Дунаим щыхъурэ-щышIэрэм епхыгъэу гущыIэхэу «экстремизм», «тер­роризм», «радикализм» зыфиIохэрэр тищыIэныгъэ бэрэ къыхахьэхэу хъугъэ, урысыбзэми, нэмыкIыбзэхэми пытэу къахэуцуагъэх.

Урысыер пштэмэ, рэхьатныгъэу илъыр зыпкъ итэу къытшIошIыми, егъэзыгъэ нэшанэ зыхэлъ хъугъэ-шIэгъэ зэфэ­шъхьафхэр чIыпIэ гъэнэфа­гъэхэм къазэращыхъухэрэр зэ­хэтэхы. Ахэм ащыщ терроризмэм ыкIи экстремизмэм епхыгъэхэр.

«Хэта ащ фэдэ хьэкIэкъо­кIагъэ зезыхьэхэрэр, сыда ахэм япчъагъэ нахьыбэ зы­кIэ­хъурэр, сыдэущтэу уапэшIуе­кIощта?» зыфэпIощт уп­чIэхэр непэ анахь шъхьаIэу дунэе сообществэм ыпашъхьэ щытых.

Я 90-рэ илъэсхэм тихэгъэгу зэхъокIыныгъэу щыкIуагъэхэм ауж къэралыгъом хабзэу илъым зызэблехъум, IэкIыб къэралыгъохэр къыхэлажьэхэзэ, ислъам группировкэхэр радикализмэм техьагъэх, тихэгъэгу а диныр зэрэщалэжьырэм зэхъокIыныгъэхэр фэхъухэу ригъэжьагъ. А Iофым кIуачIэ къезытыщтыгъэр Урысыем ислъамыр щызы­лэжьыхэрэр зэпэблагъэхэу, зэкъотхэу зэрэщымытыгъэхэр ары, анахьэу Темыр Кавказым. А уахътэм ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм къахэкIэу Урысыем радикальнэ организациехэр, группировкэхэр щагъэпсыгъэх. ЩыIэныгъэм лъэпсэ пытэ зэрэщырямыIэм, къэралыгъом идео­логие тэрэз зэримылъым къа­хэкIэу зыздагъэзэщтыр зымышIэрэ ныбжьыкIэхэр ащ фэдэ купхэм зыхащэх, агъэфедэх.

НыбжьыкIэхэм агурыдгъэIон фае экстремизмэм иягъэу къэ­кIон ылъэкIыщтыр. Ахэм ашIэн фае блэкIыгъэр, непэрэр ыкIи къэхъущтыр зэрэзэпхыгъэхэр. Урысые къэралыгъошхом рыгушхохэу пIугъэнхэм пае ахэм щыIэныгъэм уасэ зыщыфа­шIыщтыр ашIэн, щысэ афэхъун цIыфхэр щыIэнхэ фае.

Дунаим щынэгъошхо къыфэзыхьырэ радикальнэ ислъамым, экстремизмэм ыкIи террориз­мэм афэгъэхьыгъэу гупшысэу иIэхэмкIэ къыддэгощагъ Адыгэ Республикэм ыкIи Пшызэ шъо­лъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ имуфтий игуадзэу Хъущт Азэмат.

Ислъам диныр гукIэгъум, шIушIэным, шъыпкъагъэм фэлажьэу зэрэщытыр, ащ уасэ зыфишIэу, мэхьанэ зэритырэ лъэныкъохэм атетэу быслъымэн ныбжьыкIэхэр пIугъэнхэ фаеу къыкIигъэтхъыгъ. Ау щыIэны­гъэм къызэригъэлъагъорэмкIэ, быслъымэн ныбжьыкIэхэм «быс­лъымэн факторэу» дунэе геополитикэм къыхэхьагъэр къатекIо хъугъэ.

— Пандемием ыпкъ къикIыкIэ 2020-рэ илъэсыр къинэу щытыгъ, зэхахьэхэр, зэIукIэхэр икъоу тфызэхэщагъэхэп. Ау, 2019-рэ илъэсыр пштэмэ, мы гумэкIыгъом фэгъэхьыгъэ Iоф­тхьабзэхэм, Iэнэ хъураехэм, конференциехэм бэрэ тахэлэ­жьагъ. Ащ нэмыкIэу диндэлэ­жьапIэм иIофышIэхэм мэщытхэр къакIухьэхэзэ цIыфхэр къы­ра­гъэблэгъагъэх, ахэм игъэкIотыгъэ зэдэгущыIэгъухэр адашIыгъэх, терроризмэм зэрарэу къы­хьырэр, ащ иягъэу цIыфым къекIырэр ыкIи анахьэу ныбжьыкIэхэр ащ щыухъумэгъэнхэ зэрэфаер агурагъэIуагъ. Джащ фэдэу 2020-рэ илъэсым онлайн шIыкIэм тетэу интернетым иамал­хэр къызфэдгъэфедэзэ сайт зэфэшъхьафхэм узыгъэгъо­зэрэ урокхэр ащызэхэтщагъэх. Лекциеу зэдгъэдэIугъэхэм Iофыгъо шъхьаIэу къащытIэтыгъэр дин экстремизмэр зыфэдэр, ар къызыхэкIырэр ары. Мыщ фэдэ IофтхьабзэхэмкIэ пшъэрылъ шъхьаIэу тиIагъэр цIыфхэм яшIэ­ныгъэхэм ахэгъэхъогъэныр, дин экстремизмэм ылъапсэ агурыгъэIогъэныр ыкIи ахэр а идеологие пхэнджым щыухъумэгъэн­хэр ары. Терроризмэм иягъэ къызэрэкIорэм нэмыкIэу диным шIуагъэу хэлъыр, терроризмэм къызэригъэлъагъорэм фэдэу ар зэрэщымытыр, диным икъэ­бзагъэ, ащ идэхагъэ цIыфхэм агу­рыдгъаIозэ, алъыдгъэIэсызэ Iоф­тхьабзэхэр редгъэкIокIыгъэх. Мы илъэсэу итми, къэкIощтми Адыгэ Республикэм ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быс­лъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ Iо­фыгъо шъхьаIэу зыдэлэжьэщтхэмкIэ мыр апэрэу щыт, — къы­Iуагъ Хъущт Азэмат.

Муфтиим игуадзэ къызэрэхи­гъэщыгъэмкIэ, мыщ фэдэ узы­гъэгъозэрэ Iофтхьабзэу зэхащэхэрэм яшIогъэшхо къэкIо. Интернетым иамалхэмкIэ арыми, цIыфхэм занкIэу заIуагъэ­кIагъэми анахь шъхьаIэр мы Iофыр ыкIи гумэкIыгъор икъоу алъыбгъэIэсышъуныр, агурыбгъэIошъуныр ары. АщкIэ анахьэу ынаIэ зытырагъэтырэр динымрэ шIошъхъуныгъэмрэ ямэхьанэ зэхэфыгъэныр, непэ ащ чIыпIэу ыубытырэр, дин конфессие шъхьаIэу къэралыгъом иIэхэр мамырныгъэм фэлэжьэнхэр, цIыфышIум ипIун пылъынхэр ары.

— Темыр Кавказым ибыслъы­мэнхэм я ДиндэлэжьапIэ икоординационнэ гупчэ зэхэхьэ­шхохэр зэхещэх. Мы аужырэ илъэсхэм терроризмэм пэшIуе­кIогъэным фэгъэхьыгъэу дунэе, федеральнэ ыкIи шъолъыр Iоф­тхьабзэхэр бэу рагъэкIокIыгъэх. Экстремизмэм ыкIи дин радикализмэм ныбжьыкIэхэр ащыухъумэгъэнхэмкIэ пшъэрылъэу къэуцухэрэр зэшIохыгъэхэ зэ­рэхъурэм фэгъэхьыгъэ Iоф­тхьабзэхэм тахэлэжьагъ. Терро­ризмэр къызыхэкIырэр, лъэныкъо зэфэшъхьафыбэ ащ къызэрэзэлъиубытырэр, ащ узэрэпэшIуекIон плъэкIыщт упчIэхэр ахэм къащаIэтыгъэх. Мы Iоф­тхьабзэхэм тахэлажьэзэ Iэпэ­Iэсэныгъэшхо тэри тIэкIэлъ хъу­гъэ, бэдэд ащ шIуагъэу къы­хэтхыгъэр. Адрэ шъолъырхэр мы гумэкIыгъом идэгъэзыжьын зэрэдэлажьэхэрэр нафэ къытфэхъугъэу тэри а лъагъом тыте­тэу тырэкIо, — еIо А. Хъущтым.

Мы аужырэ илъэс 20-р пштэмэ, Интернетым ралъэгъорэ шъхьафит псэукIэр ныбжьыкIэхэр шъхьарытIупщ хъунхэм фэIорышIагъ. Арышъ, пIуныгъэм ылъэныкъокIэ Урысыем чIэнэгъэшхо ышIыгъ. Патриотизмэм Урысыем щыпсэурэ лъэпкъхэр зэкIэри зэрипхынхэ ылъэкIыщт, къэралыгъори нахь ыгъэпытэщт. Лъэпкъэу тызщыщыр, тичIыгу шIу зэрэтлъэгъурэм фэдэу тыз­щыпсэурэ Урысыеми тыфэ­шъыпкъэн фае. Динэу тылэжьырэм, лъэпкъэу тызыщыщым емылъытыгъэу, Урысыем ицIы­фэу зэрэщытыр ныбжьыкIэм ышIэу, рыгушхоу пIугъэн фае.

— Ислъамымрэ террориз­мэмрэ егъашIи зэгъусэн ылъэ­кIыщтэп. Терроризмэ гущыIэр илъэс 30-кIэ узэкIэIэбэжьмэ тищыIэныгъэ къыхэхьагъ. Ис­лъамым къытегущыIэрэ тхы­лъым, я 15-рэ лIэшIэгъум ыпэкIэ ыкIи я 20-рэ лIэшIэгъум икъи­хьагъур пштэмэ, зы гущыIэ иплъэгъощтэп терроризмэм игугъу къыщишIэу. Ащыгъум ар зыфэдэр ашIэщтыгъэп ыкIи те­гущыIэщтыгъэхэп. Ар къохьапIэм ихэушъхьафыкIыгъэ къулы­къушIэхэм яIофшIэн епхыгъэу агъэунэфыгъэу ары зэрэщытыр. Ау сектэхэр, купхэр сыдигъуи щыIагъэх. Непэ дин лъэпкъ зэ­фэшъхьафхэм ялIыкIохэм мура­дэу яIэр лъэпкъ ыкIи дин экстремизмэр тикъэралыгъо имы­лъыным, ахэм алъапсэ къызыщежьэрэр зэхэфыгъэным, гумэкIыгъоу къэуцухэрэр дэгъэзы­жьыгъэхэ зэрэхъущтым фэIорышIэнхэр ары. Мы гумэкIы­гъор зэшIохыгъэнымкIэ обществэм ыпашъхьэкIэ наукэм чIыфэшхо телъ. Сыда пIомэ обществэр терроризмэм зэрэпэшIуекIощт шIыкIэ-амалхэр непэ къызнэсыгъэми щыIэхэп. Арышъ, пстэури зэкъотхэу ащ зэдегупшысэнхэ фае, — къыIуагъ Хъущт Азэмат.

— ДиндэлэжьапIэр изакъоу терроризмэм ебэнын ылъэкIыщтэп, — еIо Азэмат. — Ащ узэрэпэшIуекIон плъэкIыщтыр чатэмрэ къамзыимрэ арых. Ча­тэр — хэбзэ къулыкъум иIофышIэхэр, къамзыир — диныр ыкIи культурэм иIофышIэхэр, шIэныгъэлэжьхэр арых. Мыхэр зэкъотхэу экстремизмэ ыкIи терроризмэ нэшанэ зиIэ бзэ­джашIэхэм апэуцужьхэмэ, къэгъэлъэгъон дэгъухэр тиIэщтых. КъохьапIэм къикIырэ идеоло­гиеу мылъкур, жъалымыгъэр, экстремизмэр, укIын-хъункIэныр зы­лъапсэм тихэгъэгу пэуцужьынымкIэ кIуачIэ иIэн фае. АщкIэ ислъам диным уасэ зыфишIырэ лъэныкъохэу культурэр, гушъхьэ­баиныгъэр, цIыфыгъэ шапхъэхэр IэубытыпIэ тшIынхэ фае.

Мы Iофыгъоу зигугъу къэтшIыхэрэр къызэрыкIоу щытэп. Адрэ шъолъырхэм ялъытыгъэмэ, непэ тиреспубликэ илъ рэхьатныгъэм тырыгушхон ыкIи къэтыухъумэн фае. Ащ дакIоу Те­мыр Кавказыр мамырэу псэу­ным тыфэбэнэныр зэкIэми типшъэрылъ шъхьаI.

КIАРЭ Фатим.