«Мурад зиIэр щысырэп» аIо адыгэхэм. Ащ къикIырэр угукIэ пшIоигъом уфэкIон, плъэ­кIырэр зэкIэ фэбгъэзэн зэрэфаер ары. Щэч хэлъэп, усэкIо гъэшIэгъонэу Емыж МулиIэт фэгъэхьыгъэмэ, къэпIон плъэкIыщтыр зы — ежь гущыIэм кIоцIылъ кIуачIэр ыушэтын амал Тхьэм къыхилъхьагъ, ар ригъэкъужьэу еджагъ, гъэсагъэ хъугъэ.

Хэлъыр хэти къыхэкIыжьы хабзэти, иорэдхэми, иусэхэми, ипоэмэхэми, нэмыкIхэри зэ­рагъэжагъэп, адыгэ литературэм хигъахъоу, лъэныкъуабэкIэ зыкъызэIуихыныр фызэшIокIыгъ. Илъэс 16-м къыщегъэжьагъэу МулиIэт ыгу кIэдэIукIэу, ыпсэ ифабэ, иIэшIугъэ хьалэлэу, лIэшIэгъуныкъом къехъугъэу ­илъэпкъ хегуащэ, ащ гупшысэшхор фелэжьы.

МулиIэт купкIышхо зиIэ уса­кIу, журналист, драматург, кино­сценарист, я 70-рэ илъэсхэм кIочIакIэу адыгэ литературэм къыхэхьагъ. Итворческэ жьыкъащэ пасэу къоджэ гурыт еджапIэм чIэсызэ къэнэфагъ, 1967-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ытхыхэрэр къыхеутых.

Тыдэ къыфикIыгъа, тыдэ къы­щежьагъа МулиIэт усэныр ыкIи иорэд жъынч?! Ар зэкIэ, сэ си­шIошIыкIэ, иунагъо, ны-тыхэм, икъуаджэ, иурам къащежьагъ. Пшъэшъэжъые хьалэмэтым па­сэу цIыфым дунэешхом зэпхыныгъэу дыриIэм гу лъитагъ: пчэ­дыжь тыгъэ шIэтым ыIапэ шъабэ къызыбнэсрэм, ухэтми зыфэощэи, гуапэ пфэхъу. Къуа­джэу Аскъэлае зыкIэрыс псы­хъом иIушъэшъэ убзи мызэу, мытIоу, икIасэу бэрэ кIэдэIукIэу, псыхъор ежь къыдэгущыIэу, ежьри а зэкIэм джэуап аритмэ шIоигъоу, зэтекъэмэ даIоу, бзыу макъэхэр зэхахьэзэ орэд дахэ зэрэхъурэм ыгъатхъэу, гур апхъуатэщтыгъ. Мафэр пшъыгъэу, тыгъэр укIыташъоу къызэплъэкIыжьызэ зэрэкъуахьэ­рэми пшъашъэр ыгъатхъэу лъы­плъэщтыгъ. ЕтIанэ, пчыхьэм ипчэгупIэ къиуцорэ мазэм ­ишъэф зэхифымэ шIоигъоу, емыплъэкIэу охътабэ ыгъакIощтыгъ. ЧIыопсым ишъэфхэм — чIыгум имызакъоу, огум икъэ­бари, ахэр зезгъэкIоу, зыгъэIорышIэрэ кIуачIэми игъорыгъоу алъыIэсы мэхъу.

ТхьэлъэIумэ усэныр къатекIыгъ… Псэм итехьэгъу, мэзахэм итекIыгъу.

Изы сонет мы гупшысэр щы­кIегъэтхъы усакIом. Дунэешхор иинэгъэ-лъэгэгъэ закъоу щымытэу, шъэфыбэкIэ зэлъып-кIагъ. Ащ хэлъыр къэзыупкIэпкIын зылъэкIыщт закъор цIыфэу ащ ыпчэгу Тхьэм ригъэуцуа-гъэр ары. Мы гъогу мыпсынкIэм дэмыхэу рэкIо бзылъфыгъэм илъагъо.

Чэщы орэд Тыгъэнэстырым ынэIу Чэщ жьыбгъэ пIуакIэр къыIухъу, пэIухъо шIуцIэм инэхъу Пионы фыжьыр къыхэIу.

Мазэр Iэхъогъум пэт, Iахъор пкIыхьапIэм хэт. Уц къашхъор, лъанэу зыIэт — мэлхэр чъыягъэх.

ЦIыфымрэ къешIэкIыгъэ дунэе дахэмрэ язэдэIорышIэныгъэ тхыпхъэ дахэу къыгъэчъыгъ.

Джащ фэд, усакIом епIо­жьынэу щытэп ЧIыгур ны папкIэу цIыфым зэриIэр ыкIи ар иусэ щегъашIо:

Уигъогу мэфэнэу сэлъаIо, ЧIыгу, егъашIэм уигъогу щы­Iэнэу. Ощ нахь шIу тлъэгъурэ огушхом ычIэгъы тэ щытиIагъэп. КъыорыкIогъэ лIэшIэгъумэ тенджызхэр агъэонтэгъух, Ау щытми, дэгъу… Дэгъу… Гъунэнчъэр къины. ТыщымыIэжьэу гъунэнчъэм тыкъикIмэ, Тпсэмэ гъэпсэфыгъо тIэкIу щагъотынэу щэрэI ЧIыгур. Теты зэпытмэ дунэе нэфынэм уилъагъо, Дэгъу… Дэгъу…

УсакIом ешIэ гъашIэм ишIагъохэр, ахэм язэпырыкIыпIэхэр, цIыфлъэпкъым щынэгъуабэу шъхьащытыр ежь цIыф шъыпкъэм къыпкъырыкIэу зэ­рэщытыр, цIыфхэм зэгурыIоныгъэ зэфыряIэным, заохэр мы чIым щыгъэкIодыгъэнхэм, сабый ибэхэр мыпцIымэмэнхэм, ны-тыхэр тынчынхэм. ЦIыфхэм азыфагу гукIэгъурэ шIулъэгъуныгъэрэ илъын зэрэфаер МулиIэт иусэхэм къащеIо.

Ижъырэ адыгэ лъэпкъым тхьамыкIэгъо-гуимыкIыжь хьазабэу ыщэчыгъэр Емыж МулиIэт иусэ зэфэшъхьафхэм лыуз мыкIыжьэу ахэгъэщагъ.

…ЧIэ иIэп уахътэм икIодыпIэмэ, ЦIыф лъэпкъы псаухэр рахьыхыпэх. Къэнагъэмэ аIэты напIэхэр, Ау зи хашIыкIырэп янахьыпэ. Лъы стырэу лъэпкъым къытфыщинэрэр Тижьыкъэщэгъу къыхэнэжьы. * * * Гузэжъогъу. Сэрымэфэшхор хыормэ дахьые, рахьыхы. Нэкухэр нэпсы-лъэбанэх, ЗэранэкIырэ чIыгум нэплъэгъу кIыхьэхэр лъэбанэх. Гузэжъогъу. ИчIыгу ебакъохэрэр ефэхы нахь, дэбыбаерэп. Сэрмэфэшхо къыщанэ. Лъым хэстыхьэрэ нэпсым игукъао фэгъаерэп. ЛъэкI зимыIэр мэпщынэ.

Мы гумэкI сатырхэм апы­гъэщагъэм фэдэу нэмыкI усэм къыщеIо:

ТигъэкIодынэу зыпари фитэп, Ау щытми тэхъу тырку, урысы. Тыкъытехъуагъэу чIым тызфытетыр — Лъэпкъы нахь инмэ алъы тэукъэбзы.

Урысы кIалэр адыгэ нэгоу Лъэшэу рэгушхо зэрэурысым, Адыгэ кIалэм ыгу адыгэгоу Иарапыбзэ орэд феусы. Зыбзэ хьазабым щычIэзынагъэу Адыгэм адэ сыд къырыкIощтыр? ЩыIэкIэ гъогоу чIыр зиинагъэм Пэ закъор ара къыдэмыкIощтыр?

Бэрэ къыхэкIы сабый дэхащэр Бэ ымыгъашIэу Тхьэм дихьыежьэу.

Усэн зэчый дахэр пасэу Тхьэм къызыхилъхьэгъэ Емы­жым ебгъэшIэжьынэу щытэп щы­Iэныгъэр тхъэгъо закIэу зэ­рэзэхэмылъыр. Непэ — ошIу, неущ — уае; непэ — хъярыр уакокI, неущ — гугъум узэре-дзэ. Зэпыщытыныгъэ кIочIэ иным дунаир ыIыгъ. УсакIом игупшысэ орхэми ар ащызэхэошIэ: сыд фэдизэу цIыфыр инэу, акъылы­шIоу, лъэшми, Дунэе­шхом ебгъа­пшэмэ, ар — сэ­пэцэ цIыкIу ны­Iэп. ЦIыфым игъашIи бэшхоп, ар етIани тIоу гощы­жьыгъэ.

Тхъагъомрэ къинымрэ, шIу­лъэгъумрэ хьилагъэмрэ усакIом чIэукъощагъэ имыIэу, гум ифабэ иIэшIугъэ-лъэшыгъи, ар зыплъыкъорэм, гу ныкъостым кIэхэкIыри, шъыпкъагъэр зынэсырэри, ар зыхэзырэ щыIакIэр пкIэнчъэ ухьэфыгъэ зэрэхъурэри илирическэ сатыр зэфэшъхьафхэм куоу рилъэгъукIэу, лъэ­шэу зэхишIэу, шIулъэгъур бгъэбылъынэуи, уушъэфынэуи, плъэIуфэнэуи, къэпщэфынэуи щымытэу — псэ къабзэм иIоф­шIагъэу зэрэщытыр Емыжым илирическэ усабэм къащыреIотыкIы. Ахэм гупшысэ-ушъый гъэшIэгъоныбэ ахэлъ.

Зэ ушIункI, зэ унэф Сышъухадэрэп шъуитIо: Зы нэбгырэр сигъатх, Зы нэбгырэр сибжыхь. Гощыгъэ сыгу ныкъуитIоу: Зы нэбгырэр — сишIункI, Зы нэбгырэр — синэф.

Сышъухадэрэп шъуитIо: Зыр — гъыбзэ орэд, Зыр — къэшъо орэд. Гощыгъэ сыгу ныкъуитIоу — Зым чIыгоу сиIыгъ, Зыр огоу сшъхьарыт.

Ыпсэ темышIыкIыгъэу, ыгу хэмыткIухьагъэу зы поэтическэ сатыр иIэп МулиIэт. Иусэхэр хэгъэкIи, ипоэтическэ сатырхэр псэлъэ фытэгъэ дэдэх.

…ПшIошъ умыгъэхъу гур бгъэучъыIымэ утхъэщтэу — ЧъыIэщт уигъогуи. Сэ къызэрэзгурыIорэр —

шIу­лъэгъур бгъэкIуасэмэ, ащ осэ икъу фэмышIымэ, узэрэ­мытхъэ­щтыр ары, ыкIи ар шъып­къэ. Ащ пыдзагъэу джыри гу­пшысэ щэ­рыор къэкIо:

…КъаIыпхырэр арэп, яптымэ нахьышIу сыд къэхъущтми, Укъаулъэгуми.

УмылъаIоу, умыIункIэу, о уиамал къыхьырэмкIэ фэгъэ­кIуатэ пшIыныр зэрэнахь тэрэзым ухэтми зеоубытылIэ, демыгъэштэн плъэкIырэп. УсакIом исатыр лъэш ушъый­хэм яшъхьэтеIулIэжьхэу мы са­тырхэр къысщыхъугъ:

…Куунэу плъапсэ, лъэгэнэу пшъхьапэ уфаешъ, Гури гъэлажьэ. А закъор ары къашъхьапэжьыщтыр мэфаем. Адрэхэр — яжьэ.

ЛэжьыгъэшIум цIыфыр зэриIэтырэр, гуапи, псапи, лъытэныгъэ-гъашIуи ащкIэ къызэрэфашIырэр кIигъэтхъыгъ, тэри детэгъаштэ. Адыгэ лъэпкъ поэзием илъэ­гупIэ-лъэгапIэ ит Емыж МулиIэт гупшысэ шъхьафит инэу Тхьэм къыритыгъэр илъэпкъ хьалэлэу, зафэу, дахэу филэжьыгъ ыкIи фелэжьы. Литературэм илъэ­ныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ гъэзагъэу — драматургиемкIэ, зэ­­дзэ­кIынымкIэ, кино шIын-гъэу­цунымкIэ акъылэу, шIэныгъэу, IэпэIэсагъэу IэкIэлъыр мыухыжь, а зэкIэ иадыгэ лъэпкъ ылъапсэ кIиухъумэу, кIиугъуаеу елэжьы. Арышъ, «Опсэу, МулиIэт!» етэIо. Къызыхъугъэ мэфэкI дахэу бэмышIэу хигъэунэфыкIыгъэмкIэ тыгу къыддеIэу тыфэгушIо, псау­ныгъэрэ цIыф насып гупсэфырэкIэ тыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.