Хэти сэнэхьатыр ежь-ежьырэу къыхехы, ау ащ фэшъхьаф гукIэ-псэкIэ зыфаблэу, зытегъэпсыхьагъэу, Тхьэм къыхилъхьагъэмкIэ зигъасэу зыкъиушыхьатыныр. Ар зымыуасэ щыIэп.

Бэгъ Нурбый шэкIогъум и 18-м 1937-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Нэчэрэзые къыщыхъугъ. Гурыт еджапIэм ыуж Мыекъопэ мэкъумэщ техникумым чIэхьагъ, къыу­хыгъ, зоотехникэу къоджэ колхозым Iоф щишIагъ. 1964-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым фи­лологиемкIэ ифакультет къыу­хыгъ, илъэс заулэ кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ.

Ау Нурбый ыгукIэ зыкIэхъо­псэу, зымыгъэгупсэфыщтыгъэ шIоигъоныгъэ иIагъ: усэн-­гу­пшысэныр. Шъыпкъэ, къоджэ еджапIэм чIэсыгъ а лъэныкъор къызыхэщым, ары ин­ститутым чIэхьаныри зэпхы­гъагъэр. Апэу собкоррэу Теуцожь районым щыIагъ, етIанэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» про­пагандэм, культурэм яотдел ипащэу 1967 — 1993-рэ илъэс­хэм Iоф щишIагъ. Ыужым кIэлэцIыкIу журналэу «Жъогъобын» зыфиIорэм илъэситIу фэдизрэ иредакторыгъ.

Ытхыхэрэр 1962-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыгъэх. Илъэс 30-м хьалэлэу, гу­хахъо хигъуатэу Бэгъ Нурбый адыгэ литературэм щылэжьагъ, гупшысэкIэ амали, тхэкIэ шапхъи ыгъотыгъ. Усэным, гу­пшы­сэн-тхэным афэщэгъапэу, ыгукIэ агъатхъэу зэрэщытыгъэр ытхыгъэ тхылъ зэфэшъхьаф пчъа­гъэмэ уяджэ зыхъукIэ, джыри нахь пшIошъ мэхъу. УсакIом идунай хэщагъэ ухъузэ, ар уилэгъу цIыф хьалэл зафэу, къызэрыкIоу, Iэдэбэу, нахь ппэблагъэ мэхъу. Ар къыз­хэкIырэр, сэ къызэрэсщыхъу­рэмкIэ, усэкIо шъыпкъэм гу минхэм къарыгущыIыкIын зэ­рэфызэшIокIырэр ары:

... Гъогумаф, О цIыфыгумэ гугъэ нэфкIэ уарыхьанэу, ЗэхэпшIэнэу цIыфыгъэшхом имэхьанэ! Гъогумаф!

Имурад иныр кIигъэтхъэу, цIыфыгумэ афэкIоныр, цIыфыгъэм имэхьанэ аригъэшIэныр, афиIотэныр Бэгъ Нурбый фызэшIокIыгъ. Поэтическэ тхылъи 7 адыгабзэкIэ ыкIи зы тхылъ урысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэх, ахэм усэхэр, поэмэхэр адэтых: «Хъярым пчъэр фыIусэхы», «Тыгъэпс», «Гъэбэжъу огъот», «Гъэтхэ нэплъэгъу», «Къошыныжъым итхыд», «ЧIыгум игу­псэф», «ГъэшIэрэ тын». УсэкIэ тхыгъэ романэу «МэшIочIэ мыкIуас» зыщымыIэжь уж къы­дэкIыгъ. «Поле добра» зыфиIорэр Москва 1982-рэ илъэсым къыщыдэкIыгъ. «Къошыныжъым итхыд» зыфиIоу Нурбый ытхыгъэм тешIыкIыгъэ спектаклэ Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэ щагъэуцугъ.

КIэлэеджакIозэ къыздиштэгъэ усэным ыгуи, ышъхьи афэгъэзэпагъэу, зэхэшIэ блэрхэмкIэ ушъэгъэ сатырхэу къыпэ­блэгъэ цIыф гупсэхэу илъапIэхэм, Адыгэ хэкум, тичIыпIэлъэ джэнэтэу нэм фэмыплъырэм афэгъэхьыгъэхэр еусых. Джа такъикъхэм ыгукIэ гупшысэ тамэм ыIэтэу, быбырэм фэдагъ Нурбый. Адыгабзэм ымакъэ зэриIэтырэм гуапэ хигъуатэу, лъэпсынкIэу, быбырэм фэдэу, ышIэрэм ыгъатхъэу щыIагъ усакIор:

...Къэгъагъ нэщх-гущхэу ЧIыгум ынапэ къыспэгушIуатэу, Джэгу пчэгушхом ЦIыфмэ яхъяр сшIоигъу щысIуатэ.

ЫгукIэ шIоигъор къыдэхъугъ Бэгъ Нурбый, итхылъ пчъагъэ­хэм къадэхьэгъэ усэхэм, поэ­мэхэм зэрэфаем тетэу ащигъэ­шIуагъ илъэпкъ, ащ ишэн-ха­бзэхэр ыкIи цIыфыр. Усэу «Нэ­фылъ хъярым тежэ» зыфи­Iорэм щыIэныгъэм игъэшIэгъоныгъэ ычIэ зэрэнэсыгъуаер, ау ущыIэныр, уипкIэнтIэпс ощ фэдэ цIыфыбэм апае чIым хэбгощэныр игъоу елъэгъу усакIом.

Бэгъ Нурбый дэгъоу зышIэщтыгъэхэм къызэраIотэжьы­рэмкIэ, цIыф къызэрыкIоу, за­фэу, шъырытэу, шIум кIэгуIэу, шъыпкъэм фэщагъэу, гущыIэ мыхъуни, нэплъэгъу пхэнджи ымыдзэу, хьалэл дэдэу, иадыгэ лъэпкъ зэригъэдэхэщтым нахь гугъэ имыIэу щыIагъ. Адыгэхэм ятарихъ гъогужъ кIыхьэ рыплъэ­жьымэ, ыгу узыщтыгъэ, ежь лъэпкъым фишIэн-филэжьын амалэу иIэр усэныр арыти, зы­кIи ар ыгъэхьаулыягъэп. Дунэешхори, цIыфхэри, чIыгум техъухьэрэ-тешIыхьэ пстэуми гъунэ алъифэу, гукIэ адэкIуа­тэщтыгъ, илъэпкъ, икъуаджэ, Нэу зыпIуи-зылэжьыгъэр зыкIи щыгъупшэхэу къыхэкIыгъэп.

Нэчэрэзый

Пчэдыжьы ошIум тыгъэнэбзыймэ Си ЗэеIуашъхьэ зыкъыраубгъохы. Изэе мэзи къагъаджэу бзыумэ Гъэтхэ орэдыр къыщыспагъохы. БэрэIумафэу, Нэчэрэзый, Джаущтэу сыгукIэ укъыхэнагъ. * * * СэркIэ, чIыгужъыр, джыри ущыI, ПкIыхьыкIэ ренэу сыбдэгущыI.

Акъыл зиIэм иуни, иурами, ичыли, ихэкуи, ихэгъэгушхуи ыпсэ ахэтIагъ, ахэм шIоу афи­шIэщтыр къыугъоихьэзэ игъашIэ къехьы. Бэгъ Нурбый джа гукIэгъу гъогум тетыгъ ыкIи ры­кIуагъ, фабэу, шъабэу шIур ылэжьыгъ, иадыгабзэ иусэ-гупшысэкIэ ыгъэбаигъ, къэIокIэ гъэшIэгъонхэр, адыгэ гущыIэ дэхабэ исатырхэм ахэогъуатэ.

Щэч хэлъэп усакIом адыгэ жэрыIо творчествэр икIасэу, ар IэпкIэ-лъапкIэу зыщищыкIагъэм зэригъэфедэщтыгъэр. ИжъыжьыкIэ адыгэр зыкIэгуIэу, зыкIэдэущтыгъэр лIыгъэ хабзэр, шъыпкъагъэр, щэIагъэр, ичIыгу пае псэемыблэжьныгъэ-лIы­хъужъныгъэр, шIулъэгъур арых. Мы лъэныкъохэр зэкIэ усакIом ытхыгъэ усэхэм икъоу къахэщых.

Бэгъ Нурбый ищыIэныгъэ къэзгъэбжьышIорэр ыгукIэ икIэ­сэ усэным игъогу теуцуи, игу­пшысэ фэкъулаеу тапашъхьэ къызэрэрилъхьагъэр ары. Дунаим хаплъэмэ, ыгъатхъэу сурэт-тхыпхъэ дахэхэр иIэх:

...Огу къаргъом ошъопщэ нэфхэр ЕткIухьэх шъабэу кIошъэххэу, Псыхъори тыгъэм Iуджагъоу, Къысфэсы нэплъэгъу гухахъор. Губгъошхоу гъэбэжъу нэгум Сэ къисэгъуатэ ситхъагъо.

Усэхэм язакъоп, ытхыгъэх поэмэхэри. Ахэм цIыфхэм гугъэ-гупшысэу яIагъэхэр, щыIэныгъэм зэрэфаблэхэрэр, пый мэхъаджэр тичIыгу къызебанэм, советскэ народыр зэрэзэмыблэжьыгъэр, лъэпкъыбэр зыщызэдэпсэурэ хэгъэгушхом изы Iахьэу Адыгеими икIыгъэ цIыф мин 80-м ащыщ горэми къу­малыгъэ зэрэзэримыхьагъэр, Андырхъуаем, Бжыхьакъом, Ацумыжъым, Къошым, Нэхаем, Тхьагъушъэм, ШIуцIэм ялIыгъэ-­псэемыблэжьныгъэ адыгэ лъэп­къымкIэ напэу, щытхъуцIэ лъапIэу «Советскэ Союзым и ЛIы­хъужъ» зыфиIорэр къазэ­рарапэсыгъэр, адыгэ пIуныгъэ­гъэсэныгъэм ыпшъэ укIожьынэу зэрэщымытыгъэр къыушыхьатыгъ. УсакIоу Бэгъ Нурбый итхылъхэм, ипоэмэхэм, романэу «МэшIочIэ мыкIуас» зыфиIорэм тхакIом илъэпкъ гъунэнчъэу зэрикIасэр, ащ итарихъ куу зэ­рэщыгъуазэр, ежь усакIор заом хэмытыгъэми, гукIэ а зэкIэ зэхишIэу тхагъэ.

Усэ-романэу «МэшIочIэ мыкIуасэр» произведение анахь дэгъоу тилитературэ хэтмэ ащы­щэу плъытэнэу сэ сшъхьэкIэ къысщыхъугъ. Адыгэм идунэететыкIагъэр, изэхэхьэпIэ-зэхэгущыIэжь чIыпIэу хьакIэщыр зыфэдагъэр, ар зэрэзэIухыгъагъэр, уахътэм итхыпхъэу, на­хьыжъ Iушхэм ягупшысэ зынэсыщтыгъэр, нэмыкIхэри Бэгъ Нурбый итхыгъэхэм ащыкIэгъэ­тхъыгъ. Адыгэ фольклорым ифэ­мэ-бжьымэ ащызэхэошIэ, ишIыкIэ-гъэпсыкIэхэр ахэм фэ­къулаеу тхакIом ащигъэфеда­гъэх.

УсакIоу Бэгъ Нурбый къызытхэмытыжьыр илъэс 23-рэ мэхъу, ау игупшысэ лэжьыгъэ зэрэтфэгъэунэшкIу, ицIыфыгъэ лъагэшъ, джащ фэд, типлъапI ыкIи тищыс.

Мамырыкъо Нуриет.