Лъэхъанэу зэпытчырэм интернетыр шIуагъэ къытфихьэу, Iэрыфэгъоу нахь зэрэдгъэфедэшъущтыр къыдгурыIуагъ. Iофыгъуабэ ащкIэ зэ­шIотхы хъугъэ.

[caption id="attachment_87228" align="aligncenter" width="800"] Унэрэкъо Яшар, Бирам-Кобл Алатин, Унэрэкъо Мир, Арслъан Мыхьамэд Яшар.[/caption]

ЕтIани ахэр нахь псынкIэуи гъэцэкIагъэ мэхъух. ЗэIукIэ шъыпкъэхэм уахътэ хамыгъуатэу къемыкIолIэшъущтыгъэхэр джы онлайнкIэ зэрэугъоишъух, зэдэгущыIэгъухэр, десэхэр зэхащэх.

Ащ фэдэу интернетыр ашIо­Iэрыфэгъоу Тыркуем щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ лъэбэкъукIэхэр ашIых. Онлайн десэхэр зэха­щагъэу ныдэлъфыбзэр къыз­IэкIагъахьэ.

Онлайнкlэ адыгабзэ  зэрагъашlэ

Адыгабзэр зэгъэшIэгъэныр анахь мэхьэнэ ин зиIэ Iофэу тилъэпкъыкIэ щыт. Хэкурыси хэхэси къызэтенэнымкIэ ны­дэлъфыбзэр бэгъон фае. Адыга­бзэр ашIэным тилъэпкъэгъу хэхэсхэр сыдигъокIи пылъых. Адыгэ хасэхэр Тыркуем къызщызэIуахыгъэхэр илъэс 50 фэ­диз хъугъэшъ, бзэ курсхэр ахэм ащызэхащэ зэпыт. Ау егъэжьэпIэ дэгъу зыфашIырэ егъэджэныр кIэухым намыгъэсыжьышъоу бэрэ къыхэкIы. Еджэныр зыублэрэ кIэлэеджа­кIохэм десэхэр ашIокъины мэхъу, уахътэ къыхагъэкIырэп ахэм къякIолIэнхэу. Аужырэ гъэм онлайн еджэкIэ-шIыкIэр къыдэкIуагъ. Пандемием илъэ­хъан Кавказ хасэхэм я Федерациеу КАФФЕД-р кIэщакIо фэ­хъугъэу интернетымкIэ адыга­бзэм изэгъэшIэн зэхащагъ. Куп заулэмэ кIэлэегъаджэхэр адэлажьэх, рагъаджэхэрэр къэлэ зэфэшъхьафхэм ащэпсэух. Де­сэм уедэIунымкIэ ищыкIагъэр бзэр зэгъэшIэгъэн шIоигъоныгъэм нэмыкIэу интернет зэпхыныгъэр ары.

«Дунаир зэлъызыубытыгъэ коронавирусым унэмэ тари­шIы­хьагъ, уахътэ нахь тиIэ хъу­гъэ ыкIи ащ къытфихьыгъэ шIуа-гъэр тэгъэфедэ, нахь цIыфыбэмэ тиныдэлъфыбзэ ашIэныр тигугъоу «зум» зыфиIорэ программэмкIэ адыгабзэр ятэгъа­шIэ», — къыхегъэщы кIэлэ­егъаджэу Арслъан Мыхьамэд Яшар. Тхьамафэм тIо, блыпэмрэ бэрэскэжъыемрэ, сыхьатитIу хъурэ егъэджэнхэр ащ зэхещэх. Ежьыр къалэу Адапазары щэпсэу, ригъаджэхэрэр къэлэ зэфэшъхьафхэм ащыщых, зэ­кIэмкIи нэбгырэ 40 идесэхэм къядэIух. Арслъан Мыхьамэд Яшар Дюздже университетым имагистратурэ къыухыгъ. Кавказыбзэхэм яфакультет адыгабзэмкIэ икъутамэу хэтым ишIэ­ныгъэ къыщигъэшъыпкъэжьыгъ.

«Мыхьамэд Яшар магистрэ программэм къекIолIэгъэ кIэлэ­еджакIохэм ащыщ, — къеу­блэ Дюздже университетым Iоф щы­зышIэрэ кIэлэегъаджэу Шъхьэ­лэхъо Сусанэ. — Адыгабзэр Iулъ, гуфит-шъхьафитэу мэ­гущыIэ. ЦIыф гъэтIылъыгъэу, ымышIэрэм лъыхъоу, ащ къыкIэупчIэным темыукIытыхьэу щыт. Мыхьамэд имагистрэ Iоф­шIэн зыфэгъэхьыгъэр нэмыкIыбзэ зэгъэшIэгъэнымкIэ европэ шапхъэу дунаим щаштагъэм ди­штэу адыгабзэм изэгъэшIэн зэрэбгъэпсыщтыр ары. ИIоф-шIэн дэгъу дэдэу ыгъэцэкIагъ, бзэм изэгъэшIэнкIэ ежьым ыушэтыгъэ программэхэр къыгъэшъыпкъэжьызэ магистрэ IофшIэныр ыухъумагъ.»

Шъхьэлэхъо Сусанэ Адыгэ къэралыгъо университетым илIыкIоу Дюздже университетым кIуагъэу илъэс пчъагъэ хъу­гъэу Iоф щешIэ. Арслъан Мыхьамэд Яшар имагистр Iоф­шIэнкIэ шIэныгъэлэжь упчIэ­жьэ­гъоу Сусанэ иIагъ, джы къызнэ­сыгъэми зэпхыныгъэ зэдыряIэу кIэлэегъаджэхэр зэдэла­жьэх.

Мыщ фэдэу рагъэджагъэхэу, университетыр къэзыухыгъэхэм Адыгэ хасэхэм джы адыгэбзэ курсхэр зэрэщызэхащэхэрэм Адыгэ хэкум икIыгъэ кIэлэ­егъаджэхэр щэгушIукIых, ашIырэ гъэхъагъэхэм алъэплъэх. Ежьхэм агъэцэкIэрэ Iофым ахэр ищысэх. Ныдэлъфыбзэр лъызгъэкIотэщт кIэлэегъаджэхэр агъэхьазырынхэр ары пшъэ­рылъ шъхьаIэу Тыркуем зыфы­рагъэ­блэгъэгъагъэхэр.

Апэ гущыIэ, нэужым тхыбзэ

Бирам-Кобл Алатин ригъа­джэхэрэр купитIоу гощыгъэх. Илъэс 18 — 25-рэ зыныбжьхэр, нахь хэкIотагъэхэр шъхьаф-­шъхьафых. КупитIуми бзэр апэ­рэу аушэты. Еджэн программэр кIэлэегъаджэм зэригъэпсыгъэмкIэ, гущыIэныр апэ регъэшъы. КъаригъэIорэ хьарыфхэр, гущыIэхэр еджакIохэм алъэгъу, зум-программэм ащ фэдэ амал хэт, нэпэеплъэу зэ­кIэ экраным къытыредзэ.

«Онлайн десэхэр зызэхэ­тэщэм, ахэм къякIолIагъэхэр апэ тыушэтыгъэх. ЖэрыIуабзэ зыIулъхэм Мыхьамэд афэдгъэзагъ, ащ еджэкIэ-тхакIэ ари­гъэшIэныр ипшъэрылъ. Сэ сиехэр гущыIэшъухэрэп, арышъ, сипрограммэ бзэм изэгъэшIэнкIэ пэублэ лъэбэкъу пIоми хъущт. Макъэр тэукъэбзы, бзэгур тэузэнкIы, нэужым гущыIэр къэтэIо», — къеIуатэ Бирам-Кобл Алатин. Мы кIэ­лэегъаджэми сэнаущыныгъэ ин хэлъ. Истамбыл, Бандырма, Самсун я Адыгэ Хасэхэм адыгэ­бзэ курсхэр бэрэ къащитыгъэх. КъызэриIорэмкIэ, еджэныр зау­блэкIэ, сыдигъокIи ашIокIэщыгъоу зэкIэ къекIуалIэх. Ау тIэ­кIу-тIэкIузэ пэужьых. Е бзэр ашIо­­къины мэхъу, е IофшIэн ужым джыри еджэным пае Ха­сэм къэкIонхэр къяхьылъэкIы, уахътэу тырагъэкIуадэрэр ашIо­хьау­лые фэдэу мэхъу.

«Мы онлайн еджэныр узэрэ­лъэгъоу гъэсэныгъэ зэбгъэгъо­тыным ыпэ изгъэшъыщтэп. ЦIыфыр плъэгъузэ къэбгъэгущыIэныр, макъэр зэхебгъэхыныр нахь дэгъу. Ау зы феди хэлъ мы етхьыжьэгъэ Iофым — десэхэр ханэрэп, купыр зэ­бгырызырэп. Арышъ, бзэр дгъэ­баинымкIэ дгъотыгъэ амалыр тэгъэфедэ», — къыхегъэщы Алатин.

Бирам-Кобл Алатин пчы­хьищэ десэхэр къетых. Студент нэбгырэ 30 бэрэскэжъыем ре­гъаджэ, нахьыжъ нэбгырэ 20-мэ гъубдж ыкIи мэфэку пчы­хьэрэ десэхэр къафетых.

«Бирам-Кобл Алатини кIэлэ­егъадж, адыгабзэр дэгъоу зышIэу, бзэ зэхэтыкIэр зыушэтырэ цIыфэу щыт. Дюздже университетым ишIэныгъэ щыхигъэхъуагъ, магистрэ цIэр къы­щигъэшъыпкъэжьыгъ. ЫгъэцэкIэгъэ IофшIэнымкIэ упчIэ­жьэгъоу иIагъэр Унэрэкъо Мир. Адыгэ унагъохэм псэукIэу, гъэпсыкIэу яIагъэм тегъэпсыхьагъэу иIофшIэн ыгъэхьазырыгъ. ИшIэныгъэ хигъэхъоным ар пылъ, ушэтынхэр ешIых, бзэ зэфэшъхьафхэр зэригъапшэзэ, адыгэбзэ макъэр нэмыкIыбзэм къыхигъэщыныр игугъу. Мыпшъэу еджакIохэм адэлажьэ. Джа ежьыр ригъаджэхэрэм зэращыгушIукIырэм фэдэу тэри игъэхъагъэхэм тарэгушхо», — къытфиIотагъ Шъхьэ­лэхъо Сусанэ.

Онлайн десэхэм еплъыкIэу афыриIэмкIи Сусанэ теупчIыгъ.

«Сыд фэдэрэ бзэ зэбгъэ­шIэным пае мафэм сыхьат-сы­хьатитIу фыхэпхын фае. Удэмышъхьахэу уахътэр тебгъэ­кIуадэмэ, лъыбгъэкIотэщт. Мы онлайн десэхэр зэхэщэгъэнымкIэ унэрысыным ишIуагъэ къэ­кIуагъ. Ау бзэм икуупIэ зэбгъэ­шIэным пае интернет зэпхы­ныгъэ закъор макIэ, кIэлэеджа­кIор уапашъхьэ исэу ебгъэджэным сэ зыпари пэсшIыщтэп. Арэу щытми, адыгабзэр зэбгъэ­шIэнымкIэ сыд фэдэрэ амали бгъэфедэн фае. Арышъ, лъэпэ мафэкIэ ежьэнхэу ыкIи тины­дэлъфыбзэ агъэбэгъонэу са­фэлъаIо», — къыхигъэщыгъ Шъхьэлэхъо Сусанэ.

Еджэным зэфигъэнэIосагъэх

Анкара. Дюздже. Измир. Истамбыл. Тыркуем икъэлэ инхэм, зэпэчыжьэхэм непэ ти­лъэпкъэгъухэр ащэпсэух. Ахэр нэIуасэ зэфэхъунымкIи мы егъэ­джэным ишIуагъэ къэкIуагъ. ЗэпэIэпчъэ лъэпкъыр зэзыпхырэ амалэу джырэ уахътэ интернетыр хъугъэ.

Мары, сэ сшъхьэкIэ мы онлайн десэхэм якъэбар сшIэнэу зэрэхъугъэр еджакIохэм ащыщ инстаграмымкIэ къызысфатхэр ары. Арслъан Мыхьамэд Яшар ригъаджэхэрэм ащыщэу Ежьэн Мурат къысфэтхагъ. ИгущыIэ къызэрэзэригъэкIугъэмкIэ илъэIу­ фэзгъэцэкIэным сыдэгуIагъ. Хэ­хэс адыгэхэм якъэбархэр къызэрэстырэр ешIэти, икIэлэ­егъа­джэ зэрэфэразэр ащ къыри­IотыкIыгъ, мэкъэгъэIу фысигъэ­шIынэу къыкIэлъэIугъ.

«Бэрэ адыгабзэкIэ сыкъыпфэтхэнэу, нэIуасэ сыкъыпфэ­хъунэу сыфэягъ. ТэкIу хэукъоныгъэ сэшIыми къысфэгъэгъу. Ау сэтхэшъу, ащ лъэшэу сыщэгушIукIы. Ащ фэдэ амал сэз­гъэгъотыгъэр адыгэбзэ онлайн курсхэр тфызэхэзыщагъэхэр ары. Сэ сыгущыIэшъущтыгъэ, ау еджакIэрэ тхакIэрэ сшIэ­щтыгъэп. Джы мары сыкъып­фэтхэшъугъ. ТикIэлэегъаджэхэм апае къэбар бгъэхьазы­рыгъагъэмэ сигуапэщтыгъэ», — къыхигъэщыгъ Мурат.

Ежьыр зэрэщысэшIури къыгъэшъыпкъэжьэу, Мурат джаущтэу зэгъэкIугъэу къэтхагъ. Сы­дэущтэу «хьаIу» епIощт ащ фэдэ екIолIакIэ зышIыгъэм?

Зигугъу къышIыгъэхэ кIэлэ­егъаджэхэу Арслъан Мыхьамэд Яшари Бирам-Кобл Алатини дэгъоу сэшIэх. Ащ ыпэкIи якъэбархэм сакъытегущыIэу хъугъэ. Аублэгъэ Iофым гъэ­хъагъэхэр зэрэщашIыщтым щэч хэлъэп. Мыпшъыжьэу адыгэ лъэпкъым фэлэжьэрэ цIыфых.

«СиеджакIохэм тхакIэрэ еджа­кIэрэ язгъэшIэщт. Ауж си­кIыщтэп ясымыгъашIэу. КIэрэщэ Тембот, МэщбэшIэ Исхьакъ афэ­дэхэм адыгабзэкIэ ятхы­гъэ­хэм еджэнхэу мурад яI, арышъ, ар къадэзгъэхъущт», — еIо Арслъан Мыхьамэд Яшар. Гу­хэлъ лъагэу зыфагъэуцугъэм яшъыпкъэу факIох. Мэзищы хъугъэу адыгэбзэ десэхэр дунэе хъытыум иамалкIэ къатых.

ТIэшъу Светлан.