Адыгэ лъэпкъ цIыкIоу еджэкIэ-тхэкIэ амал зимыIагъэм джы тилъэхъан гъэхъэгъэшхохэр ышIыхэ зыхъукIэ тымыгушIон тлъэкIырэп. А лъэпкъ цIыкIоу цIитIу зиIэр – адыгэ ыкIи черкес – гъэхъагъэу иIэр нахьыбэу, щытхъоу къылэжьыгъэр зэлъашIэу Тхьэм къыгъэшIыгъэ чIыгушхом джыри щэпсэу. Ащ ехьылIагъэу Къатым иповестэу «Джэф» зыфиIорэм мырэущтэу къыщетхы: «Лыгъэшхохэр зэрахьэхэу, чанхэу, гушхо-гуенчъэхэу нартхэр мэпсэух. Арэущтэу щыIэхэзэ, Тхьэм пцIэшхъо цIыкIу лIыкIо къышIыгъ: «Дэгъу макIэхэу, мэкIэ гъашIэхэу, ау цIэрыIохэу, шъуищытхъушхо аIуатэу, шъуилIэблэнагъэ лIэшIэгъухэм ящысэу шъукъэнэжьынхэу шъуфая? Хьаумэ, бэ шъухъунэу, шъуипчъагъэкIэ шъубэгъонэу, шъуемынэу, шъуешъоу, шъхьакIончъэу, щытхъунчъэу бэрэ шъущыIэнэу шъуфая?»

Хасэм пымылъыжьхэу, бэри емыгупшысэжьхэу раIожьыгъ:

«Былымым фэдэу шъхьакIончъэу тыбгъэкIонкIэ тыфаеп. ЦIыфыгъэ тиIэу тыщыIэным тыфай. ЩыIэныгъэр тфэмакIэми, Щытхъур къытэрэбэкI. Шъыпкъагъэм тытемыкIэу Зэфэныгъэр терэгъогу! Гугъур тэрэмышIэ, Гушъхьафитэу тэрэпсэу!»

«Къарэ губзыгъэм игущыIэхэр бзы­хьажьыгъэхэу къынэсыгъэх – макIэу щытынхэу, макIэрэ щыIэнхэу, лIыгъэ зэрахьанэу хахи, Тхьэм пцIэшхъо цIыкIур фаIопщыжьыгъ» (Къат Теуцожь. Шъхьангъупчъ. н. 25 – 26.). Зэрэхъу­рэмкIэ, адыгэмэ хахыгъэ гъогум джы къызынэсыгъэми рэкIох. Къат Теуцожьи а гъогоу адыгэмэ хахыгъэм дэмыхэу, Тхьэм къыритыгъэ акъылыр ыгъэлажьэзэ ишъыпкъэу Iоф ешIэ. Тхэн амалэу иIэр ыгъэфедэзэ адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ тхылъ тIокI фэдиз къыхаригъэутыгъ. Итхылъхэр цIыфхэм агу рехьых, ахэм цIыфыбэ атегущыIэ, ящытхъуи Адыгэ Республикэм имыза­къоу, нэмыкI чIыпIэхэми ащаIо, ащашIэ. Мы илъэсыкIэу тызытехьагъэр къызыщихьащтым дэжь тхылъышхо урысыбзэкIэ тхыгъэу къыхаригъэутыгъ – «Вселенная. Человек. Любовь» ышъхьэу. Ащ зэлъашIэрэ Iэзэшхоу Даутэ Юрэ ехьылIагъэу къыщитхырэм тыгухэр къы­Iэтыгъэхэу, ащ янэу Сари, ыпхъухэри, ипхъорэлъфхэри Iэзэным зэрепхыгъэхэм тащегъэгъуазэ, адыгэ кIалэм игъэхъагъэхэм художественнагъэ хэлъэу къытхыгъэмкIэ тигъэгушIозэ, ащ ыуж бэ темышIэу тхылъ хьалэмэт адыгабзэкIэ хэутыгъэу титхылъхэм къахигъэхъуагъ. Тхылъым ыцIэр «Шъхьангъупчъ» (2020 илъ.). Мы тхылъым зы повестырэ («Джэф») къэбар (рассказ) 72-рэ къыдэхьагъэх: художественнагъэм ылъэныкъокIи, мэхьанэу яIэмкIи, бзэу зэритхыгъэмкIи, къэIуакIэу къыфигъотыгъэмкIи умыгъэшIэгъон умылъэкIынэу тхакIом ыгъэпсыгъэх. Ары, Тхьэм зэритырэм ретыпэ. Сурэт шIынымкIэ гъэхъагъэу иIэхэм афэшI «Урысыем инароднэ сурэтышI» зыфиIорэ щытхъуцIэр къыфагъэшъошагъ, джы тхэн IофымкIи «народнэ тхакIор» къылэжьыным нэсыгъэу сеплъы. Арэу сIомэ, нэмыкIэу еджагъэхэри джаущтэу зэреплъыхэри къыдэсэлъытэ. ГъэшIэгъоныр, анахь къызэрыкIоу зыфэпIощтыми кIочIэшхо хэлъэу, зэгъэфагъэу, зэкIужьэу къетхы, адыгэу дунаим тетыр къызэлъеубытыба уигъаIоу егъэлыягъи, щыкIагъи имыIэу IупкIэу къегъэлъагъо. Къэлъэгъорэ къо­дыеп, ежьыри пчэгум ит, цIыфхэри, къушъхьэхэри, мэзхэри, псыхъохэри дунаишхоу тызытетым щызэрепхых. Ахэр зэкIэ Тхьэм къыгъэпсыгъэх, зы гъогу занкIэ зэдытыригъэуцуагъэх, яшэни, ящыIакIи зэпхыгъэх. Адыгэхэр джы лъэпкъы цIыкIоу алъытэми яцIыфыгъэкIэ, ягулъытэкIэ, ялIыхъужъыгъэкIэ къахэщых. Адыгэмэ щэIэгъэшхо ахэлъ, нэмыкI лъэпкъымэ якIух, лъытэныгъэшхо къафашIы. Ахэр яшъхьафитыныгъэ псэемыблэжьэу егъашIэм фэбанэх, хэбзэшхо, нэхъоишхо ахэлъ, янахьыжъхэр агъашIох, янахьыкIэхэр алъытэх, ябзылъфыгъэмэ къалэжьырэ гъэшIоныгъэр арахы. Ащ фэдэ цIыфыгъэу ахэлъым къытыгъэу яадыгагъи, яадыгэ хабзэхэри.

Къэралыгъо ямыIагъэу, мыгъасэхэу, хэбзэнчъэхэу, зэрэшхыжьщтыгъэхэу, зэмыдэIужьщтыгъэхэу макъэхэр адыгэмэ афагъэIущтыгъэх, ау зытетыгъэ шъыпкъэр нэмыкIэу гъэпсыгъагъэ. ЯзэхэтыкIэ-гъэпсыкIэ ехьылIагъэу я ХIХ-рэ лIэшIэгъум адыгэмэ къахэхьэгъэ инджылыз дипломат-разведчикэу Джеймс Белл мыщ фэд къариIуалIэрэр адыгэ-черкесхэм яхэбзэ-зэхэтыкIэ ехьылIагъэу. Ежь Джеймс Белл инджылызыбзэкIэ ытхыгъагъэми, урысыбзэкIэ зэрадзэ­кIыжьыгъагъ. А урысыбзэкIэ тхыгъэу щыIэр Налщык къыщыхаутыжьыгъагъ. Ащ хэукъоныгъэхэр фэтымышIыным пае, зэтымыдзэкIэу урысыбзэу къызэрэхаутыгъэмкIэ къэттын: «…немногие страны с их установленными законами и всем сложным механизмом правосудия, могут похвастаться той нравственностью, согласием, спокойствием, воспитанностью, всем тем, что отличает этот народ в его повседневных взаимных сношениях». Мыр шъыпкъэм Джеймс Белл щылъегъэкIуатэ. – «По всему тому, что я видел, я смотрю на черкесов в массе как на самый вежливый от природы народ, который я когда-либо знал или о котором я когда-нибудь читал». Мыщ фэдэ къэIуагъэ­хэр къызыкIыхэзгъахьэхэрэр Къат Те­у­цожь иакъыл зэгъэзэфагъэ, ащ нэ­мыкI адыгэхэу IофшIэгъэ чъэпхъыгъэхэр джы къыхязгъэутыхэрэм яакъыли, абзи, якъэIокIэ-гъэпсыкIи джы непэ уашъом къызэремыфэхыгъэхэр къасIомэ сшIоигъохэшъ ары. Ащ фэдэ цIыф акъы­лышIохэр лъэпкъым къытынхэу гъэпсыгъагъэх, арышъ джы къетых.

ЦIыф пэпчъ шэн шъхьафи, гупшысэ шъхьафи, насып, зекIокIэ шъхьафи иIэх, ахэр зыгъэфедэн зы­лъэкIыхэрэр адрэмэ къа­хэщых. А къахэщырэмэ лъэкъуитIукIэ пытэу ахэуцуагъэу пIон плъэ­кIыщт Къат Теуцожьи.

Мыщ дэжьым шъогъонри, лъэбгъу едзыныри щыгъэзыегъэнхэ фае. ЦIыфэу лъэпкъым икультурэ хэзгъа­хъоу, нэ­мыкI лъэпкъхэм дэгъукIэ къахэзгъэщырэм удэIэпыIэн, къэпIэтын фае нахь, уизэрар ебгъэкIы хъущтэп. Лъэпкъым дэгъу фэ­зышIэрэ цIыфыр бгъэшIон фае, хэукъо­ныгъэ зырызэу къыхафэхэрэр пэмыIэтэу – цIыфмэ яIуагъэу, Тхьэм нэмыкI хэмыукъорэ щыIэп.

Къат Теуцожь итхыгъэмэ янахьыбэр (мы тхылъэу тыкъызтегущыIэрэри ахэтэу) адыгэхэм, абхъазхэм, убыххэм, курджхэм, урысхэм, чэчэнхэм, дагъыстанхэм, ингушхэм, осетинхэм, нэмыкI­хэм афэгъэхьыгъэх, ахэр зэкIэ Iоф­шIапIэхэм, еджапIэхэм, нэмыкI зэIукIапIэхэм ащызэрепхых, шIу зэрегъэлъэгъух, мыхъун къахэфагъэми афегъэгъу. Уахътэм зэкIэ зэщиз ешIыжьых. Анахьэу ынаIэ зытыригъэтырэр цIыфыр ары – ишхончыпэ цIыф тыримыщэенэу янэ тхьэлъанэ фишIыгъэшъ, джар хьакъэу иI, егъэцакIэ: «Тхьэ пфэсэIо, тян! Дунай хьафкIи ахърэт мафэкIи усымыгъэпцIэнэу. ЦIыф ыпсэ сымыгъэгъунэу гущыIэ осэты». Ар хэгъэкIи, былымхэми, хьэкIэ-къуакIэхэми гукIэгъу афешIы. ЦIыфым ицIыфыгъэ къыуегъашIэ хьайуанхэм зэрадэзекIорэ шIыкIэми: «КъызэплъэкIымэ, щыр Iэтахъор нэтIупцIэу къыкIэлъырыт. Тхьэусхэщтыгъэ гур зэригъэгъоу. Янэ зэригъэежьырэр нэфагъэ. Тыгъужъ анэр зэрэIэкIэукIагъэм­кIэ кIэгъожьыгъэу… Зы гонахь згъэхъа­гъэ, ятIонэрэм сыхэхьаным сыфаеп. Тыгъужъ щырыр зыдэсхьынышъ спIущт!»... (н. 8 – 9). ХьэкIэ-къуакIэми шъабэу адэзекIо, гъэшIуабзэкIэ япсалъэ, ежь хьэкIэ-къуакIэми иадыгабзэкIэ шъабэу задэгущыIэкIэ къызэхашIыкIы. Дахэр хэти икIас, зыми къелыжьыгъэп. Мары Тыкъэ итыгъужъ гъэшIуагъэу Джэф зэ­рэдэгущыIэрэр: «Былымхэм яфэIо-фашIэхэм афемыжьэзэ, Джэф екIугъ, макъэ зырешъым иунэ къикIи, зэригуа­пэр къыхэщэу къыIуплъыхьэу къэуцугъ.

— Мэзым гъэстыныпхъэ къэтщэнэу тыкIощт. УкъыддэкIощта?

— Зэрэхьаблэу яхьэмэ чIыр IэкIоцIэу аубыты, узэралъэгъоу агъэзэнышъ, — ыIуагъ Тыкъэм, етIанэ хигъэхъожьыгъ. — Яфэшъуаш. Бырысырышхо хашIы­хьащт, зэхьакъун амыгъотымэ ежьхэр зэхьакъужьхэзэ тыхаудэгухьащт…

ХэгушIукIэу Джэф ыуж итэу хэушъы­кIэу къыдежьагъ.

— КъакIо моу, земыгъэгъап зыми, ахэм Iаджи аIощт, уапымылъ.

Фэмые фэдэу зыригъэшIызэ, Джэф жэм къипкIагъ»… (н. 27).

Тхылъым къыдэхьэгъэ къэбархэр (рассказхэр) зэкIэ зэфэдэу зэдештэх, дэгъу закIэх пIонэу гъэпсыгъэхэп, ау зэкIэми уяджэнкIэ гъэшIэгъоных. Тхы­лъым шъхьэу фишIыгъэри сыгу рихьырэп. «Шъхьангъупчъэм» ычIыпIэкIэ «Джэрпэджэжь» фиусыгъагъэмэ нахь къекIущтыгъ ыкIи нахь шъошагъ. Ар зыкIасIорэми лъапсэ иI, сыда пIомэ, Шъхьал псынэм икъэбар Шам нэсыгъ. Тэтэрхьаблэ щыщыхэу Шам икIыжьыгъэхэм къэбарыр рахыгъ. Тэтэрхьэблэ чылэ ис Сирием. ДжоланкIэ чIыпIэр псэупIэ афэхъугъ тилъэпкъэгъухэм». (н. 227). А къэбарэу Къат Теуцожь мы тхылъым къыщитырэр гъобэкъое тэтэрхьаблэмэ яджэрпэджэжь. Хъишъэу пылъыр пшIэнкIэ гъэшIэгъоны. Ари адыгэ лъэпкъым ихъишъэмэ ащыщэу Сирием адыгэмэ нагъэсыгъэу, джыри ащ къыщекIокIырэмэ ащыщ. Ащ фэдэу адыгэмэ яхъишъэ чыжьэхэм япхыгъэх «КъахэIукIых нарт макъэхэр къушъхьэхэм» (н. 293), «Къангъэбылъ» (н. 351), «Чылыс» (н. 376), «Нэузыр» (н. 392), нэмыкIхэри. Мы къэбархэм ямэхьанэхэр къыкIэтIотыкIынхэр ищыкIагъэп, ахэр гугъатхъэхэу, зэгъэкIу­гъэу, узыIэпищэу адыгэбзэ дахэкIэ Къатым къыгъэлъэгъуагъэх. Теуцожь иакъылкIэ, ижэбзэ амалкIэ зэригъэзэфагъэм хэти ежь ышъхьэкIэ еджэн фае ащ идэхагъэ ыумэхъынхэм пае. Къат Теуцожь а къэбархэр къыIотэжь къодыехэрэп, дахэу къытегъэлъэгъу нахь. КъэпIотэ­жьын къодыемрэ къэбгъэлъэгъонымрэ зэфэдэхэп. Ар хэти ешIэ, ау адыгэбзэ жэбзэ икъур зыщищыкIагъэм Къатым зэрэщигъэфедэшъурэм сурэт шIыгъэм фэдэу къызытегущыIэхэрэр тапашъхьэ къырегъэуцох, тэри тахэтыгъэм фэдэу къытщегъэхъух.

Зы пычыгъо горэ щысэу къэсхьын Къат Теуцожь икъэбарэу «КъахэIукIых нарт макъэхэр къушъхьэхэмкIэ» зыфиIорэм щыщэу, тхакIом зыфаер адыгабзэм къыригъэлъэгъонымкIэ амалышIоу ыгъэфедэхэрэр къыжъугурыIонхэм пае: «Къэралыбэ къэскIухьагъ. Адыгэхэр зэрысхэм зэкIэ пIоми хъунэу санэсыгъ… Ау Кавказ ебгъэпшэн къэрал ахэтэп. Нахь дахи щыIэп. Ар къыбгурыIоным фэшI Кавказ къушъхьэхэм укъалъфын фае… СыкIэгушIукIыжьы зыми фэмыдэу къэрал дахэу КавказкIэ заджэхэрэм сыкъызэрихъухьагъэм. Скъош-Iахьылхэр, синыбджэгъухэр, сигъунэгъухэр Кавказ зэрэщыщхэм. «Шъо­псэу, … БэгъашIэ, насыпышIо шъохъух!» — зэрэслъэкIэу сэкуо. Макъэр къушъхьэм еутэкIышъ джэрпэджэжьэу къысфегъэзэжьы. Гъунэнчъ сызэрэтхъэжьырэр. Сезэщыфэ сэкуо тхъагъо хэзгъуа­тэзэ. Дунаим тет хьэкIэ-къуакIи, бзыуи къэзэрэугъоигъэу къысэдэIоу къысщэхъу. Нарт хэгъэгужъэу, нартхэр ижъ- ижъыжькIэ зэрымыфэжьхэу зэрысы­гъэр къэзгъэущи къызэхэзгъэтэджагъэу, бзэмыIухэу къысэплъхэу къысщэхъу. Хъудымыжъи, нарт я Iалэджи, Ащэмэзи исырынэ Iугъэнагъэу, псэ къапигъэ­кIэжьыгъэу мэзым хэс хьэкIэ- къуакIи псэушъхьи къегъашъох, егъэ­уджых. Джэгушху. Нарт яхэгъэгужъ къэущы­жьыгъ» (н. 294 – 295).

Къэбарэу «Чылыс» (н. 378) зыфиIо­рэри адыгэхэм, курджхэм яхъишъэ япхыгъэу гъэпсыгъэ. УеджэнкIэ тхъагъо, уезэщырэп черкесхэм гуфэбагъэу курджхэм къафыряIэм ылъапсэхэм уафещэ, шIулъэгъуныгъэу кавказ лъэпкъитIум зэфыряIэм, гъогоу къакIугъэм уащегъэгъуазэ, шIу зэрегъэлъэгъух, гуфэбагъэу зэфыряIэр нахь егъэпытэ. Къатым мырэущтэу етхы: «Къушъхьэм зыхэзгъэпытыхьэгъэ чылысэу ошъо лъагэр зишыхьатым къешIэжьы зэо- пыджэшхоу ащыкIуагъэхэр. Щылыч Iашэхэм язэутэкI, щэбзащэхэм яшъуи макъэ, курджхэм япыйхэм амакъэхэм адыгэлIхэм язэджэжь къахэщы. Яшыпырхъэ лъэши стхьакIумэ ит. ЯгуIэ зэджэжьи зэхэсэхы:

— Ткъош курджхэр тэшъумыгъэушъхьакIух!» (н. 380). Жьыбгъэшхо къилъи, заом ихьазаб макъэ IуилъэсыкIыгъ… Мощ фэдизыр зынэIу икIыгъэ чылысыр щыт…

Игъо къэсыгъ:

— ШъузэшIу, цIыфхэр!

— Дунай хьафэу шъузытетым шъутезагъ.

— Зэтешъухын щыIэп. ЗэкIэми шъу­фырикъущт. Шъумыкъутэ чIыгур.

Курдж шыухэм ягъусэхэу адыгэ шыухэр жьыбгъэшхоу щыхъушIагъэх курджым ипыйхэм язаохэзэ. Тхьапша курдж чIыгур зипIэшъхьагъы хъугъэр!?» (н. 380).

«Дунаим хэткIухьажьынэу адыгэр Тхьэм къыгъэхъугъа? Игунахьышхо цIыфхэм къафыщылъа? Мыпщыныжьын лажьэ цIыфхэм аришIагъа насыпынчъэ лъэпкъым? Ащ текIодагъа? — сшъхьэ къыщекIокIы чылысышхом сычIэтэу» (н. 381).

«Зэманым зэшъхьэзашъоу зэщиз ышIыгъэ уахътэм иныбжьыкъу шъэфхэу адыгэлIхэр тамыгъэу курдж чылысым идэпкъхэм къатенагъэх» (н. 382).

Къат Теуцожь итхыгъэхэр адыгэ гущыIэжъэу, зэгъэпшэнхэу, нэмыкIхэу ыгъэфедэхэрэм къагъэбаи. ГущыIэжъхэу «хафэм фабэ иIэжьэп», «илъэсым ежь-ежьырэу шхончыр зэ мао», «нахь лъэшым Iашэр ий», «ныбэм илажьэ IотэжьыгъошIу», «мыхъумэ, зэрэхъоу шIы», «былымыр зыем фэмыдэмэ хьарам», «тыгъужъыр сыд фэдизэу бгъэшхагъэми мэзымкIэ маплъэ», ахэм афэдэхэм къэбарэу къыIуатэрэр къагъэ­дахэ, къагъэбаи, къагъэкIэкIы. Къатым ипроизведениехэм редупликацие зыфаIорэ гущыIэ гъэпсыгъэхэр бэдэдэу ащегъэфедэх. Ахэр мыщ фэдэх: тIэкIу-тIэкIоу, Iэгъо-благъоу, ошIэ-дэмышIэу, къобэ-бжъаб, гухьэ-гужъ, хъоо-пщау, шъхьэфит-гуфит, баф-тIаф, къэгъаз-гъэ­зэжь, пIокIэ-лъакI, гъуни-нэзи, пкIэтэ-лъа­тэ, кIымы-сым, Iэшэ-шъуаш, пкъы­нэ-лын, хьанэ-гъун, Iэо-лъэон, щэо-плIэон, хэплъэ-хэкIыжь, хьагъу-шъугъу, плъыр-стыр, ныбэ-тIыб, Iэпкъ-лъэпкъ, хэшъо-нашъу. Мыхэм афэдэ гущыIэу Къатым ыгъэфедэрэр бэдэд, ау, хэзгъэу­нэфыкIымэ сшIоигъу: имыщыкIэгъэ редупликатхэр ыгъэфедэхэу къызэрэ­хэкIхэрэр. Загъори дубликатхэу литературабзэм хэтхэр зэблихъухэу къызэрэхэкIхэрэр. ГущыIэм пае, сыда къи­кIырэр «шъуищагуи кIым-сым, шъуи­у­ни хьатI-лъытI» (н. 13) зиIокIэ. КIым-сымым къикIырэр зэкIэми зэлъа­шIэ, ау хьатI-лъытIым къикIырэр къыгурыIо­гъуай. Загъорэ редупликатэу адыгэмэ зэлъа­шIэрэр тIэкIу зэблэхъугъэу етхышъ, имэхьанэ къыбгурыIо­гъуае ешIы. ГущыIэм пае, гущыIэу «нэкъ- псыкъ» заIокIэ, изыбзэу зи хэмыфэ­жьынэу ары къикIырэр. Ежь Къа­тым гущыIэу (редупликатэу) «нэкъ-псыкъэр» «нэкъ-пшъэкъкIэ» зэблехъу а мэхьэнэ шъыпкъэр къыригъэкIэу. Мыхэм афэдэхэу ытхыгъэхэм къахафэхэрэм еджакIохэр «агъэлъэпаох». Зэгъо дэдэрэ редупликацием имэхьанэ зэблэхъугъэу къыхэкIы, гущыIэм пае, «Къолэжъхэм къуау-саушхокIэ зыфэплъырырэ лъэныкъомкIэ щтагъэхэу зыкъыщаIэтыгъ» зитхыкIэ, «къуау-сау­шхор» къекIурэп, къолэжъхэм амакъэхэр къырыпшIэхэу адыгэмэ агъэфедэрэ гущыIэр «къуаргъ- саргъ». «Къуау-саур» зыщагъэфедэрэр уатэкIэ е обзэгъукIэ зы пкъыгъо пытэ горэм зеохэкIэ къыпыIукIырэ макъэр ары. Мыщ фэдэ зырызхэм укъызэтырагъэуцоми, къыбгурымыIонхэу гъэпсы­гъэп. Редупликатэу къытыхэрэм мыщ фэдэ гущыIэ уапэ къыщефэ бэджыхъ-хъытыу, ар урысыбзэ гупшысакIэм къытекIыгъэу плъытэн плъэкIыщт, сыда пIомэ ежь адыгэ къэIуакIэм («бэджыхъ»-м) хъытыури къыдеубыты, еплъ: бэдж+хъ=бэдж хъытыу «паутиная сеть».

Загъорэ гущыIэгъэпсэу (суффиксхэр) цIыфым, псэушъхьэмэ ацIэхэм адыгабзэм къащыпымыхьэхэрэр Къатым ытхыгъэхэм къащыпигъэуцоу уарехьылIэ, ари редакторым къыубытын фэягъэу блигъэкIыгъ. ГущыIэм пае, Теуцожь повестэу «Джэф» зыфиIорэм мыщ фэдэ гущыIэухыгъэ щигъэфедагъ: «ШэкIоныр янэ къыдилъфыгъагъ. КIэлэпсыгъ (зэрэщытын фэягъэр кIэлэ дэдагъ е ныбжьыкIэ дэдэщтыгъ) бэщ ыштэмэ мэзым кIоу, тхьэкIумкIыхьэхэр иIэрыубытхэу… къызетэм» (н. 4). КIэлэпсыгъ адыгэмэ аIорэп, джэнэкIэпс зэраIорэм фэдэу. Мы щыкIэгъэ зэе-тIуаеу зигугъу къэтшIырэм узэтыреIажэми, Къатым ипроизведениехэр къызэIагъахьэ пIон плъэ­кIыщтэп, ау мощ фэдиз акъыл тхакIом зыхилъхьэхэрэм ащ фэдэхэр къахэмыфэхэмэ бэкIэ нахьышIу хъущт. Мыхэр тхакIом пэе закъоп къызкIыхэзгъахьэ­хэрэр, тхылътедзапIэхэм яредакторхэми якорректорхэми анаIэ тырадзэгъагъэмэ дэгъугъэ.

Ситхэн зыщысыухыщтым джыри зэ щыкIэзгъэтхъыжьымэ сшIоигъу Къат Теуцожь иакъылэу итхыгъэхэм къащигъэлъагъорэр «чъэпхъыгъэ» зыфаIорэм зэрэнэсыгъэр ыкIи а акъыл чъэпхъыгъэр адыгэ литературэм тыгъэу къызэрэщепсырэр.

Гъыщ Нухь. БзэшIэныгъэлэжь, филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, Дунэе адыгэ (черкес) академием иакадемик.

Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихы­гъэх.