Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ игъэкIотыгъэу Адыгэ Республикэм щыхагъэунэфыкIыгъ.

Республикэм иобщественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» мэфэкI Iофтхьабзэу зэхищагъэр Адыгеим и Къэралыгъо филармоние щыкIуагъ. Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан зэфэхьысыжьхэр ышIыхэзэ, адыгабзэм и Мафэ фэгъэхьыгъэ Iофыбэ республикэм зэрэщагъэцакIэрэр зэхахьэм къыщиIуагъ.

— Адыгабзэм изэгъэшIэн, игъэфедэн яхьылIэгъэ тхылъхэр уахътэм диштэу хабзэм икъулыкъушIэхэм къыдагъэкIых, — къыIуагъ ЛIымыщэкъо Рэмэзан. — Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ Институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм, шIэныгъэлэжьхэм, кIэлэегъаджэхэм лъэшэу тафэраз. Iофыр зэрэлъыкIуатэрэм тегъэгушIо.

Адыгэ къэралыгъо университетыр кIэщакIо фэхъуи, адыгабзэкIэ диктантхэр атхынэу рес­публикэм зэрэщырагъэжьагъэм имэхьани Р. ЛIымыщэкъом хигъэунэфыкIыгъ.

Сэнэхьатэу яIэм емылъытыгъэу диктантым итхын цIыфыбэ хэлажьэ. Адыгэ Хасэм хэтхэми ар зэратхыгъэр IофшIэгъэ дэгъукIэ тэлъытэ. Адыгабзэр кIэлэеджакIохэм, ныбжьыкIэхэм нахьышIоу зэ­рагъэшIэным бэрэ тытегущыIэ. Сыда шIушIагъэу ащ къыкIэ­лъыкIорэр?

Бзэр – псэ

Урысыем изаслуженнэ артисткэу, Адыгэ Республикэм инароднэ артисткэу, кIэлэцIыкIу зыгъэсапIэу «Щыгъыжъыем» ихудожественнэ пащэу Уджыхъу Марыет игупшысэхэм уагъэ­гъуа­зэ. Бзэр псэм зэрэфэд­гъадэрэм къыпкъырыкIызэ, М. Уджыхъум кIэлэцIыкIухэм ягъэсэн къытегущыIагъ. «Щыгъыжъыем» хэт нэбгыри 6-мэ еджапIэр къаухи, сэнэхьатхэр къыхахыгъэх. ЩыIэныгъэр лъэкIуатэ. «Щыгъыжъыем» кIэу аштэгъэ кIэлэцIыкIу­хэм адыгабзэр зэрагъашIэ, яшIэныгъэ хагъахъо. Адыгэ Хасэр IэпыIэгъу зэрафэхъугъэм ишIуагъэкIэ зэхэщэн Iофхэр «Щыгъы­жъыем» щагъэцэкIэнхэмкIэ ама­лышIухэр щагъотых.

АдыгабзэкIэ гущыIэн зымы­лъэкIыщтыгъэхэ кIэлэцIыкIухэр усэхэм къяджэх, адыгэ орэдхэр къаIох, театрализованнэ едзыгъохэр къашIых.

Адыгабзэм ибаиныгъэ, ­лъэпкъ шэн-хабзэхэм, гукIэгъум, IэпыIэгъу узэфэхъужьыным яхьылIэгъэ къэшIыгъохэр «Щыгъыжъыем» хэтхэм къагъэлъэгъуагъэх. Драматург цIэрыIоу Къуекъо Налбый ытхыгъэхэм атетхыгъэ едзыгъохэм уяплъынкIэ гъэшIэгъоныгъэх.

Лъапсэм зеушъомбгъу

Къэралыгъо телерадиоком­паниеу «Адыгеим» ижурналистхэу ГъукIэлI Сусанэрэ Беданыкъо Замирэрэ мэфэкI зэхахьэр филармонием дэгъоу щызэращагъ. Хъугъэ-шIагъэхэр къаIуа­тэзэ, гупшысэ куухэр тагъэшIыгъэх.

1853-рэ илъэсым, гъэтхапэм и 14-м шIэныгъэлэжьэу Бэрсэй Умар къыдигъэкIыгъэ тхылъыр щыIэныгъэм хэкIуакIэрэп, ар адыгабзэм ехьылIагъ. А мафэм тефэу адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ хэгъэунэфыкIыгъэным Адыгэ Хасэр кIэщакIо фэхъугъ. Адыгэ шъуашэм, адыгэ быра­къым, хэкужъым къэзгъэзэжьыгъэм и Мафэ, нэмыкI мэфэкIхэу тиреспубликэ къыщежьагъэхэр къош республикэхэм, шъолъыр­хэм, адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгухэм ащыхагъэунэфыкIы­хэзэ, дунэе мэфэкI зэрэхъу­гъэхэм тегъэгушхо.

Адыгэ Хасэм къыщежьэгъэ мэфэкIхэм лъэпсэшIу яIэ хъугъэ. ЛIэужхэр зэрапхызэ, лъэпкъым итарихъ, иныдэлъфыбзэ, шэн-­ха­бзэхэр нахьышIоу зэтэгъа­шIэх. НыбжьыкIэхэм шIэжь яIэ­нымкIэ, уахътэм диштэу ыпэкIэ лъыкIотэнхэмкIэ ягу­шъхьэ кIуачIэ зыкъеIэты.

Усэр, орэдыр

УпчIэжьырэр хэукъорэп, шIыкIэшIухэр къегъотых. «Щыгъы­жъыер» зэхащэнэу зыфежьэхэм, зыгъэсэпIэ унэ яIагъэп. Уджыхъу Марыет хэкIыпIэ къы­гъоты шIоигъоу Адыгэ Хасэм къызэкIом, Хасэр еджэпIэ-зыгъэсапIэу къыхахыгъ.

Пщыжъхьаблэ къикIыгъэ пшъэ­шъэжъыеу Хьакурынэ Самирэ янэ игъусэу зэхахьэм хэлэжьагъ. ТхэкIо цIэрыIоу Нэхэе Руслъан иусэу ным фэгъэхьыгъэм Самирэ IупкIэу къеджагъ, едэIугъэхэр бэрэ Iэгу фытеуагъэх.

КIэлэегъэджэ сэнэхьатыр ащ къыхихы шIоигъу. «Щыгъыжъыем» рагъэблэгъагъ, театрализо­ваннэ къэшIынхэм ахэлэжьэщт.

Лъэпкъ IэпэIасэу Боджэкъо Бэлэ адыгэ шъуашэхэр, тхып­хъэхэр едых. ЗэIукIапIэм ­ипчэ­гу ар къихьи, Хьакурынэ Самирэ къыфэгушIуагъ, иунэе нэ­пэеплъ шIухьафтын пшъэшъэ­жъыем фишIыгъ.

Республикэм и Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо ансамб­лэу «Ислъамыем» хэтхэу Дер Абиррэ Къумыкъу Щамсудинрэ адыгэ орэдхэр мэфэкI зэха­хьэм щагъэжъынчыгъэх.

Аби­­рэ Сирием къикIыжьыгъэу Мые­къуапэ щэпсэу, лъэпкъ ис­­кусствэр лъызыгъэкIуатэхэрэм ащыщ зэрэхъугъэм тегъэгушIо.

— Орэдымрэ адыгабзэм изэгъэшIэнрэ зэпхыгъэх, — къы­тиIуагъ Адыгэ Республикэм инароднэ артистэу Къумыкъу Щамсудинэ. — ТиорэдхэмкIэ ти­­лъэпкъэгъухэм талъыIэсызэ, тизэфыщытыкIэхэр мэпытэх.

Зызыугъоижьырэр мэбагъо

Дунэе Адыгэ Хасэм хэтэу, общественнэ IофышIэшхоу Мэщ­фэшIу Нэдждэт, шэнышIу зэ­рэфэхъугъэу, лъэпкъ гупшысэр пхырищызэ, адыгагъэм, шIэжьым къытегущыIагъ. Адыгэ лъэпкъэу итэкъухьагъэу дунаим щыпсэу­рэм зиугъоижьыным фэшI уса­кIохэм атхыгъэхэм къяджагъ.

Бзэм изэгъэшIэн хэбзэ Iофэу щытын зэрэфаем, ащ общест­веннэ организациехэр, еджапIэхэр чанэу хэгъэлэжьэгъэнхэм ямэхьанэ къыхигъэщыгъ. Зэ­лъэпкъэгъухэм зы тхыбзэ яIэныр нахьышIукIэ зылъытэхэрэм адыригъэштагъ.ОрэдыIо купэу «Ащэмэзым» ихудожественнэ пащэу, Адыгэ Республикэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Бастэ Асыет илъэс 12 хъугъэу кIалэу ыгъасэхэрэм ижъырэ адыгэ орэдхэр къаIуагъэх. Лъэпкъым къыкIугъэ гъогум тыфызэплъэкIыжьызэ, ансамблэм тедэIугъ.

Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналистэу ТIэшъу Светланэ къызэджэгъэ поэмэу «Хым ыныдж» зыфиIорэм гур ыгъэлъэпэрапэзэ тедэIугъ. ­Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналистэу, Адыгэ Хасэм и Хэсашъхьэ хэтэу Дэрбэ Тимур ары поэмэр зытхыгъэр.

Тилъэпкъ Адыгеим имыза­къоу, дунаим зэрэщыпсэурэм, адыгэхэр тыдэ щыIэхэми зэ­лъы­Iэсынхэ зэралъэкIырэм, лIы­хъужъхэр, тхэкIо ыкIи шIэны­гъэлэжь цIэрыIохэр къа­зэра­хэкIыгъэхэм, лъэпкъ шэн-ха­бзэхэр зэрагъэлъапIэхэрэм, адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ къиныгъоу щыIэхэм, лъэпкъым зиугъоижьы зэрэшIоигъом ТIэшъу Светланэ мэкъэ Iэтыгъэ зэгъэфагъэкIэ къеджагъ.

Дэрбэ Тимур ипоэмэ гум къегущыIыкIы, щыIэныгъэм ихъу­гъэ-шIагъэхэр нэгум къыкIегъэу­цох. НыбжьыкIэхэу ЛIыбзыу Джантемыррэ (ар Сирием къи­кIыжьыгъ) Гъогъо Дамиррэ адыгэ орэдышъохэр пщынэмкIэ къырагъэIуагъэх, жъыум ымакъи зэхытагъэхыгъ. Поэмэм, усэхэм, орэдхэм ахэлъ гупшы­сэхэр лъэпкъ шIэжьым зэ­репхыгъэхэр зэхахьэм къыщы­хэщыгъэх.

Адыгэ Хасэм игъэцэкIэкIо куп хэтхэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан, Бэгъушъэ Алый, ЦIыкIушъо Аслъан, нэмыкIхэм къызэра­Iуагъэу, къэкIощт илъэсым мэ­фэкIыр нахь игъэкIотыгъэу зэхащэщт, адыгабзэм изэгъэшIэн, игъэфедэн пшъэрылъ шъхьаIэхэм ахалъытэзэ, ныбжьыкIэхэм Iоф адашIэщт. «Щыгъыжъыем» икъу­тамэхэр районхэм, къалэхэм къащызэIухыгъэнхэм пылъыщтых. Адыгабзэр зэзыгъашIэ зышIоигъохэм IэпыIэгъу афэ­хъущтых. Лъэпкъ театрэм Iоф дашIэщт.

ЕмтIылъ Нурбый.