэнджэуи къыхафэрэ щыI… ТэркIэ мыр дэеп, амалышIухэр Интернетым къыти­тыгъ, эфирым емыдэIугъэр, фаемэ къытэдэIужьынэу амал къеты. Радиор цIыфхэмкIэ Iэрыфэгъу, тыди ущедэIушъу. Ар — дунэететыкI, дунэееплъыкI. Радиом лъэпсэ пыти иI, ар бэрэ гъашIэм зэрэхэтыщтым сицыхьэ телъ.

Радиом ыкIуа­чIэр — Iоф щызышIэхэрэр ары

Адыгэ радиом ымакъэ зэхэтэзгъэ­хыхэрэм, къэбар «стырхэр» игъом къыт­лъызгъэIэсыхэрэм гущыIэгъу тафэхъугъ. Ахэм ящыIэныгъэ радиом чIыпIэу щиубытырэр къядгъэIотагъ.

ХьакIэмыз Сусан, радиокъэтынхэмкIэ къулыкъум ипащ:

— Илъэси 7-м ехъугъ радиом Iоф зыщысшIэрэр. Ар сянэу сэлъытэ. Сыда пIомэ, сянэу Бэгъ Симэ илъэс пчъагъэ­хэм мыщ Iоф щешIэ. Джыри сыцIыкIузэ, еджэгъу ужым сыкъыIухьажьыти мыщ сычIэсыщтыгъ. Натхъо Джанхъоти, Жэнэ Къырымызи, Къуекъо Налбыйи къэсэшIэжьых. А лъэхъаным радиор культурнэ гупчэ инэу щытыгъ. Мыщ Iоф щысшIэщтми сшIэщтыгъэп. Сижурналист гъогу телевидениер ары зыщезгъэжьэнэу хъугъэр. Ау сыныбжь, сиакъыл чъэпхъы­гъэхэу сигъашIэ радиом щылъызгъэ­кIотэнэу амал згъотыгъэ. СэркIэ телерадиожурналистикэр дунэееплъыкI, сипсэукI. СицIыкIугъом зыхэсщагъэу лъым хэлъ хъугъэ. Сыгуи сыпси хаслъхьэу непэ Iоф сэшIэ.

Хьакъунэ Зарем, тематическэ къэтынхэр зэрещэх:

— Илъэс 30-м кIахьэ сищыIэныгъэ радиом зеспхыгъэр ыкIи пытэу зыхэуцуагъэр. ЗэкIэ материалхэр къэтэугъоих, тэгъэкъэбзэжьых, эфирым къихьанхэм ыпэкIэ тымакъэкIэ тетэтхэжьых. Радиом сыдигъуи адыгэхэм мэхьанэшхо ратыщтыгъэ. Сыд фэдэрэ IофшIэн ашIэми кIэдэIукIыщтыгъэх. Анахьэу «Гум­загъ» зыфиIорэ къэтыным ежэщтыгъэх. Радиор цIыфым ежь къыдэгущыIэ къышIошIы, макъэр зэхэохы, журналистыр нахь пэблагъэ мэхъу.

Тыгъужъ Саныет, иновещаниемкIэ отделым ипащ:

— Илъэс 23-рэ хъугъэ сищыIэныгъэ радиом зеспхыгъэр. сиIофшIэн сыгу рехьы, сэгъэлъапIэ, сшIогъэшIэгъон. ЯтIонэрэ унэм фэдэу мыщ тыкъэкIо, зы унагъоу тызэхэт. МэфэшIукъо Щангюл, Гъонэжьыкъо Махьир, тырку­бзэкIэ ыкIи арапыбзэкIэ къэбархэр зэращэх:

— Радиор тищыIэныгъэ пытэу хэу­цуагъ. Илъэс 28-рэ фэдиз хъугъэу IэкIыбым щыIэ тилъэпкъэгъухэм респуб­ликэм щыхъурэ-щышIэрэр, лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ ыпэкIэ зэрэлъыкIуа­тэрэр къафэтэIуатэ. Хэкумрэ IэкIыбым щыIэ адыгэхэмрэ радиор азыфагу илъ лъэмыдж, зэрепхых, гуфабэ зэфарегъэ­шIы.

Сихьаджэкъо Хьазрэт, продюсер:

— Къэтынхэу къаугъоигъэхэр эфирым зэрибгъэхьажьыщтхэм салъэплъэ. СиIоф­шIэгъу апэрэ илъэсхэм мыщ сыIу­кIыжьынэу сыщыгугъыщтыгъ. УныбжьыкIэ хъумэ бэмэ уягупшысэ. Ау илъэс 25-рэ хъугъэу мы чIыпIэм сыщэлажьэ. СэркIэ мэхьанэ имыIэу щытыгъэмэ, сызхэдэн IофшIэнхэри щыIагъэх, сыIутыщтыгъэп. СищыIэныгъэ пытэу радиор хэуцуагъ.

Бэгъушъэ Фатим, тематическэ къэтынхэм яотдел щэлажьэ:

— Телевидением илъэс 23-рэ Iоф щысшIагъэу, мыщ къэзгъэзэжьынэу хъу­гъэ. Радиом сызыщыIэр бэшIагъэп, ау IофышIэ горэхэр щымыIэхэ зыхъукIэ ахэм ачIыпIэ занкIэу эфирым сыкъихьэзэ къэбархэр зесщагъэх. Арышъ, радиор къыспэмыблагъэу щытэп. РадиомкIэ мэхьанэ зиIэр макъэр ары, IупкIэу, зэгъэфагъэу, къапIорэм пэрыохъу имыIэу укъэгущыIэнэу щыт.

Нэджыкъо Марин, къэбархэр зэрещэх:

— 2003-рэ илъэсым щыублагъэу радиом Iоф щысэшIэ. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу анахь сшIогъэшIэгъоныр ыкIи сыгу рихьырэр къэбархэр ары. Джыдэдэми каналэу «Маякым» мафэм плIэ тыкъихьэзэ, республикэм щыхъу­рэ-щышIэхэрэр къафэсэIуатэх. «Урысыем ирадио» зыфиIорэми ары. Радиом тарихъ гъогу кIыхьэу къыкIугъэм тэри щыщ тызэрэхъугъэм сырэгушхо.

Хьаткъо Ирин, бзитIукIэ программэхэр зэрещэх:

— СицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу журналист сыхъу сшIоигъуагъ. Радиом Iоф щысшIэн амал щыIэ зэхъум, мыщ зыкъэзгъэзагъ. Къэбархэр ыкIи тематическэ къэтынхэр сэгъэхьазырых. СиIоф­шIэн лъэшэу сыгу рехьы, зэблэсхъунэу сыфаеп.

Дарья Ромашина, урысыбзэкIэ къэбархэр зэрещэх:

— Апшъэрэ еджапIэр къызэрэсэухэу радиом сыкъыIухьагъ. ЩыIэныгъэм сиIофшIэн анахь щышъхьаIэу сэлъытэ. Радиор — сиятIонэрэ ун.

Мария Волынская, зещакIу:

— Радиор сищыIэныгъ, сиуахътэ инахьыбэр ащ щэкIо.

Къушъхьэ Марин, къэтынхэр урысыбзэкIэ зэрещэх:

— Илъэси 5 нахь хъугъэп радиом сызыщылажьэрэр, ау сиIофшIэн шIу слъэгъугъэ. Къэтынхэр зэрэзгъэхьазыр­хэрэм нэмыкIэу, Инстаграм нэкIубгъор сэгъэхьазыры. Мы амалыкIэмкIэ радиом иэфирхэр занкIэу цIыфхэм ядгъэлъэ­гъун тэлъэкIы.

Сурэтхэр тезыхыгъэр Iэшъынэ Аслъан. Я 4-рэ ыкIи я 9-рэ нэкIубгъохэр зыгъэхьазырыгъэр Iэшъынэ Сусан.