КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм искусствэхэмкIэ я Къэралыгъо музей икъутамэу Мыекъуапэ дэтым къыщызэIуахыгъэ къэгъэлъэгъоныр Бырсыр Абдулахь сурэтэу ышIыгъэхэм афэгъэхьыгъ.

Музеим ипащэу Кушъу Нэф­сэт зэхахьэм къызыщэгущыIэм, су­рэтышI ыкIи архитектор цIэ­рыоу Бырсыр Абдулахь жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ Iоф ышIэзэ исэнаущыгъэ къызэрэзэIуихыгъэр иеплъыкIэхэм къащыхигъэ­щыгъ.

Адыгэ Республикэм культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ, республикэм исурэтышIхэм я Союз итхьаматэу Елена Абакумовар, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ сурэтышIэу Хъуажъ Рэмэзан къэгъэлъэгъоным икъы­зэIухын хэлэжьагъэх. КъэгущыIагъэхэр Бырсыр Абдулахь фэгушIуагъэх, сэнэхьатэу къыхихыгъэм шIогъэшIэгъонэу зэ­рэрылажьэрэм мэхьэнэ ин иIэу алъытагъ.

— Архитекторэу ыкIи сурэтышIэу зэрэщытыр исэнаущыгъэ къыщегъэлъагъо, — къытиIуагъ республикэм культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ. – Исурэтхэм сигуапэу сяплъыгъ…

— Бырсыр Абдулахь иIофшIагъэ бэшIагъэу уасэ фашIыгъ, тэ къэгъэлъэгъоным тыкъэкIуагъ, цIыфхэм къаIуатэрэм тедэIу, сурэтхэм защытэгъэгъуазэ, — тизэдэгущыIэгъу лъегъэкIуатэ искусствэм щыцIэрыIо Хъуажъ Рэмэзан. — Абдулахь дунаим шIукIэ щашIэ, тырэгушхо иIоф­шIагъэ.

Живописыр, графикэр. Ахэр искусствэм ижанрэ гъэшIэгъонхэм ащыщых. А. Бырсырым исурэтхэмкIэ щыIэныгъэр зэрилъэгъурэ шIыкIэм гукIэ къытегущыIэ.

Мамхыгъэ щыригъэжьагъ

Хьакурынэхьаблэ къыщы­хъугъ. Мамхыгъэ гурыт еджапIэр къызеухым, кIэлэеджакIохэр сурэтыр зэрашIыщтым фигъасэхэу ригъэжьагъ. 1967-рэ илъэсым Ленинград дэт институтэу живописым, скульптурэм ыкIи архитектурэм зыщыфагъасэхэу И. Е. Репиным ыцIэ зыхьырэм чIэхьагъ.

Сэнэхьат хэхыгъэ зэригъэгъо­тыгъэу Адыгеим къызегъэзэ­жьым IофшIэным зыритыгъ. 1990-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ исурэт къэгъэлъэгъуапIэ ипащ.

ЦIэрыIо хъугъэ

Хэгъэгу ыкIи дунэе къэгъэлъэгъон-зэнэкъокъухэм Бырсыр Абдулахь ахэлажьэ. 1998-рэ илъэсым Сирием икъэлэ шъхьа­Iэу Дамаск рагъэблагъи, иIоф­шIагъэ къыщигъэлъэгъуагъ. Ти­лъэпкъэгъухэу IэкIыб хэгъэгум исхэм аIукIагъ, лъэпкъ искусствэм ибаиныгъэ къафиIотагъ.

Шъолъырхэм искусствэхэмкIэ язэнэкъокъоу «Биеннале» зыфиIоу Краснодар щызэхащэрэм пчъагъэрэ ахэлэжьагъ, апэрэ чIыпIэхэр къащыдихыгъ.

Сурэтищыр зэгъусэу къыгъэ­лъэгъоныр Бырсыр Абдулахь шэнышIу фэхъугъ. Искусствэм иамалхэр ыгъэфедэхэзэ, тари­хъыр, лъэпкъ шэн-хабзэхэр, щыIэныгъэм идэхагъэ къегъэлъагъох.

Тхыдэжъ къэбархэм афэгъэ­хьыгъэ сурэтхэр гъэшIэгъоных. Тарихъым щыщ пычыгъохэм уягупшысэзэ, непэрэ щыIакIэм гукIэ укъыфещэ.

Бырсыр Абдулахь Урысыем культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Адыгэ Республикэм, Къэрэщэе-Щэрджэсым язаслуженнэ сурэтышI, Адыгэ Респуб­ликэм и Къэралыгъо шIухьафтын къыфагъэшъошагъ.

Архитектор IэпэIас

Мэщытэу Мыекъуапэ дэтым ипроект шIыгъэным А. Бырсырыр чанэу хэлэжьагъ. Урысыем изэнэкъокъоу «Зодчество-99-рэ» зыфиIорэм хэлажьи, ящэнэрэ шъуашэ зиIэ дипломыр къыфагъэшъошагъ.

Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние ыпашъхьэ щагъэпсыгъэ саугъэтэу лъэпкъ шIэжьым фэгъэхьыгъэм дунэе мэхьанэ иI. ЗыкIыныгъэмрэ ЗэгурыIоныгъэмрэ ясаугъэтэу ар щыт. А. Бырсырым эскизым Iоф дишIагъ. Саугъэтыр агъэуцунымкIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу а лъэхъаным щытыгъэ ТхьакIущынэ Аслъан, Правительствэм Iофышхо агъэ­ц­э­­кIагъэу А. Бырсырым елъытэ, лъэшэу афэраз.

Тарихъым зыфегъазэ

Лъэпкъым, республикэм яхьылIэгъэ сурэтхэр ышIыхэ зыхъукIэ, А. Бырсырым фольклорым, тарихъым янэкIубгъо­хэм зафегъазэ. Адыгэмэ щыIэныгъэ гъогоу къакIугъэр исурэт­хэмкIэ къеIуатэ. Графикэр шIо­гъэшIэгъон, гупшысэу хилъхьэрэр лIэшIэгъухэм арепхы.

Адыгэ Республикэм имэфэкI мафэхэм афэгъэхьыгъэ зэнэкъо­къухэм гъогогъуитIо апэрэ чIыпIэр къащыдихыгъ. Кавказ заор заухыгъэр илъэси 150-рэ зэрэхъугъэм ехьылIэгъэ сурэтхэу ышIыгъэхэр искусствэм хэшIыкI фызиIэхэм лъэшэу агу рихьыгъэх.

— Фольклорым сыкъыщыгущыIэзэ, непэрэ щыIакIэм сыкъе­кIуалIэ, — къытиIуагъ Бырсыр Абдулахь. — ЦIыфым ыгу ихъы­кIырэр, ипсэукIэ сурэтым есэпхы.

Орэдхэр, усэхэр

Бырсыр Абдулахь лIакъоу зыщыщым, унагъоу зыщапIугъэм шIэныгъэу ащызэригъэгъоты­гъэр хэушъхьафыкIыгъэхэу ищыIэныгъэ къыщыхегъэщых. Ахэр уни­верситет зэгъэкIугъэхэу елъытэ.

«Къоджэ орэдхэр» ыIоу къы­дэкIыгъэ тхылъым сурэт 42-рэ дэт. Шъо зэфэшъхьафхэмкIэ ыгъэкIэракIэхэзэ, сурэтхэр лъэпкъ шIэжьым, лъэпкъ гуп­шысэм зэряпхыгъэхэр къыхегъэ­щых. Пэсэрэ орэдхэу тщыгъуп­шэжьыпэным нэсыгъагъэхэм псэ къапигъэкIэжьыгъ.

УсэкIэ тхыгъэ «ТхьачIэгъыр» тхылъ гъэшIэгъон. Адыгэхэм дунаим чIыпIэу щыряIэм, ячIыгу идэхагъэ, язэхэшIыкI пIуныгъэм зэрепхыгъэр, фэшъхьафхэри усэхэмкIэ къытлъегъэIэсых.

А. Бырсырым игущыIэхэм атехыгъэ орэдхэр Адыгэ Респуб­ликэм и Къэралыгъо филармоние иансамблэу «Ошъутенэм», нэмыкIхэм агъэжъынчых. Абдулахь ижъырэ лъэпкъ орэдхэр зыми фэмыдэу къеIох, дискым тыритхагъэхэр иIэх.

Щытхъур фэтэIо

Зы нэбгырэм ущытхъузэ, архитекторэу, сурэтышIэу, усакIоу, орэдыIоу, IофшIапIэм ипащэу зэрэщытыр къэптхы зыхъукIэ, «щытхъу бащэ фэтэIоба?» зыфэпIощт упчIэр гум щэчэрэгъу. Арэу щытми, А. Быр­сырым ищыIэныгъэ гъогу ущыгъуазэ зыхъукIэ, фэстхы­гъэр сшIомакI.

СурэтхэмкIэ тхылъхэр, журналхэр егъэкIэракIэх. «Ленфильмэм» апэрэ адыгэ фильмэу «Гугъэм имэзахэ» зыщытыра­хым сурэтышIэу ащ хэлэжьа­гъэр А. Бырсырыр ары.

ТхэкIо цIэрыIоу А. Шолоховым июбилей медаль А. Бырсырым къыфагъэшъошагъ.

Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, зэхахьэм хэлажьэзэ, «умыбырсыр» Бырсырым къыраIуагъ.

— Сэ Бырсыр лIакъом сыщыщ, бырсырэу сыщымытын слъэкIыщтэп, — ариIожьыгъ Абдулахь щхызэ.

Музеим къыщегъэлъагъо

Живописым, графикэм афэгъэхьыгъэ сурэти 130-рэ фэдиз музеим къыщагъэлъагъо. ИIоф­шIагъэ ухэмыдэу сурэт пэпчъ уеплъы пшIоигъо охъу. Шыур, щыIэныгъэм изэхъокIыныгъэхэр бэмэ ахэолъагъох. Шыур мэзао, мэбанэ — ащи шъхьафэу уегупшысэ. Сирием щыкIорэ заом къыхэхыгъэу адыгэ унагъом ищагу изытет, былымэу ащ дэтым изекIуакIэ сурэтым хэолъагъох.

Къамылапщэм исурэт псэ пытым фэд. ШыкIэпщынаоу А. Коблым исурэти ащ фэогъа­дэ. Бэгъэдыр Ибрахьимэ, Бэрсэй Умарэ ясурэтхэри лъэгъуп­хъэх. Нарт Акуандэ ищыIакIэ щыщ пычыгъори сурэтым хэгъэ­щагъ.

Нэгъуцу Аслъан, Беданыкъо Нихьад, Сулейманова Фатимэ, ГутIэ Рэмэзан, нэмыкIхэр сурэт­хэм яплъыхэзэ гущыIэгъу та­фэхъугъ.

— Лъэшэу тшIогъэшIэгъон, иIофшIагъэ тигуапэу теплъы, — къытиIуагъ Нэгъуцу Аслъан.

Студентхэр, кIэлэегъаджэхэр сурэтхэм яплъыгъэхэ къодыеп, тхьапэхэр къаштэхэзэ зыгорэхэр атхыгъэх.

— Искусствэр щыIэныгъэм иIотакIу. Къэгъэлъэгъоныр зэхэзыщагъэхэм, зэхахьэм хэлэжьагъэхэм сафэраз, — къытиIуагъ Бырсыр Абдулахь.

2021-рэ илъэсым щылэ мазэм и 10-м нэс къэгъэлъэгъоныр музеим щыкIощт.

ЕмтIылъ Нурбый. Сурэтхэр зэхахьэм къыщытетхыгъэх.