Я XX-рэ лIэшIэгъум ия 80 — 90-рэ илъэсхэм бзылъфыгъэу тхэхэрэм (къэпIон хъумэ а лъэхъаным зэкIэ ныбжьыкIэу тхэщтыгъэхэм) ымакъэ лъэшэу къахэщэу, ежь мэкъэ шъхьаф иIэу, игущыIэ псыхьагъэу, гупшысэ куукIэ Емыж МулиIэт адыгэ литературэм къыхэхьагъ.

МулиIэт джыри гурыт еджапIэм чIэсыгъ апэрэ усэхэр къыхиутыхэу зырегъажьэм. Ду­наим щилъэгъурэм пхырыплъэу, ылъапсэ иплъэ шIоигъоу, ишIу­лъэгъу уашъомрэ чIыгумрэ арымыфэу, цIыфыгум инэфынэ лъыхъоу, мыхъурэм джэуап риты шIоигъоу мэкъэ шъхьафиткIэ литературэм зыщиIэтыгъ.

Ащ фэдэу зэхэшIэ чан зиIэ пшъэшъэжъыем иеджэн гъогупэ лъэгъо занкIэ щыIэныгъэм щыхихырэп: гурыт еджапIэр къэзыухыгъэ МулиIэт Адыгэ музыкальнэ училищым чIахьэ, къымыухызэ къычIэкIыжьы, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым иапэрэ курс къыухыгъэу ащи къычIэкIыжьы, етIанэ Литературнэ институтэу Горькэм ыцIэ зыхьырэр ыкIи Урысые кинематографием икъэралыгъо институтэу Москва дэтхэр дэгъу дэдэкIэ къеухых.

МулиIэт зы илъэсрэ Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым къыщыздеджагъ, зы стол тызэдыIусэу лекциехэм тядэIу­щтыгъ, ишIэ шIэгъошIу дэдагъ, ишIэныгъэрэ игулъытэрэкIэ къахэщэу щытыгъ. АдыгабзэкIэ Iотэжь цIыкIухэр зэхатлъхьэщтыгъэх, титIуи ттхыхэрэр къыхагъэщыщтыгъэх. Къыддеджэзэ ятIонэрэ тхылъым икъыдэгъэкIын пы­хьагъ, институтыр ыбгыни, Москва еджакIо кIуагъэ.

Усэм мэхьанэу ритырэр ытхыгъэхэм мымакIэу къахэщы:

Сыхъун фае Орэд мафэу, Усэхэр, орэдхэр къысфэмафэшъ. НэмыкI усэ щетхы: Сыкъыуфагъэу щыIакIэм Сигъогу зафэ сIэпызмэ, Нахь сигуап спсэ тхьамыкIэ Хьадэгъу чъыIэм сIэкIихмэ. ЕтIани: Сэ сIэкIэлъышъ усэм ыбзэ, СыкIэхъопсырэп ащ нахь пшысэ.

Джащ фэдэу «усэм ыпсэ» къызэрэIэкIэхьагъэр «ипшысэу», «орэд мафэу» зилъытэу, IэкIэз­мэ «хьадэгъур ащ ыпэ къы­штэу», гушхоу ымакъэ зыкъиIэтыгъ.

Бзылъфыгъэхэу тхэхэрэм яусэхэр зэхэтхэу зы сборник хъоу «Гъэтхэ къэгъагъэхэр» ыцIэу 1970-рэ илъэсым къыдэкIыгъ, МулиIэт иусэхэм философскэ мэкъэмэ хэхыгъэ ахэлъыгъ. 1977-рэ илъэсым зы кIышъо яIэу, ау усэкIуищмэ ясборник шъхьафхэу: М. Емыжыр, Хъ. Хъурмэр, И. Лъэп­цIэрышэр аIоу тхылъхэр къыдэкIых. Емыжым исборник «Къэзыгъэзэжьыгъэ орэдхэр» цIэу фешIы. ЗэпыупIэу усэ тхыным фэхъугъагъэр ары цIэри къызыхэкIыгъэр, бэрэ тхэкIошхохэми ащ фэдэ зэпыупIэхэр яIэхэу къыхэкIы. Тхэу зырегъа­жьэм анахьэу зыкIырыплъыщтыгъэр Къуекъо Налбыйми, ежь ие шъыпкъэу гъогу фэшъхьаф хищыщтыгъэ. Къуекъом а лъэ­хъаным ныбжьыкIэу бэ кIырыплъыщтыгъэр (Налбый IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу тхэщтыгъэ), ащ цыхьэ фишIи ыуж ихьэгъэ Емыж МулиIэт Тхьэм къыхилъхьэгъэ сэнэхьатыр къызфигъэфеди, гъогукIэ хихыгъ, итворческэ гъогу лъапэ Къуекъом къыфигъэнэфыгъ. ЛъэгъуакIэ хихыным ыпэкIэ зыгорэм кIырыплъымэ, щысэ тырихымэ кIэрыкIыжьзэ, ежь гъогу шъхьаф шъыпкъэ литературэм щыпхырищэу е пхырищыгъэу урыс литературэми бэ хэтыр. Ащ фэд, Чеховым тхэныр зырегъажьэм иапэрэ рассказэу «Студент» зыфиIорэр Л. Толстоим ытхыгъэхэм сурэт атыришIыкIыгъагъэу къетхыжьы, етIанэ ащ кIэрэкIышъ, дунаим щызэлъа­шIэрэ тхэкIошхо мэхъу. Ащ фэд В. Маяковскэри — истильрэ иобразнэ системэрэ апэрапшIэу къыхэзыхыгъэр В. Шершневич, ау футуристическэ гупшысакIэр лъызыгъэкIотагъэр Маяковскэр ары, а усэ гъэпсыкIэм ежь ыцIэ епхыгъэ хъугъэ.

Жабзэр, гущыIэр, ритмыр зэрэзэхишIэщтыгъэмкIэ, духовнэ дунаеу зыхэтыгъэмкIэ, шIуа­гъэхэм уасэ зэрэфашIыгъэ шIыкIэмкIэ Емыж МулиIэт Къуе­къом иусэхэм адыригъаштэщтыгъэ. Мы къыкIэлъыкIорэ усэм шъуеплъ:

Къалэм шъхьарыт чэщныкъор, Шъхьаныгъупчъэхэр мэкIуа­сэх — Бзыу шхъуантIэхэр, уцы­шъо­хэр, гъожьхэр Къябыбэхыжьым фэд. Чъые пщэсмэ макъэ апымыIукIэу Чэщныкъо жьыр загъэсыс­кIэ, Псыхъом фэдэу къэтран ураммэ Арылъэдэщт. Гъунэ имыIэу чэщыр дыигъэ, Икууагъэ ычIэ Щтагъэм икуо макъэ нэсыщтэп.

Налбый илъагъо тетэу усэм илъэгапIэ МулиIэт ыштагъ, зыдэкIоегъэ шъхьапэр ежьыми икъу дэдэу къыгурымыIогъэнкIи хъун, Емыжым IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу къычIэкIыгъ.

Бзэм, гущыIэм, усэ зэхэлъхьа­кIэм язэхашIэ Къуекъо Налбый иIэмыр дунай пэблагъэми, ежь МулиIэт иешъыпкъэу зэхашIэ иI. Къуекъоу зигущыIэ шыблэм фэдэу зэхэкIэу гъунэнчъэм, Тхьэшхом къыгъэшIыгъэ дунаим Iэпэ пчъагъэхэмкIэ хэшIагъэм, кIэрыкIыгъ. Зы къежьэпIэ лъап­сэу яIагъэм кIэрыкIи, лъэбэкъу шъхьаф ыдзыгъ МулиIэт, шъабэу, шъырытэу, шъо зэфэшъхьафхэмкIэ дунаим зыхипхъагъ: «аужырэ макъэу бзэпсым теткIухьэ, зы макъи ымыгъэIоу дэкIояпIэхэм къяхы чэщ рэхьатэу». Бзылъфыгъэр ары аущтэу къэгъэтхъыхьагъэу, зэплъырэм кIоцIыхьэзэ, пхырыплъызэ, кIочIэ хьалэмэт дахэ ритызэ къэзыгъэлъэгъон зылъэкIыщтыр. Иусэхэм къахэфэрэ цIыфыр чэщым, уашъом, чIыгум заригъапшэмэ зэрэсэпацэр, зэрэмылъэшыр, кIочIаджэр, аущтэу зытхын зылъэкIыщтыр зэрэбзылъфыгъэр зэхэошIэ:

КъызэхэсэшIэ мы чэщым, мы огум, мы чIыгум Сэпацэм фэдиз сызэря­хъулIэрэр Сыгу зэрихьрэр: Спсэрэ спкъышъолрэ ахэт фэбэ тIэкIоу ЦIыфы сызышIырэр шIу зэрэслъэгъурэр: ТыкъызкIэхъугъэми, тыз­кIэлIэжьыщтыми яшъэф СагъэшIэнэу аIуагъэкIи, Сызэрэщытым нахь ины сыхъунэу Сызэрэфэмыер.

«Сыфаеп сызэрэщытым нахь ины» джары зэфэхьысыжьэу усэкIо ныбжьыкIэр къызэкIу­гъэр. А дэдэри пшIошъ бгъэхъунэу щытэп, дунаеу усакIор зыщыпсэу шIоигъор ины, шъуамбгъо, нэфынэр изыбз, ащ нэпэ­мыкIэуи фаеп, нэмыкI жьыбгъэ къыфепщэнэу, ежь пэблагъэм кIэрыкIынэу, уашъом нэфэшъхьаф жъуагъохэр къихьанхэу, ежь «ижъуагъо хагъэкIуакIэу». НэпIэхъ дунаеп зыхэтыр, дунаим темыти фаеп, зыфаер чIыгу шIулъэгъу, мафэ къэс зэхишIэ­нэу, ылъэгъунэу, ыпсэ зыхэт дунай, чIинагъэми лъыIэбэ­жьынэу фаеп.

Къуекъом зэхищэгъэ дуна­ишхом, огуи чIыгуи зэрызым, хэкIи, Емыж МулиIэт IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу ыпсэ ищыIакIэ екIу, ежь ие шъыпкъэу зи зыхэхьанэу, зыхэдэIонэу щымытым гупшысэрэ гумэкIырэ хигъахьэхи, дунэе гумэкIыр ыгурэ ыпсэрэ ащиз шъыпкъэу ыштагъ. Бзылъфыгъэу ащ фэдэ усэ нэфынэхэр ытхыхэу, ыгу зэIуи­хымэ гуфит-шъхьафитэу ихъу­хьэрэр къыгъэлъагъоу, лIэшIэгъухэм зигупшысэ мышъхьафитыгъэ бзылъфыгъэхэм ахэтыр бэп, дунэе художественнэ гупшысакIэм игъунэпкъэ лъэшхэм анэсхэрэр зырыз.

Урыс литературэмкIэ ащ фэдэу гъунапкъэхэм илъэс 200-м къыкIоцI Анна Ахматовар нэсыгъ.

Емыж МулиIэт игупшысакIэкIэ — цIыфыгъэр, лъэпкъ зэхашIэр, дунаеу къэзыуцухьэрэр, шIу­лъэгъур — анэсыгъ гъунэпкъэ лъэшыхэм. Емыж МулиIэт Анна Ахматовам фэдэу усэкIо бзылъфыгъэу адыгэ литературэм ыцIэ къыхэшIэтыкIы. Бэу МулиIэт ымытхыми, зэкIэ поэзие лъагэу мэхъу.

Бзылъфыгъэгум къешIэкIы­гъэу, къыпэблагъэм ыпсэ фызэIуехы. Ибзылъфыгъэ шIулъэгъу хъулъфыгъэ-бзылъфыгъэ зэфыщытыкIэм шIокIышъ, къешIэкIыгъэ дунаим хэхъухьэхэрэ мыхъо- мышIэхэр шIукIэ игъогу дахэ тырещэжьых, шIулъэгъоу аIэпызыгъэр аIэкIилъхьажьын ылъэ­кIынэу, псынэпс къабзэу иусэхэр щытых. Лъэпкъ зэхашIэм гур ыгъэгупсэфырэп, псынэкIэ­чъышхоу ыгу щызэбгырэкIы:

Шыухэр къыстечъых КIэко онтэгъухэр аплIэIу идзагъэу, Тыгъэм изанкIэу мачъэх ахэр къызэмыплъэкIхэу…

Илъэпкъ инеп, итыгъуас, инеущ ренэу зыгъэгумэкIырэр. Сыд фэдэ къежьапIа иIагъэр арэу лъэпкъышхоу щытыгъэу джы мэкIэ дэдэу къэнагъэм? Сыд фэдэ усэ илъэпкъ фитхыгъэми, тхьамыкIагъоу къехъулIагъэм ежь иIахьи хэлъэу зеумысыжьы.

ЛIэшIэгъукIэ саужы къэ­хъущтмэ Мысэшхоу апашъхьэ сит ЯупчIэ джэуап естыщтмэ, Шъыпкъэр джы сIон сыфит: «Чъыгхэр, уцхэр, псыхэр Тшхыгъэх, итшъугъ, зыщытлъагъэх, Зэпытхыхи, тыупсыхи, мэз­хэр Тиунэмэ арыдгъэуцуагъэх».

Лъэпкъым къырыкIощтым ыгъэгумэкIэу «ТигъэкIодынэу зыпари фитэп» зыфиIорэ усэм къыщеIо:

Зыбзэ хьазабым щычIэзынагъэу Адыгэм адэ сыд къырыкIощтыр? ЩыIэкIэ гъогоу чIыр зиинагъэм Тэ закъор ара къыдэмыкIощтыр?

Ибзэ, ихабзэу ишэн-зекIуакIэ, лъэпкъым инеущ агъэрэхьатырэп. Лъэпкъ зэхашIэр къызыщежьэрэр ичылэ цIыкIоу Аскъэ­лай. «Сичылэ ехьылIэгъэ гупшысэхэр» зыфиIорэм мырэущтэу щетхы: «О ущымыIэжьын

ри, цIыф лъэпкъыр къызэрыкIыгъэ ныбэр щымыIэжьыныри тIури зы. Ущэтыфэ сызэрэщыIэр сшIошъ мэхъу». Анахь дахэкIи къыгот чылэм зи лъыIабэрэп, ыпсэ дунаим къызыщытехъогъэ чIыгу такъырыр хэтрэ цIыфкIи дышъэ.

ЦIыфыр цIыфы зыщыхъоу, лъапэу щыIэныгъэм щырищэжьэщтыр ичылэ гупс къызыще­жьэрэр. Тыдэ щыIэми етIанэ игушIуагъуи игукъауи зыфихьэу, псынэкIэчъ къабзэу зыгъэгушIоу, зыукъэбзырэр ичылэ зэрэфэкIо­жьырэр ары. Ичылэ цIыфыгъэу щиштагъэм иусэхэмкIэ якIу:

ЦIыфыр ары хэсхыгъэ за­къор Гугъэ IотапIэу

ЦIыфыгъэ шапхъэхэм цIыфыр арыкIоу хьакIэ-къокIагъэм ди­хьыхми, ащи пэуцужьы усакIор:

Мастэ зытефэн уимышIушIагъэу ЧIым щыоубыты чIыпIэ шIагъор Тэтэрконэу конмэ ямышъо­гъур.

ЦIыфыгъэм иобраз природэм къыщыкIырэ е хэхъухьэрэ хъугъэ-шIагъэхэмкIэ псэ пытэу, IупкIэу къеты Емыжым.

ЦIыфыгъэр щыIэнкIэ ышIэмэ, ищыIэныгъэ ытынэу хьазыр усакIор:

СшIапэзэ сыгуи хэслъхьагъэу Стыщт рыщыIэнхэу цIыфыгъэр.

ГукIэ цIыфым уфычIэмы­тIыхьэу, дэхагъэ ептымэ, арэу цIыфыр щызыгъаIэрэр къабыли ешIы усакIом:

ПшIошъ умыгъэхъу гур бгъэ­учъыIымэ утхъэщтэу – ЧъыIэщт уигъогуи. КъаIыпхырэр арэп, яптымэ нахьышIу сыд къэхъущтми, Укъаулъэгуми. «Дэхэгъэ инэу щыIэм иIэ нурэр» зыфиIорэ усэм щетхы: «Дэхагъэр арэп, шIошъхъу­ныгъэр ары Къин мыухыжьым пэуцун зылъэкIырэр».

ШIошъхъуныгъэ пытэ уиIэмэ зэкIэ къыбдэхъун зэрилъэкIыщтым цIыфыр фищэ шIоигъу. Ау шIошъхъуныгъэ пытэ уиIэным пае уищыIакIи зыпкъ итэу, неущырэ мафэм уицыхьэ телъын фае. ЩыIэкIэ зэтемытым цIыфыр еукIыми, усакIом зэриIоу, «ЩыIакIэр сыд фэдэу къинми, тинасыпышъ, бэмэ агу кIодырэп».

ЩыIэныгъэр зы чIыпIэ итырэп, дэгъуи дэй къыхэкIы, ар зэлъытыгъэр уахътэу цIыфыр зыщыпсэурэр ары. МулиIэт гъэшIэгъонэу итворчествэ хэлъ­мэ ащыщ уахътэм зэренэкъо­къурэр, зэрэпэуцужьырэр:

Арэп, уахътэр, зэ къэуцуа­Iи? Ау къэуцущтэп ар, мэгуIэ, ЛъэIу зэрэсшIыгъэмкIэ сэ сымыс. Уахътэр, къыхэкIа сыоубзэу? Непэ лъэIубзэр сIитIукIэ сэукIы. ЯтIонэрэ усэм щетхы: Сыджэщт чIыгур згъэдаIоу, СыкIощт сызыфимытым, Къэсхьыщт о къытэмытрэр.

Уахътэм утекIонэу, утечъынэу зэрэщымытыр къыгурэIоми, енэкъокъу зэпыт, «къытечъынэу къыдэчъэ», елъэIу къызэтеуцонэу, зэрэIэкIэкIырэри ыгу къео, ицыхьи телъ уахътэм «зэгорэм текIонэу».

Бзылъфыгъэм ыпсэ зыфызэIуихырэр ежь нахь пэблагъэ­хэр ары. Бзылъфыгъэ насып хэгъэушъхьафыкIыгъэ горэм МулиIэт лъыхъурэп, иапэрэ тхылъ цIыкIоу «Тамыгъэ шъэф» зыфиIорэм дэтхэм янахьыбэ шIулъэгъуныгъэм, бзылъфыгъэ щыIэныгъэм щыфэухэсыгъэм, инасып фэбэнэнымкIэ къыдэхъу­рэ хъатэ щымыIэу нахьыбэрэмкIэ IэгунэкIэу къызэрэнэрэм афэгъэхьыгъэх нахь мышIэми. Бзылъфыгъэ лIыхъужъым ащ дэжьым ыгу изытет зыфэдэ хъурэр фэIэзэ дэдэу усакIом къытын ылъэкIыгъ: «къысфэ­гъэгъу ащ фэдизэу кIэсащэу о шIу узэрэслъэгъугъэм пае, сэ шIулъэгъур къинкIэ къысфэкIогъагъ, ау ащ нахьи нахь къиныжьыгъ сыкъызэрибгынагъэр». Загъорэ насыпышIоу зилъы­тэжьыным пае мэкIэ дэд ищыкIагъэр: «Сизэкъо щыIэкIэ тIэкIу нэмыIэми згъэфэбэным пае сыппэмычыжьэу сыбгосымэ сшIоигъу, зэхэсхымэ сшIоигъу уижьыкъащэ». «Зэкъоныгъэ щыIакIэм итеплъэ мин пчъа­гъэу зэтекIы, – етхы усакIом, – етIани зэкъоныгъэхэм ащыщэу анахь щэчыгъуаер унэбгыритIоу узэкъоныр ары». «Жъуагъом иджэныкъо пашъхьэ мазэр къы­щылъэгъожьырэп, нэфшъагъом рикушъурэп зыкъигъэлъэгъонэу. О джыри укъызгот сыкъэмыбгынагъэу, ауми угукIэ сэ усигъусэп, къызгурэIо сэ зэрэсизакъор». «Сизэкъоныгъэ илъэсишъэ ыныбжь», – етхы ащ, «… гукъэкIыжьыныр сэ машIом пэсэдзэ, ау тэлаоми ыгъэкIодын ымылъэкIынэу, ар мэшIо яжьэм къыпэтэджыкIыжьы». ШIулъэ­гъур жъалымэу, ыпсэ емыблэжьэу, загъори зи къыпфимыгъэгъоу къыхэкIы:

СыкъэкIощт сэ бэрэ укъысэжагъэшъ, усишIулъэгъоп, ау усиджагъоп. СыкъыпфэкIощт, ау Сыд схэпхыжьыщт? Сшъхьац истэкъуахьмэ, Жьыбгъэ шIуцIабзэу Огум ебыбэ. Блэ кIышъор гохьмэ, СIитIу блэ фыжьыбзэу къыптерэIабэх.

Емыж МулиIэт иобраз гъэ­псыкIэ къызэрыкIоп, ау ащ ишIуагъэкIэ гузэхэшIэ къызэрыкIоу къыпщыхъухэрэр мэхьэнэ куу зиIэ, гум екIурэ гущыIэхэмкIэ Iужъоу зэхэлъ психологическэ сурэтхэр тапашъхьэ къыригъэуцонхэ зэрилъэкIрэр къытегъэ­лъэгъу: «ТыгукIэ тызэфэмыразэу пчэдыжьым тыкъэтэ­джыжьы, шъхьэ пыупкIыгъэм фэдэу шъхьан­тэр изакъоу пIэгум къенэ».

Зэфэхьысыжьэу къэпIон зыхъукIэ, Емыж МулиIэт илирикэ адыгэ литературэм ианахь гъэхъэгъэ шIагъохэм зыкIэ ащыщ. Лъэхъаныр, зэманыр, цIыфыр куоу ыкIи лъэныкъуабэкIэ ащ къыщыгъэлъэгъуагъэ хъугъэх. Емыж МулиIэт иусэхэмрэ ипоэмэхэмрэ къаушыхьаты адыгэ поэзиер художественнэ-эстетическэу ыкIи философскэу ыпкъ зэриуцуагъэр, ащ игурышэ-гупшысэхэмрэ икъэгъэ­лъэгъокIэ шIыкIэ-амалхэмрэ шэпхъэ лъагэм зэрэлъыкIэхьагъэхэр, лирикэ пшъхьапэм, искусствэ иным ящысэтехыпIэх, художественнэ псалъэм лъэ­кIышхохэр зэриIэхэр къыгъэлъэ­гъуагъ.

ШIэныгъэмрэ уахътэмрэ язэнэкъокъу къызыщыриIотыкIырэр «Исмахьилбый» зыфи­Iорэ пьесэр ары. Уахътэм щыIакIэу къытыгъэм дихьыххэу е пэуцужьхэу, ялъэпкъ шэнхэр ныбжьыкIэхэм зэраIэпызырэр, цIыфыгъэм зэрэкIэрыкIыхэрэр къыгъэлъагъоу Емыжым пьесэхэр ытхыгъэх: «Уадыгэба, кIал», «Хьэм игъолъыпI» зыфиIохэрэр Адыгэ драмтеатрэм ыгъэуцу­гъэх. НыбжьыкIэм бзэр, шэн-хабзэр зэрэчIинэхэрэм ехьылIагъэх. Лъэпкъым итарихъ IэкIэмызэу зэригъэшIэным пае къыз­дикIыгъэр ышIэным, зэкIурэр зыдакIорэр икъу фэдизэу зэхифыным пае «Исма­хьилбый» зыфиIорэ пьесэр етхы. Адыгэ драмтеатрэу А.С. Пушкиным ыцIэ зыхьырэм илъэс зытфы-зыхэ литературэм иIахьыгъохэр ыгъэцакIэзэ Емыжым Iоф щишIагъ, етIанэ телерадиокомпаниеу «Адыгеим» иредакторэу, журналэу «Зэкъошны­гъэм» иредакторэу, телевидением икъэтынхэу урысыбзэкIэ «Уроки истории», адыгабзэкIэ «ДунэееплъыкI» зыфиIохэрэм Iоф ащишIагъ. Сыдрэ IофшIэн егъэцакIэми, тхэныр дыкIыгъу. Усэхэр, зэдзэкIынхэр, аужырэ илъэсхэм адыгэм итарихъ техыгъэу киносценариехэр ытхыгъэх, фильмэхэр ыгъэуцугъэх.

«В горах мое сердце» У. Са­роян ипьесэу, А.С. Пушкиным и «Трагедие цIыкIухэр», Гарсиа Лоркэ ипьесэу «ЛъышIэжь» адыгабзэкIэ зэредзэкIых, атехыгъэхэ спектаклэхэр Адыгэ театрэм егъэуцух.

Киносценариехэр зыдэтэу «Черно-белый синдром» зыфи­Iорэ тхылъыр 2001-рэ илъэсым, пьесэхэр дэтхэу «Хьэм игъо­лъыпI» зыфиIорэр 2006-рэ илъэ­сым къыдэкIых.

Киносценариеу «Невольницы чести» зыфиIорэр зыфэгъэхьыгъэр Айщэтэу цIыкIузэ адыгэ чIыналъэм щатыгъуи, Тыркуем ращыгъэр ары. А хъугъэ-шIа­гъэм блэкIыгъэп Емыжыр. Адыгэ лъэпкъым ищыIэныгъэ тамыгъэ къигъэлъэгъукIыгъэным пае Айщэт – Аиссе ышыпхъу нахьыкIэу Мерэми адыгэ бзылъфыгъэ лIыхъужъэу Урысыем идзэ пэуцужьэу драматургым тегъэлъэгъу. Тыдэ щыIэми, адыгэ бзылъфыгъэм инамысыгъэ, ишIулъэгъу, ишъхьафитныгъэ къызэриухъумэрэр, илIыкIыщтыми ахэм якъэбзагъэ къызэригъанэрэр тынэгу кIэкIы.

Киносценариеу «Черно-белый синдром» зыфиIорэм заом илъэ­хъан хэгъэгуитIу арыхъухьэрэр къегъэлъагъо: апэрэр – тэ тихэгъэгу, ятIонэрэр – Германиеу зао къытэзышIылIагъэр. ХэгъэгуитIур зэхигъэушъхьафыкIымэ зэригъапшэзэ, дунэе зэпыщытитIур заом зэрэхэщагъэр, арысхэ цIыфхэм язекIо­кIэ-шIыкIэ, яIокIэ-гъэпсыкIэ, цIыф мыбащэ хэщагъэу, дэгъу дэдэу итэлъэгъукIы, Емыжым IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу тамыгъитIу итхыгъэ щыкIещы: бзэмрэ Iашэмрэ. Псэр зэраухъумэрэр Iашэ, ау бзэр етIани ащ нахь лъэш. «Бзэм пиупкIырэр кIыжьырэп, Iашэм пиупкIырэр мэкIы­жьы», – пкIэнчъэу ыIуагъэп адыгэм. Адыгабзэм, Iэзэгъу уцхэм, къушъхьэхэм язытет, чIычIэгъым къычIэкIырэ мыжъо зэфэшъхьафхэр, адыгэ таурыхъхэр, IорIуатэхэм, пшысэхэм яшъэф зэригъэшIэнэу нэмыц кIалэр адыгэ хэкум заом игъом къагъакIо, ар шIэныгъэ экспедицием хэт. Джащ гъэзапIэу щыIэныгъэм щишIырэр тхакIом IупкIэу къытегъэлъэгъу.

ТарихъымкIэ дунаим адыгэхэм (черкесхэм) ацIэ инэу зыщыIугъэр гурыт лIэшIэгъухэр ары. УзыIэпищэу, зэгъэфагъэу адыгэхэр агурэ лIэшIэгъум Мысыр зэращыпачъыхьагъэхэр Емыж МулиIэт идокументальнэ фильмэу «Мысыр иадыгэ султIанхэр» зыфиIорэм къыщегъэлъагъо. Емыжыр анахьэу къызытегущыIэрэр султIанхэу Баркъукъу, Къайтбай, Къаншъэо­гъур, Турманбай.

Мамлюкхэм апылъ къэбарыр зэригъашIи, МулиIэт Мысырым (Египет) кIуи, къытырихыгъэ IэшIагъэхэу адыгэхэмэ ятетыгъом къыщанагъэхэр IупкIэу, бгъэшIагъо икъунэу къырегъэлъэгъукIы.

Емыж МулиIэт Iофышхоу зэшIуихыгъэм дыкIыгъоу упчIэшхо адыгэ шIэныгъэлэжьхэм апашъхьэ къыригъэуцуагъ. ШIэныгъэлэжь пчъагъэм мы къыIэтыгъэ темэм Iоф дашIэмэ, тэгу­гъэ титарихъ зыпкъ игъэуцожьыгъэ­нымкIэ къэкIопIэшIу хъунэу.

Емыж МулиIэт дэгъу дэдэу зыфежьэрэ Iофыр зэшIозыхырэ тиадыгэ еджэгъэшхохэм ащыщ. Аужырэ илъэсхэм адыгэ тари­хъым зыритыгъэу, ытхынэу, кинофильмэ ыгъэуцунэу ыгу хэлъыр макIэп, зэшIуихынэу лъэкIи, кIуачIи, шIэныгъи екъу. Ау сыд фэдиз ышIагъэми, зэшIуихыгъэр шIомакIэу ycaкlop, тхакIор ежь-ежьырэу зэнэкъо­къужьы:

ЕтIани ренэу сшIомакIэшъ СшIагъэри, сшIэрэри, сшIэщтыри Бащэри сэгумэкIы: Сфимыкъумэ зэкIэ згъэшIэщтыри.

Емыжъ МулиIэт къызыхъугъэ мафэмкIэ тыфэгушIо, ипхъорэлъфхэм яхъяр ыгъэразэу, гъэ мин ыгъэшIэнэу тыфэлъаIо.

ЩэшIэ Щамсэт. Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, АР-м гуманитар ушэтынхэмкIэ иинститут литературэмкIэ иотдел ипащ.

Сурэтыр: Емыж М. МКъТУ-м щыдашIыгъэгъэ зэIукIэгъум илъэхъан.