КIуачIэкIэ, акъылыгъэкIэ, пкъышIуагъэкIэ, дэхагъэкIэ, баиныгъэкIэ уашъхьащыкIыным сыда елъытыгъэр? Пстэуми анахь шъхьаIэр, анахь лъапIэр насыпыр ары. УнасыпышIуа хьаумэ унасыпынчъа — джары пкIэ зиIэр.

Гупшысэгъуае нахьи, сэмэр­къэу лакъырдынчъ. Узыпызыщэрэ щхы макъэм губжыпхэри къызэкIоцIигъэкIын ылъэкIыщт. Щхыр зыIупэ къемычъэрэм егъэзыгъэу игъашIэ рехы. Сыд фэдэрэ уизекIуакIи ащ лъыпытэу кIэух фэхъу. Усакъын, зыпплъыхьан, узыдэплъыхыжьын фае. Зиплъыхьэзэ, акIэ­рыплъызэ шIэныгъэр зэзгъэгъо­тыгъэу, ежьыркIэ тэрэзымрэ пхэнджымрэ зыгъэунэфыгъэу, емрэ шIумрэ зэхэзышIыкIыгъэр — джащ фэдэр ары зиакъыл уцугъэ цIыфыр. Ащ емрэ шIумрэ ышъхьэкIэ зэригъэунэфы­гъэхэм ишIуагъэкIэ лъытэныгъэ ин иI. Хэт сыд ыIуагъэкIи, ежьыркIэ зи хэлъэп. Ащ ыушэтыгъахэх ери шIури. Ар ежьыр­кIэ кIэгъэкъон пытэ хъугъэ. ЦIыфым паекIэ ар екъу.

Шъхьаджи фэдэ щыIэп. Зын-зыт къахэкIыгъэ тIолъфэны­къохэри зэфэдэхэп. ЗэтIуазэхэми зэфэмыдэныгъэ горэ къа­хэфэ. Емрэ шIумрэ къыбгурызыгъаIорэм уедэIуныр пшъхьэ еппэсырэп. МыдаIорэр хьа- рылъфы ащ фэдэ гор зытра­IукIыгъэр. Ау, шъыпкъэм укъы­пкъырыкIымэ, щыIэныгъэр — ушэтын. УигъашIэ щызэхэпфын фае тэрэзымрэ мытэрэзымрэ. Зэгорэм тэрэзыджэу узе­кIонкIи хъун, ау ар оркIэ шIэныгъэ. Мыщ дэжьым къыкIэ­гъэтхъыгъэн фаеу сэлъытэ, а шIэныгъэу бгъотыгъэр нэужым зэрэбгъэфедэщтым уищыIакIэ бэкIэ елъытыгъ. Сыда гъуазэу къыхэпхыщтыр: ер ара, хьауми шIур ара? ЩыIэныгъэр шъо­лъыр-шъолъырэу зыIоу, зыщыфаем ем ешэсэу, зыщыфаем шIум ионэгу зызышIырэр лъэшэу хэукъо. ЩыIэныгъэр шъо­лъыр-шъолъыр къэзышIырэр уицIыфыгъэ зыушэтхэрэ къи­ныгъомрэ хъярымрэ арых.

«Тхьэр къыпфехэу къыхэкIы» аIо. Тхьэр къызыфэусагъэмэ яхъуапсэх цIыфхэр. Сыда пIомэ, ар ЛЪЭГЪУНЫГЪЭ, ар гукIэгъу. Ау макIэ зэхэзышIэрэр Тхьэр къызэрэфэусэрэ щысэр. Тхьэр бзылъфыгъэкIэ, хъулъфыгъэкIэ, сабыйкIэ, чъыгыкIэ, тыгъэкIэ, мазэкIэ…. къы­фэусэ, къыпфехы гукIэгъу амырэу, ащ шIыкIэу иIэр жъуа­гъоу ошъогум итым нахьи мин пчъагъэкIэ нахьыб. ГукIэгъур ымыгъэкIодыныр цIыфым ина­хьышъхьэ пшъэдэкIыжь.

ЦIыфмэ зыгорэкIэ закъы­хэбгъэщы пшIоигъоныр —ар бгъэшIэгъонэу икъурэп. Ау шъо­рышIыгъэм зыдемыгъэ­хьы­хэу узэрэщытэу зыкъэбгъэ­нэ­ныр — ар ямышIыкI.

ЩыIэныгъэр шъэф зэрыбл. ЦIыфым игъашIэ къырыкIощтыр къэшIэгъуае. Ау нахьыбэмэ ягъашIэ зэрэрахыщт шIы­кIэр ашIэмэ ашIоигъу, къэхъущтым щэщтэхэшъ. ЗэкIэри гъэ­нэфагъэу щытыгъэмэ, зыми джэнджэш хэлъыныеп.

ЦIыфмэ ахэдзыгъэ ухъугъэ фэдэу чIыпIэ зигъэуцу. Ащ лъыпытэу зыдэплъыхыжь, угу иплъэжь — сыд уфэд?! Шъхьэ­кIафэ зыфэпшIыжьыныр къыптефэу ухаплъа?! ЦIыфхэр къып­фэмыныкъохэмэ, цIыф уримыщыкIагъэмэ, унасыпы­шIощта?! Адыгагъэр уихабзэу, уибзыпхъэмэ, уцIыф икъугъ. Лъэгъуныгъэмрэ гукIэгъумрэ апэогъохымэ, унасыпышIу! УипчъэшъхьаIу зи къытемыуцуагъэми, узэпэш — зыпари нэрызы пшIырэпышъ. Уиунэ зэтегъэпсыхьагъ, сыда пIомэ адыгэ шъыпкъэр сыдигъуи фэхьазыр хьакIэм. Иунапчъэ бэрэ къаухьэ ыIоу, ихьакIэщыпчъэ зэфишIырэп, хьакIэм иIахьэ ышхыжьырэп. Зы нэбгы­ри къыпфыкъомыкIми, уиза­къоп, уизэкъонэуи къэтэп. Уиунэ зыщыбгъэсагъэшъ, хасэ укIон уфит. УцIыфышъ, утхьамыкIэпышъ (къэлэсэрай уимыIэ нахь мышIэми), уянэ-уятэхэмрэ уянэжъ-уятэжъхэмрэ анэмыкI зыми уафэмыпщылI, за­фэмыгъэцIыкIу.

Убаймэ — урымыкъэй, утхьа­мыкIэмэ — фэныкъоныгъэр гугъу умышIы. Куцэр зэрэтеуцогъу-теуцогъур зэхэпшIыкIэу опсэумэ, былымыр зэрэнэлатыр къыбгурэIомэ, къиныгъохэр къыохьылъэкIыщтэп. Къиныр — къыохъулIэрэр гугъу зэрэпшIырэм къыхэкIы. Тхъэгъошхор — лэжьэным къыкIакIо. Джэгурэмэ, шъуепцIызэ зигъашIэ изыхырэмэ, уямы­хъуапс. ЦIыфэу Тхьэм укъыгъэ­шIыгъэшъ, цIыфыгъэмрэ зэ­фагъэмрэ уишапхъэу, уигупсэхэмрэ узхэтхэмрэ бгъэгушIохэу, бгъэгушхохэу уигъашIэ их.

КIахъо зимыIэм хахъо иIэп. Гъэсэныгъэ зимыIэм неущ иIэп.

Щтэ уиI-уимыIэми, гушхуа­гъэм уздищэрэр гъэунэфыгъуае. Угушхоныр — щынагъо умышIэныр арэп. Щтэ мышIэныр къызыхэкIырэр — чаныгъэр, блэнагъэр арых. Гушхогъэ иным ухэтэу зыхъурэм, щынэ мышIэныр къыдакIо. Ар гушхогъэ дэд. Ау иублэгъум щтап­хэмрэ бланэмрэ бэп зэрэзэтекIыхэрэр. Зэфэмыдэ къэзышIыхэрэр: щтапхэм шIощтагъомэ къащеухьэ, бланэм зыми пымылъэу ыпэкIэ регъэхъу. Сыд ищтагъоми, бланэр мыгъэунэфыгъэм екIу.

НэгъэупIэпIэгъу пэпчъ цIыфым зихъожьын елъэкIы. ЦIыфыр — жьыбгъэм фэд. Непэ фабэу, макIэу зы бгъумкIэ къе­кIымэ, неущ — чъыIэу, уриутэу адрэбгъумкIэ къеукIы. Уегупшысэмэ, цIыфым а зы нахэр ренэу зыдиIыгъэп. Адыгэ­мэ бэшIагъэ гу зылъатагъэр шъор зэрэзэокIрэм. Ау ар плъэгъуным пае упхырыплъын фае. Зытетым тетэу къанэрэ щыIэп. Уесэжьыгъэу цIыфым къыпщэхъумэ, ащыгъум ар джыри пшIапэрэп зыфэдэр.

ШъудаIу. Зэхэшъухырэр зэхэшъушIыкIэу, къыжъугурыIоу. ШъумыдэIуаш. ШъудаIу, шъу­зэдэIурэр зэхэшъуугуфыкIын шъулъэкIынэу, зэхэшъудзыжьы­нэу — емрэ шIумрэ. Шъуезэщыгъэу шъузэгуцэфэжьыгъэмэ, шъузэпIэскIужь, нэмыкIым шъуиягъэ ешъумыгъэкIэу. Шъу­тхьакIумэхэр жъугъэчаных, ары пакIошъ, шъунэхэр гъусэ афэшъушIых. ШЪУДАIУ. «МыдаIорэр хьарылъфы», — аIо адыгэмэ.

Шъунэхэр жъугъаплъэх тэрэзэу. Нэхэм ренэу гур гъусэу ярэI. Адыгэмэ зэраIоу, гур мыплъэмэ нэр плъэрэпышъ. Хэчъыягъэм фэдэу шъумы- зекIу. Шъукъэлъэтэжь. IэкIо-­лъэкIуагъэ къызыхэжъугъаф. Псалъэмэ (гущыIэмэ) шъуа­хэ­даIу. ХэхьакIэрэ хэкIыкIэрэ зэжъугъашIэх. «Зэхэмыхьэрэ зэ­мыIахьылрэ», — аIуагъ адыгэ­мэ. Зэкъоныгъэр насыпы­гъэу щытыгъэмэ, цIыфыр бэ­шIагъэу дунаим текIодыкIы­жьыныгъи. НэгушIуагъэр нэшанэу хэшъухи, шъуищыIакIэ къызэрэзэкъокIыщтым шъуеплъ. Нэхъой-нэхъоеу дунаим шъу­хаплъэзэ гъашIэм шъурыкIу.

Тэу Нуриет.