Андырхъое Хъусен илъэс 21-рэ зэкIэмкIи къы­гъэшIагъэр, ау охътэ кIэкI макIэм ащ ицIы­фы­гъэ нэхъои, иакъыл-гулъыти, ишIэныгъэ дахи, илIыгъэ ини къыщиушыхьатынхэ ылъэкIыгъ.

Адыгэ лэжьэкIо унэгъо зэ­гурыIо щапIугъэ Хъусен янэу Къутасэ ыкIи ятэу Борэжъ пIу­ныгъэ дахэ ялъфыгъэхэм зэ­фэдэу арагъэгъотыгъ. Хъусенэ къызыхъугъэр гъэтхапэм и 2-р 1920-рэ илъэсыр ары, щыIа­гъэмэ, ыныбжь илъэси 101-рэ хъущтыгъэ. Исабыигъо-кIэлэгъум къыщыкIэдзагъэу Хъусен къешIэкIыгъэ цIыфхэр икIасэхэу, дунаир фэмыплъэкIэу, адыгэ тхыдэхэр, таурыхъхэр, пшысэхэр икIасэу, адыгэ гущыIэм ибаигъэ лъыплъэу къэтэджыгъ. Къоджэ еджапIэм ия 4-рэ класс исыгъ иапэрэ усэ зетхым. «Щэхъурадж» зыфиIорэр икIэсэ дэдэ псыхъом итеплъэ уанэIу къыкIигъэуцоу тхыгъагъэ. «Ащымыгъупшэжьын», «Совет часовой» зыфиIохэрэри апэрэхэм ащыщых, ахэми, нэмыкI усэ зытIущи Хьаткъо Ахьмэд зяджэм, игъоу ылъыти, хэку гъэзетэу «Колхоз быракъым» апэрэу гъэтхапэм и 30-м 1935-рэ илъэ­сым къыщыхаутыгъагъэх.

1935-рэ илъэсым Iоныгъо мазэм Адыгэ кIэлэегъэджэ техникумым Андырхъое Хъусен чIэхьагъ. Ащ щызэхэщэгъэ литературнэ кружокым игуапэу хэлажьэ, етIанэ пащэу агъэ­нафэ. ТхакIохэм язэIукIэу шэ­кIогъум 1935-м щыIагъэм хэлэ­жьагъ, къыщыгущыIагъ, а илъэ­сым тхакIохэм яконференциеу Ростов-на-Дону щыкIуагъэм илъэс 15 зыныбжь усэкIо кIэлакIэри хэлэжьагъ. Адыгэ ашуг­хэмрэ тхакIохэмрэ яапэрэ зэ­фэсэу щыIагъэми ар хэлэжьагъ, къыщыгущыIагъ. НыбжьыкIэгур а зэкIэм нахь къаIэтыгъэу Хъу­сен матхэ, гъэзетми гъусэныгъэ дыриIэу статьяхэр етхых, къыхеутых. КIэлэегъэджэ техникумыр къызеухым, 1938-рэ илъэсым хэку гъэзетэу «Со­циалистическэ Адыгеим» Iоф­шIэныр щыригъэжьагъ, иныбжьы­кIагъэ емылъытыгъэу, ипшъэ­рылъхэр чанэу зэшIуехых, усэ­хэр ыкIи щыIэкIэ-псэукIэм ехьылIагъэхэр бэу етхых, къыхеутых. 1939-рэ илъэсым Андырхъое Хъусен дзэм ащагъ. 1940-рэ илъэсым Сталинград дэт дзэ-политическэ училищым щеджагъ.

Хэгъэгу зэошхом иапэрэ ма­фэхэм къащегъэжьагъэу полит­рук ныбжьыкIэр зэуапIэм Iу­хьагъ ыкIи снайпер движением кIэщакIо фэхъугъ. ШэкIогъу ма­зэм 1941-рэ илъэсым зэошхо хьылъэхэу Украинэм щыкIуа­гъэхэм ахэлажьэзэ, Андырхъое Хъусен лIыгъэ хэлъэу фэхыгъэ. Гъэтхапэм и 28-м 1942-рэ илъэ­сым гъэзетэу «Правдэм» къытхыщтыгъ: «Никогда не сотрется память о подвиге доблестного сына советского народа младшего политрука Хусена Андрухаева, геройски погиб-шего в неравном бою с немецкими захватчиками».

Хъусен хэгъэгум итхакIо­хэмкIэ апэу «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ щытхъу­цIэр къыфагъэшъошагъ. Адыгэ лъэпкъым ащ ишIэжь лъэшэу егъэлъапIэ. Къызыщыхъугъэ мафэм ехъулIэу зыщеджэгъэ педучилищым, икъоджэ гупсэу Хьакурынэхьаблэ дэт музеим ыкIи зыщыфэхыгъэ Украинэм ит селоу Дьяковым щыфагъэуцугъэ саугъэтым цIыфыбэ ащызэблэкIы, адыгэ кIэлэ ныбжьыкIэу, лIэужхэр гугъунчъэу щы­Iэнхэм пае зыпсэ зытыгъэм шъхьащэ фашIы.

Адыгэ тхакIохэу Хъусен зы­шIэщтыгъэхэу, деджагъэу Жэнэ Къырымызэ, нахьыжъыIоу Кэстэнэ Дмитрие, ЯхъулIэ Сэфэр ыкIи зэо лъэхъаным сабыигъэми, заор псэкIэ изышIыкIыгъэ МэщбэшIэ Исхьакъ ЛIыхъужъым ыцIэкIэ усэхэр, поэмэхэр, рассказхэр, Жэнэ Къырымызэ до­кументальнэ повестэу «Андырхъое Хъусен» зыфиIорэр атхыгъэх, кино агъэуцугъ.

ЛIэужыкIэхэр патриотэу пIугъэнхэм фэлэжьэрэ кIочIэ ин зэрахэлъыр къыдалъыти, Хъусен иусэхэм Пшызэ комсомолым ишIухьафтынэу Н. Островскэм ыцIэкIэ щытыр 1970-рэ илъэсым поэтым (зыщымыIэжь уж) къыфагъэшъошагъ.

Хъусен ежь псаузэ тхылъ къыдигъэкIынэу игъо фимыфагъэми, иныбджэгъу дэдагъэу, усакIоу Жэнэ Къырымызэ зэо ужым Андырхъуаем итхыгъэ-хэутыгъэхэр зэкIэ зэригъэуIужьхи, «Сэ сиорэд» ыцIэу 1946-рэ илъэсым апэрэу къыдигъэкIыгъагъ. «Орэд къэсIощт», «Сы­псаоу сышъулъыт» къыхауты­гъэх. Имузей Iоф ешIэ, ар цIы­фыбэм якIуапI. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу, усакIоу, журналистэу, политрукэу, цIыфышIу дэдагъэу, илъэс 21-рэ нахь къэзымыгъэшIэгъэ, ау шIу­шIэгъабэ зиIэ Андырхъое Хъусен Борэжъ ыкъом илъэуж нэф рэплъэх.

Мамырыкъо Нуриет.