УиакъылкIэ, уишIэныгъэкIэ, уицIыфыгъэ хабзэкIэ уилъэпкъ уготэу, уфэгумэкIэу, пфэлъэкIырэмкIэ къогъанэ уимыIэу ущыIэныр пшъэ­ры­лъышху. Джа хьын мыпсынкIэр — гупшысэн-тхэныр — IэнатIэ зы­фэхъугъэ пэпчъ ытамэ телъ. Адыгэ тхакIохэу щылэ мазэм къэ­хъу­гъэхэм непэ ягугъу къэтшIын.

Адыгэ литературэм итхэкIо нахьыжъхэмкIэ къедгъэжьэн. ЩыIэкIакIэм игъэпсын, цIыфыкIэм ипIун-лэжьын хэлэжьэрэ кIочIэ лъэшэу адыгэ литерату­рэр зыхъугъэр тхакIохэм яадыгэ организацие зызэхащэгъэ ыкIи апэрэ зэфэсым ыуж.

Апэрэ зэфэсым ыпэкIэ зыкъэзыгъэнэфэгъэгъэ кIочIэжъи кIочIакIи творческэ лъэбэкъу гъэнэфагъэхэр ашIых. Теуцожь Цыгъо ыусыгъэ поэмэхэу «Пщы-оркъ заор», «Мафэкъо Урысбый» ыкIи поэмэхэри усэхэри дэтхэу «Ытхыгъэмэ ащыщ­хэр» зыфиIорэ тхылъыр къыдэкIыгъ. Еутых Аскэр ирассказхэр зыдэт тхылъэу «КIочIэшху», усэхэр дэтэу «Тимафэ­хэр», ипьесэхэр, нэмыкIхэр къыдэкIыгъэх.

КIэрэщэ Тембот романэу «Щамбул» зыфиIорэм Iоф дешIэ, щыщ пычыгъохэр адыгабзэкIи урысыбзэкIи гъэзетхэм, журналхэм къыщыхеутых, 1940-рэ илъэсым романыр зэрэпсаоу къыдэкIы. Пэрэныкъо Мурат, Меркицкэ Рэщыдэ яусэхэр, поэмэхэр зыдэт тхылъхэр къыхаутых. КIубэ Щэбан иорэдхэр зыдэт тхылъэу «КIэлэцIыкIу орэдылъ», нэмыкIхэри заом ыпэкIэ къыдэкIыгъэх, адыгэ литературэр жанрэ пстэухэмкIи гъэзагъэу ыпэкIэ зэрэкIуатэрэр а зэкIэм къаушыхьатыгъ.

КIубэ Щэбан (1890 — 1974)

КIубэ Щэбан Индрыс ыкъор Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щылэ мазэм и 15-м 1890-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ПсэупIэм дэтыгъэ ублэпIэ еджапIэри мэщытым хэтыгъэ медрысэри къыухыхи, Налщык динлэжьхэм апае дэтыгъэ кIэлэегъаджэхэр къэ­зыгъэхьазырырэ семинарием Щэбанэ щеджагъ, къыухыгъ. 1919 — 1925-рэ илъэсхэм Хьакурынэхьэблэ еджапIэм щыригъэджагъэх. Ащ ыужым бзэ­шIэныгъэм пылъ семинариеу Петроград щызэхащэгъагъэм КIубэ Щэбан ишIэныгъэхэр щылъигъэкIотагъэх.

Я 20 — 30-рэ илъэсхэм еджа­пIэм зэрэщеджэщтхэ тхылъхэм язэхэгъэуцон ар хэлэжьагъ. «Ныбджэгъу» (С. Сихъур игъу­сэу), «Хьисап тхылъ», «Адыгэ календарь», «Апэрэ лъагъу», «ЯтIонэрэ лъагъу», «Адыгабзэм ибзэхабз», «Адыгабзэм итхыкI», «Адыгэ орэдхэр» зыфиIорэ тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх.

Театрэ техникумэу Краснодар къыщызэIуахыгъэм 1933 — 1936-рэ илъэсхэм, нэужым Москва дэт театрэ институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэ зыхьырэм иадыгэ студие, 1936 — 1937-рэ илъэсхэм артист хъущт ныбжьыкIэхэр адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ ащыригъэ­джагъэх.

Адыгэ ансамблэм изэхэщэнкIэ, ащ иIофыгъохэр зехьэгъэнымкIэ Щэбанэ Iофышхо ышIагъ. Орэдым хэлъ гущыIэхэри ыусэу, мэкъамэри къыхихэу щытыгъ. КIэлэцIыкIухэм апае орэдыбэ ытхыгъ. Джащ фэдэу, литературэм, искусствэм, культурэм КIубэ Щэбанэ лэжьыгъэ­шхо щишIыгъ. 1938 — 1940-рэ илъэсхэм Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым Iоф щишIагъ, адыгэ IорыIуатэхэр, анахьэу орэдыжъхэм якъэугъоижьынкIэ макIэп ышIагъэр.

КIубэ Щэбан ихэшыпыкIыгъэ тхыгъэхэр зы тхылъ хъоу 1993-рэ илъэсым Мыекъуапэ къы­щыдэкIыгъ, иорэдхэр зыдэт тхылъэу «Сэ сиорэд» зыцIэр Адыгэ тхылъ тедзапIэм 1996-рэ илъэсым къыщыхау­тыгъ.

Щэбан СССР-м итхакIохэм ыкIи икомпозиторхэм ясоюзхэм 1936-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ахэтыгъ.

Цэй Ибрахьим (1890 — 1936)

Цэй Ибрахьимэ къуаджэу Щынджые щылэ мазэм и 11-м 1890-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Илъэси 9 ыныбжь охъуфэ, ядэжь исэу кIэлэегъаджэхэр къыфакIохэзэ, еджапIэм чIэхьаным фагъэхьазырыгъ. Ащ ыуж Екатеринодар дэтыгъэ Пшызэ Александровскэ училищым илъэ­си 6 щеджагъ, зы илъэс имыкъу иIэжьэу, еджэныр зэпигъэун фаеу хъугъэ. Ытхыхэрэр 1912-м щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Иапэрэ рассказхэр «Горе-интеллигенции», «Автомобиль» зыфиIо­хэрэр Петербург къыщыдэкIыщтыгъэ гъэзетым къыщыхиу­тыгъэх, нэмыкI рассказхэри уры­сыбзэкIэ гъэзетэу «Майкопское эхо» зыфиIорэм 1916-рэ илъэсым къыригъэхьагъэх.

Адыгэ автоном хэкур загъэ­псым, хэку исполкомым илъэсыбэрэ IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм аIутыгъ. Тыдэ зыщэIи, сыд Iоф зешIи Ибрахьимэ илитературнэ Iоф зэпигъэугъэп: адыгэ прозэм, поэзием, драматургием иIа­хьышIу ахилъхьагъ. Пьесэхэу «КъокIас», повестэу «Шъхьэзакъу», рассказхэр, баснэхэр ытхыгъэх.

Цэй Ибрахьимэ кIэлэцIыкIу­хэм апаекIи тхэщтыгъэ. 1935-рэ илъэсым «ТхьакIумкIыхьэм ихьа­дэIус» зыфиIорэ поэмэр шъхьафэу къыдигъэкIыгъ.

Ибрахьимэ адыгэ фольклорыр кIэугъоегъэным, IорыIуатэхэр, тхыдэжъхэр къэугъоигъэнхэм, зэхэфыгъэнхэм, къыдэгъэкIы­гъэнхэм адэлэжьагъ. Цэй Иб­рахьимэ зыщымыIэжь ужым, тхылъэу «Ытхыгъэмэ ащыщхэр», «Фатмэм игушIуагъу», тхакIор къызыхъугъэр илъэси 110-рэ зыщыхъугъэм ытхыгъэмэ ащыщхэр «Избранные произведения» ыIоу (2000-рэ илъэсым) къыдэкIыгъэх.

Iоныгъом и 7-м 1936-рэ илъэ­сым Ибрахьимэ идунай ыхъо­жьыгъ. КъыгъэшIагъэр илъэс 46-рэ, шIагъэу иIэр, къытфи­гъэнагъэр бэдэд.

Цуамыкъо Тыркубый

Цуамыкъо Тыркубый Шэуджэн районым ит къуаджэу Къэбы­хьаблэ щылэ мазэм и 29-м 1941-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Адыгеим иапшъэрэ еджапIэу Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым 1966-рэ илъэсым щегъэжьагъэу IэкIыб литературэм икафедрэ икIэлэегъэджэ шъхьаIэу, идоцентэу, ипрофессорэу, институтым илъэпкъ факультет идеканэу Iоф ышIагъ. А факультетым урыс литературэмкIэ икафедрэ ипрофессорыгъ.

Тыркубый гъэсэныгъэ-шIэныгъэм ыгуи, ыпси факIощтыгъ, 1967-рэ илъэсым филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат, 1989-рэ илъэсым филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор хъугъэ.

Ытхыхэрэр 1959-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. НыбжьыкIэзэ усэхэр дэтэу «Жъогъохэчъ» зыфиIорэр 1967-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъ. Литературнэ критикэмкIэ гъэзагъэу адыгабзэкIи урысыбзэкIи тхэщтыгъэ, ахэр журнал зэфэшъхьафхэм къарыхьэщтыгъэх, итхылъхэр къыдэкIыщтыгъэх. УФ-м итхакIохэм я Союз 1989-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ.

Зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.