Фэбагъэрэ шъыпкъагъэрэ зыхэлъ гупшысэр

Сабыигъом къыхэмыкIыгъэ цIыфышхуи, цIыф цIыкIуи хъурэп. ИцIыкIугъом хаплъхьэрэр ары хэти къыхэкIыжьырэр. Арэу сэгугъэ «сабыир зэрапIурэр гущыI» языгъэIуагъэри.

Къамыщыр ытхыцIэ ренэу «щыогъэ­джэгукIэ» кIэлэцIыкIур гъэсагъэ хъущтэп, ау гущыIэм кIэдэIукIэу ар пкъырэхьэмэ, щэч хэлъэп, гъогу зафэ тет. Адыгэ унагъохэм ухагъэлъыхъухьанэу пIукIэ-гъэ­сэкIэ шIыкIэ дэгъухэр арылъыгъэх. ЛъэрыкIозэ, гущыIэныр ригъэжьэгъэ къодыезэ, пасэу дэгъум, дахэм сабыир фагъасэщтыгъ, дэим, Iаем ямэхьани щысэ IупкIэ гъэнэфагъэкIэ гурагъаIощтыгъ. Унагъом имызакъоу, зэрэчылэу аIэ зэкIэдзагъэу къакIэхъухьэхэрэм пIуныгъэ тэрэз агъотынымкIэ Iофышхо алэжьыщтыгъ. Адыгэ лъэпкъым лъэшэу сабыим ынаIэ зыщытетыгъэ уахът къызыхэхъухьагъэр зэлъашIэрэ тхакIоу Кощбэе Пщымафэ. КъэкIырэ лъэпкъхэм псыр зэряфэныкъуагъэу, сабый пэпчъи гущыIэ тэрэзыр, фабэр, шъыпкъэр ифэныкъуагъэх, ахэр игуапэу зэкIэ зыIуищагъ ыкIи пкъырыхьагъ тхакIо хъун насыпыр Тхьэм зынэтIэгу ышIыгъэгъэ кIалэм.

Пщымафэ зэдэштэныгъэ ин щыIэныгъэм илъэныкъо пстэумкIи хэлъыгъ: ицIыфыгъэ гупсэфыгъэкIэ, ишэн гъэтIылъыгъэ зэтеткIэ, игурышэ-гулъытэ хэхыгъэкIэ.

Тхьэм къыхилъхьагъэу еджэныр шIэгъошIу къыфэхъущтыгъ, ымышIэрэр зэригъэшIэныр, тхылъхэм бэу яджэныр, илэгъухэм ащкIэ къахэщыныр къыдэ­хъущтыгъ. Адыгэ гущыIэр, ныдэлъфыбзэр, литературэр икIэсагъэх. Мы зэкIэмкIэ еджэпIэ шъыпкъэ фэхъугъэр ятэ ихьакIэщ ары. Ежь Пщымафэ къызэриIощтыгъэмкIэ, ятэ цIыф гъэтIылъыгъэ-рэхьатэу, шэнышIо-гушIубзыоу, ыIэ зэкIэми якIоу, хэти фэлъэкIырэмкIэ къогъанэ имыIэу ишIуагъэ зэрэригъэкIыщтым пылъыгъ. КIалэм янэу ХъорэлIхэм япхъугъэр, пхъэшэ дыс хьазырыгъ: гъучI Iадэр пкIышъо къыщигъэджэгун ылъэкIыщтыгъ. Ау ныр, ны! ЦIыфы ухъумэ шIоигъоу мэгуIэ.

Пщымафэ кIэлэ мыдаIохэм ащыщыгъэп, раIорэр ытхьакIумэ ихьэщтыгъ, ратырэр ышхыщтыгъ. Къоджэ еджапIэм щеджэзэ, еджэн-къулайныгъэ гъэнэфагъэхэр къыIэкIэхьэх. ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу тхэным фэщагъэу къэтэджыгъ, ау ащ къикIырэп пасэу тхэныр ригъэжьагъэу.

ГупшысэкIэ амал икъу бгъотыным пае гъэпсэфыгъор зыщыбгъэгъупшэн фае, умышIабэ къыпфэзыIотэщт тхылъхэм уяджэныр ищыкIагъ. Ары ежь Пщымафи зэрэзекIуагъэр. ЕтIани къоджэ еджапIэм зэрэщырагъаджэщтыгъэхэр адыгабзэкI, ащ къыхэкIэу, Iэтахъохэми, нахь инхэми икъоу урысыбзэр ашIэщтыгъэп. Ар ашIэнымкIэ Iофышхо къапыщылъыгъ, тхэн Iофыр ащ къыгохъожьымэ, нэдэплъыпIэ иIэжьыгъэп.

Пщымафэ икъэхъукIэ, иеджакIэ, иунагъо яхьылIагъэу къыIуатэщтыгъ: «сэри, сипкъэгъу-лэгъухэми, сэщ нахьыжъхэми тыкъызыхэтэджагъэр нэмыкI дунай. Сянэ-сятэхэр унэгъо зэтегъэпсыхьагъэ­хэм къарыхъухьэгъагъэхэми, еджакIи тхакIи ашIэщтыгъэп. Сянэу Гощмафэ бжъэдыгъу чылэ цIыкIоу Пщыкъуйхьаблэ къыщы­хъугъ, щапIугъ, щалэжьыгъ, ау ялIакъокIэ мамхыгъэ ХъорэлI оркъымэ ащыщыгъ. Сятэу Къарбэч къызэрыхъухьэгъэ унагъор ижъыкIэ Хьатикъуае дэсыгъ. Сятэ ятэжъ Тамбый хьаджэм иунагъо игъусэу Адэмые къэкощыжьыгъагъ.

Сяни сяти гъэсэныгъэ яIагъэп, ау гъашIэм къыхахыгъэу шIэныгъэ гъэнэфа­гъэ апкъырылъыгъ. Сянэ зышIэщтыгъэ­хэм къаушыхьатын, жэбзэ дахэ Iулъыгъ, губзыгъагъ. Сятэшыпхъоу Муслъимэти ухэтми уигъэдэIонэу къэбарIотэ Iэзагъ. Сятэ, шъыпкъэ, гущыIэным фэIэзагъэп, бэ къыIощтыгъэп, ау Iэзагъ, къупшъхьэ зэпыкIыгъэхэр, зэрыкIыгъэхэр зи къямыхъулIагъэм фэдэу ыгъэхъужьыщты­гъэх, уз зэфэшъхьафхэм Iэзэгъу афэхъущт уцхэр ышIыщтыгъэх, пхъэшIэ IэпэIэсагъ. СятэкIэ сятэжъэу Ами­ни шъошIэ дэ­гъугъ, шы-онэ IапIэ­хэр дахэу ышIыщтыгъэхэу къаIотэжьы. Сянэшэу Мурати апэрэ кIэлэегъаджэу Бжъэдыгъу къитэ­джа­гъэмэ ащы­щыгъ…».

Мыщ фэдиз дэ­гъум къыхэхъухьэгъэ кIалэр а зэкIэм ямыгупшысэщтыгъэми, еджэным ди­хьыхыгъ: «тхэным фэщагъэ сызышIыгъэ­мэ къахэзгъэщырэр тихьакIэщ къыщызэрэугъоищтыгъэхэ лIыжъхэр арых. Сятэ ныбжь шIукIае иIэу сыкъы­фэхъу­гъагъэти, къылъихьэщтыгъэхэр ныбжьы­шхо зиIэгъэ закIэх. Пхъэ пIэкIорым тес лIыжъхэм акIыб сыдэсэу, шъэ­ожъые такъыр сэхъуфэ, ахэм къаIотэрэ къэбархэм, пшысэхэм, тхыдэжъхэм, таурыхъхэм пчыхьэ къэс сядэIущтыгъ, ины сызэхъум, пчъаблэм сыготэу сядэIуныр зэпызгъэугъэп. Пчыхьэ къэс зэхэсхыгъэр силэгъухэм афэсIотэжьыныр си­кIэсагъ».

Ау Кощбэе Пщымафэ тхакIо хъунымкIэ анахь зишIуагъэ къекIыгъэу щытыр, гуапэ хигъуатэу, емызэщыжьэу тхылъы­бэм зэряджэщтыгъэр ары. ЫшIэмэ шIоигъоу зыкIэгушIущтыгъэ пстэури а зэкIэм къырагъэкъужьыгъ.

1969-рэ илъэсым тхэкIо ныбжьыкIэхэм яя 5-рэ Всесоюзнэ зэIукIэу Москва щыкIуагъэм ар илIыкIуагъ. ТхакIом рассказхэр, повестьхэр, романхэр зыдэт тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. Ахэр: «Сэтэ­най», «Гум пае гу аты», «Мэфибл уай», «Къэгъэгъэ шъоф», «Чъыг уджхэр», «Мэзэгъо чэщхэр», «Шъыпкъэу къычIэкIыжьыгъэ гущыI», «Гъогу зэхэкIхэр», «ЧIыфэ», «О шIу уарэ­лъэгъу», «Дышъэ тас», «КIэлэцIыкIу джэгукIэхэр», «Ытхыгъэмэ ащыщхэр», нэмыкIхэри.

Пщымафэ итхылъхэр урысыбзэкIи Москва, Краснодар, Мыекъуапэ къащыдэкIыгъэх: «Семь дождливых дней», «Птицы покидают гнезда», «Детские игры», «Пророчество судьбы».

Кощбэе Пщымафэ гъусэ иIэу КъурIаныр адыгабзэм рилъхьагъ.

Итхыгъэхэм ащыщхэр журналхэу «Зэкъошныгъэм», «Литературная Адыгея», «Эльбрус», «Кубань», «Огонек», «Кавказ» зыфиIохэрэм къыхаутыгъэх. Пщымафэ итхыгъэмэ ащыщхэр украиныбзэкIэ, тыркубзэкIэ, арапыбзэкIэ зэрадзэкIыгъэх, къыдагъэкIыгъэх. Иусэхэм ащыщхэр композиторхэм орэды­шъом ралъхьагъэх.

ТхакIом иповестэу «Мэфибл уай» зыфиIорэм техыгъэ пьесэр, идрамэу «ШъхьакIо» зыфиIорэр Адыгэ драмтеатрэм щагъэуцугъэх. Оперэу «Лаукъан» зыфиIоу Тхьабысымэ Умарэ КIэрэщэ Тембот иповестэу «Шахъомрэ пшъэшъэ пагэмрэ» зыфиIорэм ифэмэ-бжьымэ зыкIэтэу ыусыгъэм илибретто Бэрэтэрэ Хьамидэ игъусэу Пщымафэ ытхыгъ. Джащ фэдэу урыс тхакIохэм япроизведениехэм ащыщхэр Шэуджэн Аюбэ игъусэу Пщымафэ адыгабзэкIэ зэри­дзэкIыгъэх.

Ау Кощбэе Пщымафэ итворчествэ анахь уасэ фэозгъэшIырэр, сэ сишIошI­кIэ, икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ произведение пэпчъ гъэцэкIэпагъэу, купкIымкIи шъуашэмкIи, художественнэ шэпхъэ- хэбзэ пстэумкIи зэгъэзэфагъэхэу, ащ къыIуатэрэм, хэт образхэм удахьыхэу, бзэр ащыбзэрабзэу, лъэныкъуабэкIэ зэтегъэпсыхьагъэхэу зэрэщытхэр ары.

Щэч хэлъэп, зибэ пшIэрэм уфэIаз. Игъорыгъозэ тхакIом иIэпэIэсагъи илъэс­хэм къадэкIуагъ, ежьыри езэщыгъэп зыкIи фэбагъэрэ шъыпкъагъэрэ зыхэлъ гупшысэр художественнэ произведение пчъагъэу ушъагъэу, зафэу, еджэрэм ышIошъ ыгъэхъоу, акъыл хахэу ыгъэпсыным, игугъэ лъыкIэхьаным.

Игушъхьэлэжьыгъэ дахэ епэсыгъэ щытхъури къылэжьыгъ ыкIи къыIукIэ­жьыгъ Кощбэе Пщымафэ Къарбэч ыкъом. Ар Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу, литературнэ шIухьафтынэу Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэнэфагъэм, журналистхэм япремиеу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щытым ялауреат, Урысые Федерацием и Апшъэрэ Совет и Президиум и Щытхъу тхылъ къыфагъэшъошагъ. Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз 1970-рэ илъэсым ыкIи УФ-м ижурналистхэм я Союз 1965-рэ илъэсым къащегъэжьа­гъэу ахэтыгъ.

Фэбагъэрэ шъыпкъагъэрэ зыхэлъ гупшысэр Пщымафэ ыIэтыгъ, фэбэ­гъуагъ. Итхылъхэм яджэх, игущыIэ тырэгъуазэ, тхэкIо IэпэIасэр тщыгъупшэрэп, псаоу къытхэтыгъэмэ, ыныбжь илъэс 85-рэ хъущтыгъэ, лIэшIэгъуныкъор тхэным тыригъэкIодагъ, лъэпкъ литературэм хигъэхъуагъ.

Мамырыкъо Нуриет.