Уахътэр. ЦIыфыр. ГъашIэр. Мы Iахьищыр сыдигъуи зэготхэу зы гупшысэ мэстанэм екIы. ЦIыфыр Тхьэм къыгъэхъугъэ псэ зыпытхэм анахь лъэшэу ары зэралъытэрэр.

Ащ елъытыгъэу къэпIон хъу­мэ, мы чIым къытехьэрэ нэ­бгырэ пэпчъ ежь ыгу, ыпсэ, иакъыл-Iушыгъэ, игукIэгъу-къэ­бзагъэ атешIыкIыгъэ лъэуж къызэригъанэрэр хэти ешIэ.

Зыр ышъхьэ, иунагъо, ищагу, иурам нахь чыжьэу IукIырэп, адрэр — лъэпкъым, чIыгум, хэгъэгум апаемэ — псэемыблэжь. Ахэм ацIэхэр цIыф гъа­шIэм иохътэ зэфэшъхьафхэм хэмыкIокIэжьынхэу къахэнагъэх. ЛIэужхэм ахэр зэрашIэхэрэр тхыдэхэр, лIыхъужъ орэдхэр, къэбархэр ыкIи тарихъ тхыгъэ­хэу гъэзет-журналхэм къары­хьэхэрэр, тхылъхэу къыдэ­кIы­хэрэр арых.

ЦIыфым илъэуж

ЕгъашIэм адыгэр зыгъэдэхагъэу, щызыгъэIагъэр иадыгэгъэ дах, ынапэ къэбзэным, икъэрар зэфэным, ицIыфыгъэ-лIыгъэ мыуцэкуным гъунэ зэралъи­фыщтыгъэр ары.

Мы зэкIэм яхьылIагъ тхы­лъыкIэу сапашъхьэ илъыр. Ар Адыгэкъалэ къыщыдэкIырэ гъэ­зетэу «ЗыкIыныгъэм» илъэс 30-м ехъугъэу Iоф щызышIэрэ Кушъу Аслъан ытхыгъ — «Портреты времен» зэреджагъэр. Очеркхэр бэу дэтых, илъэсыбэ IофшIэгъэ зэфэхьысыжьымкIэ авторыр итхылъеджэхэм адэгуащэ.

Кушъу Аслъан Адыгэ Респуб­ликэм ыкIи Краснодар краим ащызэхащэрэ журналист зэнэ­къокъухэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къащыдихыгъ, 2018-рэ илъэсым, журналистикэм ылъэ­ныкъокIэ, Урысые зэнэкъокъоу «Патриоты России» ыкIи Лъэпкъ шIухьафтынэу «Моя земля — Россия» зыфиIохэрэм ялауреат.

Тхылъым къыIуатэрэр

«Портреты времен» — очерк тхыгъабэ къыдэхьагъ. Ахэр тхакIом шъхьи 4-у ыгощыгъ. Апэрэм — «Из истории малой родины», ятIонэрэм — «Ты помнишь, как все начиналось», ящэнэрэм — «Пантеон памяти нашей» ыкIи яплIэнэрэм — «Живущие во благо» зэряджагъэр. Мыхэр зэкIэ тарихъ очерк тхыгъэх, журналист IэпкIэ-лъэпкIагъэр къахэщэу, къыIуатэ­рэмкIи, тхэкIэ-шIыкIэмкIи зэдештэх, еджэгъошIух, гъэшIэ­гъоных. ЗыцIэ къыриIорэ цIыф пэпчъ щыIэныгъэм кIэгушIоу, иуахътэ ыгъэшIуным дэгуIэу, фэлъэкIырэр ышIэу зэрэщыIагъэр къащыIотагъ.

Хэкужъым итарихъ зыцIэ пытэу хэуцуагъэхэу, къыхэнэгъэ гъэсэгъэ-еджагъэхэу, гъэшIэ мурад инхэр щыIэныгъэм пхырызыщыгъэхэу, Кавказ заом ыуж Урысыем икъэралыгъо гъэпсыкIэ изэтегъэуцон, апэрэ Дунэе ыкIи граждан заохэм, Октябрэ революцием ыкIи Хэгъэгу зэошхом ахэлэжьагъэхэм афэгъэхьыгъэ очеркхэр осэнчъэх. Тхылъыр къызэIуехы ЛIы­хэсэ лIакъомкIэ, Шъэофыжь ыкъохэу Абубэчыр, Хъанашхъо, Мурат-Чэрый ягъашIэ зыхэтыгъэхэ уахътэм иилъэс фырты­нэхэм зэрэфагъэIорышIагъэм. Зэшхэм цIыфхэр къызгуагъэуцонхэ, зылъащэнхэ зэралъэкIыщтыгъэр, Хьалъэкъое къуаджэр Тыркуем икIыжьынэу зежьэм, зауи бани хэмытэу, кIалэхэм ятэу ЛIыхэсэ Шъэофыжь бгъуи­тIури ыгъэдаIохи, пачъыхьэм илIыкIохэри, къо­джэдэсхэри зэрэзэгуригъэIуагъэхэр тари­хъым къыхэнагъ. Шъэофыжь пщыгъэп ыкIи оркъы­гъэп, ау гу­шхо зыкIоцIылъ лэ­жьэкIуагъ, апэдэдэ адыгэхэмкIэ тутыныр зышIагъэхэм ащыщыгъ. Ыкъохэри тым игъогу рыкIуагъэх, шIушIэныр яшэныгъ, лIыгъэ ахэлъыгъ.

ЛIыхэсэ Мурат-Чэрые иунэгъо лъапсэ джары тарихъ шIэжьым къызэрэхэнагъэр. Ежьыр Ставропольскэ гимназием щеджагъ, ащ ыужым игъэсэныгъэ лъи­гъэкIотэным фэшI стипендие къыратынэу лъэIу тхылъ ­ытхы­гъ, граждан инженерхэр зыщагъэ­хьазырхэрэ институтэу Санкт­-Петербург дэтым макIо. Я 20-рэ лIэшIэгъум иилъэс къинхэми къаухьагъэп Мурат-Чэрые, урыс-япон заом хэлэжьагъ, лIыгъэу хэлъыр мызэу, мытIоу тынхэмкIэ хагъэунэфыкIыгъ. Общественнэ-политикэ щыIакIэр анахь зыщыхьылъэгъэ илъэсхэм ЛIыхэсэ Мурат-Чэрые къалэу Баку игенерал-губернаторыгъ. Ыгу хэкIэу Баку зыщыIукIэгъэ адыгэхэм къариIогъагъ, икъуа­джэ — ядэжь кIонэу нэдэплъы­пIэ зэримыIэр, ыгукIэ ар ренэу щымыгъупшэу зыдиIыгъми.

Лъэпкъым ыусыгъэ орэдым илъэс 300-м зы лIы шъыпкъэу къэхъурэм Мурат-Чэрые зэращыщыгъэр къыщаIуагъ. М. ЛIыхасэм пхъуитIу къыкIэныгъагъ — ФатIимэтрэ Джэнэтрэ.

Кушъу Аслъан иочерк пэпчъ тарихъ хъугъэ-шIэгъэ иным епхыгъ — Апэрэ Дунэе заом адыгэ шыудзэ полкыр зэрэхэлэжьагъэр, адыгэхэр ялIыгъэ, янамыс зэрэфэсакъыщтыгъэхэр, Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызэрэщыдахыгъэр авторым итхыгъэхэм ащыкIэгъэтхъыгъ. Революцием ибэнэкIо лъэшыгъэу, адыгэ лъэпкъымкIэ зы­шъхьамысыжь-емызэщыжьы­щтыгъэу Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые ехьылIагъэр, тхыдэ зыцIэ хъугъэу Кущмызэкъо Айтэч фэ­гъэхьыгъэ очеркыр узIэпащэу гъэпсыгъэх — ахэр цIыфышхо зафэхэу адыгэ лъэпкъым къы­хэкIыгъэхэм ясурэт шъыпкъэх.

Кушъум итхылъ я II-рэ шъхьэ Адыгэкъалэ агъэпсынэу зэрэ­хъугъэм, зэрагъэуцугъэм ехьы­лIагъ. Бжъэдыгъу къоджабэр хычIэгъ зашIыгъэ ужым, зы «нэбгъо псэупIэу» мы къалэр адыгэхэмкIэ хъугъэ. Я III-рэ шъхьэр къэлэдэсхэм афэгъэ­хьыгъ. Тхылъым къыдэхьэгъэ очерк 22-р авторым охътэ гъэ­нэфагъэм ихъугъэ-шIагъэхэм ателъытагъэх.

«Портреты времен» зыфи­Iорэр урысыбзэкIэ тхыгъэ, ау ащ адыги, урыси зэфэдэу амал къареты адыгэ лъэпкъым итарихъ куу хэтыгъэ цIыфхэм яду­нэететыкIагъэр охътэ зэфэ­шъхьафхэм ателъытагъэу ашIэнымкIэ. Тэ тшъхьэ къырыкIуагъэу, хьазаб тхьамыкIагъоу лъэпкъым пэкIэкIыгъэр, ыщэчыгъэр, тицIыфхэр мэзахэм къы­хэкIынхэшъ, щыIэкIэ нэфым фэкIонхэм пае, щэIагъэу, лIыгъэу, амалэу аIэкIэлъыгъэр зынэсыщтыгъэр зэхэугуфыкIыгъэу нэм къыкIэзгъэуцорэ тарихъ очеркхэр лъэшэу тищы­кIагъэх, тинепэрэ щыIакIэ нахь тыфэсакъэу, хэдгъахъоу тыпсэу­нымкIэ къытшъхьапэщт.

Кушъу Аслъан итхылъыкIэ «Гъогу маф!» етэIо, ежьым икъэлэмыпэ мыуцэкунэу тыфэлъаIо.