ДиндэлэжьапIэмрэ Ислъам динымрэ светскэ къэралыгъом зэпхыныгъэу дыряIэм диштэу быслъымэнхэм къэралыгъо хэбзэ ыкIи хэбзэухъу­мэкIо къулыкъухэм Iоф ащашIэн фитхэмэ, джащ фэдэу дунаим щы­нэгъошхо къыфэзыхьырэ радикальнэ ислъамым, экстремизмэм ыкIи терроризмэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ Адыгэ Республикэм ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэухэрэ быслъымэнхэм я Диндэлэ­жьа­пIэ имуфтий игуадзэу Хъущт Азэмат.

— 2014-рэ илъэсым быслъы­мэн шIэныгъэлэжьхэм я Дунэе союз зэхэхьэшхо иIагъ. Ащ тэри тыхэлэжьагъ. Быслъымэнхэм яфитыныгъэхэм ыкIи яшIоигъоныгъэхэм Iофтхьабзэм щытегущыIагъэх. Ащыгъум Дунэе союзым итхьаматэу щытыгъ зэлъашIэрэ дин шIэныгъэлэжьы­шхоу Али Мухиддин аль-Карадаги. Анахь Iофыгъо шъхьаIэу зэхэсыгъом къыщаIэтыгъэхэм ащыщ быслъымэнхэм къэралыгъо хэбзэ ыкIи хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм Iоф ащашIэнхэмкIэ фитыныгъэу яIэхэр. ШIэныгъэлэжь пэпчъ мы упчIэмкIэ игъэ­кIотыгъэу ишIоигъоныгъэхэр къыриIотыкIыгъ. ЗэкIэми зэ­дырагъаштэу къаIуагъ Ислъам ди­ныр шIум изехьакIоу зэрэщытыр, обществэмкIи, цIыфхэмкIи, социумымкIи шIуагъэ къызэрихьырэр. Джащ фэдэу тикъэралыгъо щынэгъончъэу щытыным, мамырныгъэ илъыным, зыпкъитыныгъэ иIэным Ислъам диныр фэIорышIэ. Ащ нэмыкIэу псауныгъэр, диныр, цIыфы­шъхьэр къэухъумэгъэнхэр Ислъам диным ипкъэух, — къы­Iуагъ Хъущт Азэмат.

Муфтиим игуадзэ къызэри­IуагъэмкIэ, Ислъам диным мурадышхоу зыфигъэуцужьхэрэр яIэубытыпIэу быслъымэнхэр нахь макIэу зыщыпсэурэ чIыпIэхэм екIолIэкIэ хэхыгъэхэр къыфагъотых. Сыда пIомэ, граждан къэралыгъоу тызыщыпсэурэм шариатыр икодексэу ыкIи иунашъоу щытэп. Ащ къыхэкIэу быслъымэнхэм фитыныгъэу яIэхэр нахь макIэх. Арэу щытми, къэIогъэн фае, къэралыгъо хэбзэ ыкIи хэ­бзэу­хъумэкIо къулыкъухэм быс­лъы­мэнхэм Iоф ащашIэнымкIэ фи­тыныгъэхэр яIэх. Тэ тикъэралыгъо имызакъоу Европэми, Америкэми, нэмыкIхэу быс­лъымэнхэр нахь макIэу зэрыс­хэм ар яIэубытыпIэу мэпсэух. Мыр дунэе гумэкIыгъоу щыт. Ащ къыхэкIэу Дунэе союзым хэтхэм чIыпIэхэр къакIухьэхэзэ зэIукIэхэр ащырагъэкIокIых. Къэралыгъоу зыщыпсэухэрэм иобщественнэ щыIакIэ хэлэжьэн­хэмкIэ, быслъымэнхэм зы­­пари пэрыохъу къафэмыхъоу Iоф ашIэн алъэкIынымкIэ адэ­IэпыIэх.

Ислъам диныр гукIэгъум, шIушIэным, шъыпкъагъэм афэлажьэу зэрэщытыр, быслъымэн ныбжьыкIэхэм ащ уасэ фашIэу, мэхьанэ аратэу пIу­гъэнхэ зэ­рэфаер Хъущт Азэмат къыкIигъэтхъыгъ. Ау щыIэны-гъэм къы­зэригъэлъагъорэмкIэ, ныбжьыкIэхэм «быслъымэн факторэу» дунэе геополитикэм къыхэхьагъэр къатекIо хъугъэ.

— Ислъамымрэ терроризмэм­рэ егъашIи зэгъусэнхэ ылъэ­кIыщтэп, — еIо Азэмат. — НыбжьыкIэхэм агурыдгъэIон фае экстремизмэм иягъэу къэкIон ылъэкIыщтыр. Ахэм ашIэн фае блэкIыгъэр, непэрэр ыкIи къэ­хъущтыр зэрэзэпхыгъэхэр. Уры­сые къэралыгъошхом рыгушхо­хэу пIугъэнхэм пае ахэм щы­Iэныгъэм уасэ зыщафашIыщтыр ашIэн, щысэ афэхъун цIыфхэр щыIэнхэ фае. Терроризмэм, экстремизмэм ебэныгъэнымкIэ IофшIэныр ренэу тэгъэлъэшы. БэмышIэу Советым изэхэсыгъоу щыIагъэм мы Iофым игъэкIотыгъэу тыщытегущыIагъ. ТэркIэ анахь шъхьаIэу щытыр диным иуарзэхэр алъыгъэIэсыгъэныр ары. ТиIимамхэм чэ­зыу-чэзыоу мыщ фэдэ уарзэхэр ыкIи узыгъэгъозэрэ урокхэр зэхащэх, ныбжьыкIэхэм игъэкIотыгъэ зэдэгущыIэгъухэр адашIых, терроризмэм зэрарэу къыхьырэр, ащ иягъэу цIыфым къекIырэр ыкIи нахьыбэу ныбжьыкIэхэр ащ щыухъумэгъэнхэ зэрэфаер агурагъаIо. Интер­нетым иамалхэр къызфэдгъэфе­дэзэ сайт зэфэшъхьафхэм узы­гъэгъозэрэ урокхэр ащызэхэтщагъэх. Лекциеу зэдгъэ­дэ­­Iугъэхэм анахь Iофыгъо шъхьа­Iэу къыщытIэтыгъэр дин экстремизмэр зыфэдэр, ар къызыхэкIырэр ары. Мыщ фэдэ IофтхьабзэхэмкIэ пшъэрылъ шъхьаIэу тиIагъэр цIыфхэм яшIэ­ныгъэхэм ахагъэхъоныр, дин экстремизмэм ылъапсэ агурыгъэIогъэныр ыкIи ахэр а идеологие пхэнджым щыухъумэ­гъэнхэр ары. Терроризмэм иягъэ къызэрэкIорэм нэмыкIэу диным шIуагъэу хэлъыр, ар непэ терроризмэм къызэригъэлъа­гъорэм фэдэу зэрэщымытыр, ащ икъэбзагъэ, идэхагъэ цIыф­хэм агурыдгъаIозэ, алъыдгъэIэ­сызэ Iофтхьабзэхэр ретэгъэ­кIокIых. Мы илъэсэу итми, къэ­кIощтми Адыгэ Республикэм ыкIи Пшызэ шъолъыр ащы­псэухэрэ быслъымэнхэм я Дин­дэлэжьапIэ Iофыгъо шъхьаIэу зыдэлэжьэщтхэм мыр ащыщ.

Муфтиим игуадзэ къызэ­рэхигъэщыгъэмкIэ, мыщ фэдэ узыгъэгъозэрэ Iофтхьабзэу зэ­хащэхэрэм яшIогъэшхо къэкIо. Интернетым иамалхэмкIэ арыми, цIыфхэм занкIэу заIуагъэ­кIагъэми анахь шъхьаIэр мы Iофыр ыкIи гумэкIыгъор икъоу алъыбгъэIэсышъуныр, агурыбгъэIошъуныр ары. АщкIэ анахьэу ынаIэ зытырагъэтырэр динымрэ шIошъхъуныгъэмрэ ямэхьанэ зэхэфыгъэныр, непэ диным чIыпIэу ыубытырэр, дин конфессие шъхьаIэхэр мамырныгъэм зэрэфэлажьэхэрэр, цIыфышIум ипIун зэрэпылъхэр ары.

— Темыр Кавказым ибыс­лъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ икоординационнэ гупчэ исовет тыхэт. Терроризмэм ыкIи экстремизмэм апэуцужьыгъэным епхыгъэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу зэхащэхэрэм апэIудгъэ­хьанэу илъэс къэс мылъку къыт­фатIупщы. Ащ ишIуагъэкIэ фондыр тиIэпыIэгъоу Iофтхьа­бзэхэр зэхэтэщэ. Краснодар краимкIэ координаторыкIэ тиIэу мы илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу Iофтхьабзэхэр нахьыбэу редгъэкIокIыхэ хъугъэ, — еIо муфтиим игуадзэ.

БэмышIэу Гупчэ Азием щыщым Мыекъуапэ исатыушIыпIэхэм ащыщ горэ къыгъэон мурад иIэу щынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум иIофы­шIэхэм къаубытыгъ. Ар унэу зыщыпсэущтыгъэм ыIэкIэ ышIыгъэ къагъэорэ пкъыгъохэр къы­ра­гъотагъэх. Мы къэбарым зэ­рэреспубликэу ыгъэгумэкIыгъ.

— БзэджашIэу къаубытыгъэм икъэбар тэ зыпарэкIи тыщы­гъуазэп. Сыда пIомэ, ар мэщытым къакIощтыгъэп. Мыщ фэдэ цIыфхэм ащыухъумагъэ тыхъуным пае хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм заIудгъэкIагъ, гумэкIыгъом игъэкIотыгъэу тытегущыIагъ. Ахэм Iофэу зэрафэрэм тэ тыщыгъуазэп ыкIи ахэмкIэ пшъэдэкIыжь тхьын тлъэкIыщтэп. Сыда пIомэ, IэкIыбым къикIыгъэхэу тиреспубликэ щы­псэу­хэрэр зэкIэ мэщытым къа­кIохэрэп, нэмаз ашIырэп. Ахэм гухэлъэу яIэр къэшIэгъуай. Тер­роризмэм ыкIи экстремиз­мэм пылъ бзэджашIэхэр гъогу пхэндж тетых, Ислъам диным ипкъэухэм апэчыжьэх. Ащ пае загъэбылъызэ терроризмэ ыкIи экстремизмэ нэшанэ зиIэ бзэ­джашIэхэр зэрахьэх. Ахэм язе­кIуакIэ къэзыгъэуцун зылъэ­кIыщт закъоу тиIэр щынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум иIофышIэхэр ары. Ятелефонхэр зыуплъэкIун, зыщы­псэухэрэр, Iофэу зэрафэхэрэр зэзгъэшIэн амал зиIэхэр хэу­шъхьафыкIыгъэ къулыкъухэр ары. Ау мэщытым къакIохэрэм язекIуакIэ мытэрэзэу тызегуца­фэкIэ, е Интернетым мыхъун къэбархэр къырагъэхьагъэу зы­тлъэгъукIэ ащ фэдэхэм тынаIэ атетэдзэ. Ахэр мэщытым къе­тэгъэблагъэхэшъ тадэгущыIэ, гъогу пхэндж техьэ зэрэмы­хъущтхэр агурытэгъаIо. Джыри зэ къэсэIо, радикализмэм техьа­гъэхэр къыхэбгъэщынхэр зэрэмыпсынкIэр, сыда пIомэ, ахэр шъэфэу мэзекIох, тыди зыкъыщыхагъэщырэп. Ахэм язекIуакIэ терроризмэмрэ экстремизмэмрэ яидеологие изы Iахьэу щыт.

КIАРЭ Фатим.