ИгущыIэ фытагъэ, игупшысэ лъэш. Зэчый инэу Тхьэм къыхилъхьагъэр игъо лъыкIахьи, псэлъэ гъэбэжъоу, гупшысэ псыхьагъэу къыхэкIыжьыгъ. Уилъэпкъ пшъхьэрэ угурэ хэлъэу уфэлэжьэным кIасэ иIэп. Сыд IофшIагъи ипIалъэ къэсышъ, къэтIэмы.

ТхакIоу ГъукIэлI Нурбый фэгъэхьыгъэ­мэ къэпIон плъэкIыщтэу сэ слъы­тэрэр зэрэцIыфышIур, зэрэIофшIэкIо­шхор, лIы­гъэ-щэIагъэкIэ зэрэбаир ары. Еджагъ ыкIи епщэжьыгъ зыфаIохэрэм зэращыщыр нафэ.

Н. ГъукIэлIыр шэкIогъум и 17-м 1939-рэ илъэсым къуаджэу Теуцожьхьаблэ (Гъобэкъуае) къыщыхъугъ. Лъэпкъ усэкIошхоу Теуцожь Цыгъо икъуаджэ дэсхэм зы сабый къахэхъуагъ. Хэт ышIэныгъа, ар къэхъунышъ, тхэкIо-усакIо хъущтымэ?! Ау уахътэр зэплъэкIыгъо уримыгъафэу, къэуцуи, гъэпсэфи имыIэу мачъэ, тыгъо­сэрэ кушъэхэлъхэри плъэгъумэ къэмышIэжьыхэу лIы хъугъэх.

Нурбый къоджэ еджапIэр къыухи, Краснодар дэт монтажнэ техникумым чIэхьагъ, щеджагъ, ащ ыуж Къэбэртэе-Бэлъкъар къэралыгъо университетым иинженер-техническэ факультет 1974-рэ илъэсым къыухыгъ. ПсэолъэшI сэнэхьатэу зэригъэгъотыгъэм елъытыгъэу рабочэу, мастерэу, прорабэу, участкэм ипащэу, инженер шъхьаIэу Адыгэ автоном хэкум иIофшIэпIэ зэфэшъхьафхэм ащылэжьагъ. Къалэу Мыекъуапэ къат пчъагъэу зэтет унэшхохэр, административнэ унэхэр щыгъэуцугъэнхэмкIэ, тикъалэ троллейбус линиер пхырыщыгъэнымкIэ, Мыекъопэ псыкъэкIопIэ зэхэтыр шIыгъэнымкIэ Iофышхо ышIагъ. 1977-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2000-м нэс Адыгэ хэку исполкомым ипсэупIэ-коммунальнэ хъыз­мэт игъэIоры­шIапIэ ипэщагъ. Гъэхъэгъэ­шIухэу IофшIэным щыриIэхэм апае орденэу «Знак Почета», щытхъуцIэу «Заслуженный работник жилищно-коммунального хозяйства» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.

ГъукIэлI Нурбый зиIоф шъыпкъагъэ фызиIэу, цIыфхэмкIи зафэу зэрэщытыр къыдалъытэзэ, мызэу, мытIоу, Мыекъо­пэ къэлэ ыкIи Адыгэ хэкум инароднэ депутатхэм я Совет, АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм ядепутатэу хадзыгъ. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ дэжь щызэхэщэгъэ нахьыжъхэм я Совет итхьамат. Сыд фэдэрэ Iоф фагъэзагъэми, ипшъэдэкIыжь къыгурыIоу, илъэкI-амал рихьылIэныр фызэшIокIы, илъэпкъ паемэ, зышъхьамысыжьрэ цIыф. Нурбый АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм итамыгъэ хэхыгъэу «Закон. Долг. Честь» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ, икъоджэ гупсэу Гъобэкъуае ицIыф гъэшIуагъ.

Исэнэхьат хьалэлэу, гушIуагъо хигъуа­тэу, иIофшIагъэ осэшIу къыфашIэу лIыр щыIагъ, ау ыгукIэ гъэпсэфыгъо къезымытырэ шъэф гори ренэу ыбгъэ къеуIущтыгъ. ИкIэлэцIыкIугъом, иныбжьыкIэгъум къащыублагъэу адыгэ гущыIэхэр зытхьакIумэ итэу къэтэджыгъэ Нурбый ныбжь чъэпхъыгъэм итыгъэми, ежь игущыIэ, ыгу тешIыкIыгъэ псалъэ къыIомэ шIоигъуагъ. Шъыпкъэ, гупшысэр улэжьыным ыпэу, кIуачIэкIэ Iоф пшIэныр зэрэнахь псынкIэри къыгурыIощтыгъ, ау зымыгъэгупсэфырэ мурадэу къенэкъо­къурэм зыфигъэзэн фэягъэ. Джаущтэу къэлэмымрэ тхьапэ фыжь къабзэмрэ гъусэгъу зафишIыгъ, къыкIэкIыгъэр — творческэ IофшIэгъэ дах. ГъукIэлIым пстэуми апэу рассказхэр: «Сянэ икъум­был чъыг», «Ным иосыетхэр», «Сэтэнае икъэгъагъ», «КIэлэегъадж», мыхэм анэмыкIхэри гъэзетэу «Адыгэ макъэм» къыщыхеутых. Ахэм уяхъожьынэу щымытэу, гупшысэ тIыргъуагъэр зэращыIорышIэрэм литературэм пэблагъэхэу, хэшIыкI фызиIэхэм псынкIэу гу лъатагъ. ГъукIэлIым тхэн амал къодыер арымырэу, зэчый гъэнэфагъэ ащкIэ зэрэхэ­лъыр къэшIэгъоягъэп. Рассказхэм повестхэр къакIэлъыкIуагъэх, 2004-рэ илъэсым «ГъашIэм игумэкIхэр» зыфиIорэр Мые­къуапэ къыщыдэкIыгъ. Ащ ыуж кIэкIэу «Жъогъо шIуцIэхэр», «Жьыбгъэм ыхьырэ тхьапэхэр», «Джэнэт лъэгум икIэй», «Аужырэ оркъ», «Гугъэм исэхъ» зыцIэ тхылъхэр къыдэкIыгъэх.

«Iазэм мэзахэ иIэп»

УсэкIо-тхэкIо лъэшэу ГъукIэлIыр лъэп­къым къыфэнэфагъ. ИгъэшIэ пшъэрылъ ин зэхишIапэу, исэнэхьат илъэсыбэм рылэжьагъ, ау Тхьэм къыхилъхьэгъэ гупшысэр къыхэкIыжьын фэягъэти, ышъ­хьэ­кIи, ухэтми щыбгъэзыенэу щытыгъэп. УсакIом иусэхэр, ипоэмэхэр купкIымкIи, теплъэмкIи шъуашэ. Гупшысэ куум исэхъ фэшIу гущыIэр насып налэу къе­гъоты, тэмэпкъы фешIы къыIуатэрэм. «Темыр­къанэхэр» зыфиIорэ поэмэр зы адыгэ унагъо къикIыгъэ зэшищым ыкIи ашыпхъу закъоу Жене афэгъэхьыгъ. Ахэр ны-ты Iушхэм, тыр — Темыркъэнэ Хьату Сахьидэ ыкъор заом ыпэкIэ культурэм ипащэу, ныр — Блинэ Пытуе ыпхъур зэрэпщынэо Iэзагъэр, а лъэгъо дахэм ялъфыгъэхэу дунаим щызэлъашIэрэ дирижерэу Темыркъанэ Юрэ, сурэтышIэу Владимир, музыкант цIэрыIоу Борис, ашыпхъоу Жене зэрэтехьагъэхэр, лъэпкъ искусствэм имызакъоу дунэе культурэм яIахь ин зэрэхалъхьагъэр произведением дэгъоу къыщиIотыкIыгъ. ГъукIэлI Нурбый шъыпкъэм готэу гупшысэр ыгъэпсынымкIэ зишIуагъэ къекIыгъэр зэшхэм анахьыкIэу Борисэ къыфиIотагъэхэр ары.

«…Сэри Юрэ сырыгушхоу бэрэ ШIукIэ игугъу сэшIы. Ау слъэгъугъэп, сшIэнэу хъугъэп, Икъоу пылъыр зэхэсхыгъэп. КъысфэIуат пшы икъэбархэр, ЕгъэлъапIэ лъэшэу лъэпкъыр». н. 9-р «Темыркъанэхэр».

Борис къеIуатэ зэкIоу, IупкIэу зэшхэм ыкIи ашыпхъу Петербург, Саратов агъа­кIохи гъэсэныгъэ зэрэзэрагъэгъотыгъэр. Дунаим щыцIэрыIо хъугъэ Темыркъанэ Юрэ Хьату ыкъом цIыф цIэрыIуабэу къешIэкIыгъэхэм яфэмэ-бжьымэ къызэрэ­техьагъэр, цIыфыныгъэр зэригъотыгъэр, дунэе музыкэм ыгу зэрэхэуцуагъэр, ащ игъашIэ зэрэфигъэшъуашэрэр къеIуатэ.

«Моцарт, Моцарт! О умакъа КъыщыIугъэр талъэныкъо? УсымышIэу сызыщэтым, Сышъхьафитэу сыхэтыгъ. Уахътэр къэси узысэшIэм, Сыгу фимытэу къыостыгъ. (н. 24-рэ) Ар сыда зымыуасэр?!

Нурбый усэ етхыми, рассказым е повестым, сонетхэм ыпсэ, ыгу атырегуащэми, зыкIи щыгъупшэрэп тхакIом ипшъэрылъ ин: къыIорэм ылъапсэ зынэ­сырэр, цIыфыр гущыIэм зэрипIурэр. ЩыIэныгъэр — ущыIэн закъор арэп, ащ хэлъ шIогъабэр — хъяри, гушIуагъуи зэхэпшIэшъуныр, сыдрэ чIыпIи уицIыфыгъэ щымыхъожьыныр, цIыфхэм къо­тэгъу зафэ уафэхъуныр ары.

УсакIом зэрилъытэрэмкIэ, икъуаджэ, уиурам, уиунэ, къыошIэкIыгъэ ны-тыхэр, ныкъылъфыгъэхэр, Iахьыл гупсэхэр пщыщ мэхъух, къыпхэнэх. Поэмэхэу «Хым ит къуаджэр», «ГукъэкIыжьым сегъэфабэ» зыфиIохэрэр цIыф зэхашIэм, акъыл уцугъэм къаубытырэр зэрэ бэдэдэр ащызэхэошIэ. УзыщапIугъэ къуаджэри, уиуни, уянэ-уятэхэри, Тхьэм пфиухъумэных уинасыпмэ, ау ны-тыхэри зэгорэм тэу­хых, тыгу хэжъэгъуагъэхэу къыздетэ­хьакIых.

Жъы сыхъугъэу бэмэ аIошъ, Жъы тIысыпIэр сфагъэшъуашэ. СыкъэкIожьэу тянэ слъэгъумэ, СэкIошъ, кокIым сетIысхьажьы. Еплъэшъ, тыгъэм идэхагъэ Дунаишхор къегъэфабэ, Уинэплъэгъу ифэбагъэ, Тян, тыгъэр егъэфабэ. Тыгъэр убгъэ о къыщепсы, НитIур жъуагъоу огум щесы. ПсынэкIэчъэу уибыдзыщэ, Тян, дунаим тыхэощэ. Поэмэу «ГукъэкIы­жьым сегъэфабэ».

БзэкIо-дэкIо IэпэIасэм фэдэу тхакIоу ГъукIэлI Нурбый къэлэмыр егъэIорышIэ, ирассказхэр зыр зым нахь гъэшIэгъонэу къызэкIэлъэкIох: «Хьатам», «Къэмыхъу­гъэр насыпышIу», «Сятэ цIыф къызэрыкIуагъэп», «Дунэе хьаф» зыфиIохэрэр зигъо художественнэ тхыгъэх. Къин зыхэмылъ Iоф зэрэщымыIэр, тхэн-гуп­шысэныр, усэныр зэрэхьылъэ дэдэр, ау пшIоигъоу, угу фэкIомэ пшIэрэм, пкIантIэр епкъухызэ, уапэкIэ ренэу улъыкIотэн зэрэфаер къыщиIотыкIыгъ «Хьатам» зыфиIорэ рассказым. Бэ зылъэгъугъэ, бэ зышIэрэ гъэсэгъэ-ушъы­якIу Хьатам, ащ иобраз къызэIуихынымкIэ ГъукIэлIыр зышъхьасыжьыгъэп, акъыл IофшIагъэр зэрэхьылъэ дэдэр рассказым щыкIэгъэтхъыгъ.

Гупшысабэм уафещэ рассказэу «Къэ­мыхъугъэр насыпышIу» зыфиIорэм. Тижъымэ зэраIуагъэу мышъыпкъэ щыIа? Насыпыр зыми дышъэ къэмланэм дэлъэу къыратырэп, насып уиIэным ищыкIагъэр Iушыгъ, щэIагъ, акъыл. Зы нэгъэупIэпIэгъукIэ ахэр IэкIыб зыпшIырэм, олъэпао. Ары рассказым хэт герой шъхьаIэу Амин къехъулIагъэр: дзэми щыIагъ, шъыпкъагъэ хэлъэу, нэгуихыгъэ хьалэлэу, емызэщыжь IофшIакIоу псэущтыгъ, IофышIэ кIощтыгъэ, пчыхьэ кIасэм пшъыгъэу къэкIожьыщтыгъ, шъхьэгъусэу Анюти иIагъ, ау зытехъухьэрэр къэшIэгъуаеу, ыгу ефэхыгъэм фэдагъ…

Зыгорэм шIоигъоу къыпфищэирэр угукIэ уфэмыеу «пшхымэ» е пштэмэ, пщыныжь къызэрэптефэрэр, насыпыр ор-орэу улъыкIоми, улъычъэми умышъхьа­хэу, угу къыуиIорэм тетэу, къыпфишIэнэу, зэбгъэгъотын зэрэфаер, рассказым нафэ къыпфешIы.

Рассказ пэпчъ щыIэныгъэ лъэныкъуа­бэр къыпфызэIуахы: «Сятэ цIыф къызэ­рыкIуагъэп» зыфиIорэр зы лIы Iуш, цIыфышIу ищыIэкIагъэм, иIофшIэкIагъэм фэгъэхьыгъ. ГъукIэлI Нурбый сыд етхыми гохьы къэзышIырэр ыбзэ иIупкIэгъэ къэбзагъ, илъэшыгъ. ЕшIэ усэкIо-тхакIор сыди­гъуи емызэщыжьэу къыIорэм, ытхыхэрэм ягугъун зэрэфаер. Арышъ, тэри тигуапэу «Опсэу!» тигъэразэу фэтэIо.

Мамырыкъо Нуриет.