Шы Iэхъогъу
Цуамыкъо Долэт фэсэтхы
Ошъо чапэр чIым къызщехрэм дэжь,
Ямыдэжьыми, шы Iэхъогъур макIо.
Сыда кIорэ, хэт ышIэн зыфакIорэр?
Ащ икIуакIэ бэрэ о уегъэгумэкIы.
ОгумэкIышъ, шылъэмэкъэ дэгур,
Шылъэмакъэу IукIотыжьрэр угу пхырэкIы.
ЩызэблэкIы Iаджи гум, къыщэкIы, къыщэхъу,
Къыщэхъу орэд ныкъо къаIоу гукъаор,
Аркъэнэу пшъэм жьы къыримыгъащэу.
Зэлъежьагъэх шыхэр тыгъэм икъохьэгъу,
Сыд къогъу зыздагъэзэщтыр, сыд ягъогу?
Зэгъогогъухэр мэхъух шы Iэхъогъу,
Шы Iэхъогъум хэтыр сыд фэдиз?
Гум щизэу шы Iэхъогъоу уикIасэм,
УикIэсэ тIэгу — насып, пIэгу ифэбагъэу
Уигуфэбагъэу уагъэшIыгъэр дыIокIых.
УигукъэкIыжьы хэтых чэмыди, тхъуагъи,
Узщытхъэу, уякIэсмэ зэ ушъ-ушъэу,
Зэ ухэушъыкIэу, зэ кIорыкIоу,
Зэ хьапкIэу о бэрэ уарычъагъ.
Къэбгъэчъагъэр зэкIэ уицIыкIугъо,
УицIыкIугъо ипсыхъо щыбгъэпкIыгъ.
Ау сыд гукъэкI шы Iэхъугъур езщэжьагъэр,
Тыгъэхьэжъоу зыгорэ чапэм щэкIуа- тэ —
МэкIуатэ шы Iэхъогъур, уеджэ о угуаIэу,
УгоIэнба, шъузэщыщэу къэшъухьыгъ!
Угу зыдихьыжьрэм фэдэу чапэм екIу,
Тэ кIорэ — шы лъэмакъэ дэгур уиджэуап…
«ШъукIэдэIукI зэ, — оIо, — шылъэмакъэ къышъоIуа?
ШитIу къызэдачъэ, чIым теубгъуагъэу мэбыбых».
Мэбыбых мыхэр, чэщи яIэп, мафи яIэп,
ЯIэ закъор ягъогушъ, ащ щызэпачъэх.
Зэпачъэх, ау хэт, къыпкIэхьащтыр апэ,
Ыпэ ишъырэр шы фыжьа, шы шIуцIа?
ШIуцIэр гукъанэм иш, фыжьыр — гушIуагъом,
УгушIощта е гукъанэм уихьыщта, пшIэрэп.
О пшIэрэр яз текIощт, щэбзащэу къэбыбых,
Щэбыбых гъашIэм, къэзгъэуцунхэ зи щымыI.
«Тхьапшрэ сыщыIэщт, — оупчIэ, — илъэса, мафа,
Симафэ шы щIуцIэу, фыжьэу хэтыр сыд фэдиз?
Сыд фэдизрэ чъэщтых шы шIуцIи, шы фыжьи,
Шы фыжьа, шы шIуцIа апэ къыскIэхьащтыр?».
Джаущтэу зэпачъэх уимафэхэр, лъэкIуатэх,
ЛъэкIуатэх Iэхъогъур чапэм зэрекIурэм фэд.
Ау ощ фэдэлIмэ онэгур зэ аубытыгъэмэ,
Къэуубытыжьхэмэ улIышъ, урихьылIагъ…
Апэрэ осыр
Апэрэ осыр къефэхы огум,
Къефэхы шъабэу, къынэсы нэгум.
ЧIыгум щэтIысышъ, егъалэ Iэгур,
Фыжьыбзэ осэу ефапэ лъэгур.
КIымафэм ышIыгъэшъ джэгу,
Нахь регъэкIоты ипчэгу.
ЗеIэтышъ, еухъытэ огур,
ПкIыхьапэр джы Iэшкэ нэгу.
Зыкъыухъытагъэми огум,
Джыри шIуцIэп ынэгу.
Сабыир ебакъошъ пчъэ лъэгум,
Осыцэр реубытэ ыIэгу.
Пчэдыжь
Мэзы Iапчъэр пщэсым щесы,
Пчэдыжьыпэу мафэр къэхъугъакI.
Чъыгы шъхьапэм пщэсыр нэсы,
Мэзы чIэгъыр чъэпы закI.
Тыгъэбзыйхэр чIыгум къызыщэкIхэм,
Пщэсым машIор къыкIэнагъ.
Хъоо-пщаоу губгъо нэкIхэм,
Бзыйхэр бзыухэу къыринагъ.
Атэкъэжъым къуаджэр зэпигъаджэу,
Чэтэщ къуапэм макъэр къыщишъыгъ.
Сызыщыщэу гупсэу сиIэ къуаджэм,
Пчэдыжь нэфыр мары къыщышъыгъ.
Бжыхьэ
ТитIо язэу хэта
Гъогум щыгъощагъэр?
СыпIукIэнэу джыри къэта —
Тыдэ уищэра уилъагъо?
Огъа, ощха?
Сыд уигукIай, сидах?
Къеса, къещха?
Гугъэр орыкIэ сшIомах.
Хъугъэр сэшIэ —
ТитIукIи тилажь.
Гугъэр, ошIа,
ХэткIи Iэпэзал.
Непэ огум, бжыхьэ нэгум
Дунаир зэлъиубытыгъ.
Сыда щыхъурэр пшъэшъэ бгъэ- гум? —
Сызыухырэр орыкIэ сигугъ.
Бжыхьэжь уай
Тыгъэбзыйхэр щызэпыкIхи огум,
Жъогъохэчъхэу чIым къытетэкъуагъэх.
Зэуж итхэу къэгъагъ лъэгум,
Жьым ыIэтхи, зэлъырихьыжьагъэх.
Аш ыуж псы ткIопсыцэ цIыкIухэр
Щыгъыжъыеу ощхым зэпишIагъэх.
Мэфэ огум игъогу лъэгъо мыкIухэр
ЧIыгу шъхьашъом къыщызэхишIагъэх.
Ащ ыуж жьыбгъэр хэгубжыкIи,
Чэрэз чъыгыр лъэгум щиутыгъ.
Ащ фэдизэу къыфилъыгъэп мыкIи,
Сыда тхьэпэ цIыкIухэр пиутыгъ?
Хэти игугъэ ыгу къыщэкIы…
ЩыIэныгъэр Iаджэуи зэхэт,
Тызхэт-къытхэтмэ тэри тафэд.
Тафэд тэIоми, тIэкIу тызэтекIы,
КъыхэкIы тэщ фэди къыттекIэу.
КъыттекIы, къыттечъы, лъэкIуатэ,
МэкIуатэшъ, нахь лъэшэу кIырэу.
КIырэу, емыгъэхьым ишыгъачъэ хэт,
Зыхэтымэ апшъэ кIуагъэу елъытэ.
Ау игулъытэ нэсыгъэп, ышIагъэп,
УмышIэрэм Iаджи уегъэплъэхъу,
Лъэхъу-лъэушъэу ыпэкIэ зэчъэм,
Зыхэчъыгъэхэр зэхэтэу къэнагъ…
Укъызэфэнагъэмэ, унаIэ зэтет,
Къыпхэти, узхэти ыуасэ олъэгъу.
Дэгъу, тэIо, тызхэтын тиI, тычыл,
Чылэр унэгъо цэрыцэу зэхэс.
Тызхэси, къытхэси тэркIэ зэфэд.
Ощ фэдэм цIыфыгъэ хэлъмэ уищхэпс,
Щхэпс хэмылъэу зи дунаим щызэпкIырэп.
КъэкIы гум бэрэ — чылэм ущыщмэ,
Узщыщмэ сыдигъуи ахэт, афэсакъ,
Сакъ, умысакъэу чылэм уепэгэкIмэ,
УзэпэгэкIрэм урегъэпсыхышъ, хабзэ.
Хабзэ зыхэмылъ щыIэп, дунаир ащ рэкIо,
ТырэкIо тэри, хабзэр тибзыпхъ.
ТихъупхъацIэ ащ бэрэ къыхэкIы,
Ау къыхэкIы къыттекIэу зышIошIрэм
КъышIошIрэр ишIошIэу егъашIэ.
ИгъашIэ хьаолыеу щыгуIэу щэIэ,
ИIи, имыIи ахэкIыжьы джаущтэу…
2
Джаущтэу, сикъош, макIо дунаир,
Узфаер зэкIэ ренэу къыбдэхъурэп.
Къыбдэхъу пшIошIыгъэр нэпIэхъэу,
Ихъытыу уигугъэ ылъахъэуи мэхъу.
ТыдэIохъумэ, тилъагъо тыдэхы,
Джащ къыщыддэхых, ауж тыкъенэ.
Тыкъенэшъ, тигугъэ гум тыкъыренэ…
Тыкъэнэ, ау ыпэ кIотагъэу джы хэт,
Хэт тиIоф, сикъош, зышIоIофыр?
УиIоф зимыIофым емыIу уикъэбар,
Уикъэбар зыутхыдзрэм иIо фэсакъ,
«Сакъ, ренэу сакъ», — бэрэ адыгэм еIо.
ЗыIуагъэр адыг, зэхэзыхырэр хэт?
Хэт тыдэхыгъэмэ гъогу занкIэм,
ЗэнкIэу тилъагъо тытезщэжьыщтыр?
Ухэзщыжьыщтыр нафэ — ныбджэгъу,
Ныбджэгъу уиIэмэ, къошыр уихъой.
Нэхъоеу къыщыбготых щыIэныгъэм.
… ЩыIэныгъэр Iаджэуи зэхэт,
Тызхэт-къытхэтмэ тэри тафэд.
Тафэд тэIоми, тIэкIу тызэтекIы,
Ау хэти игугъэ ыгу къыщэкIы…
Ощх къэгъагъ
Щыбзэ ныдым пхырыплъэу жьыбгъэм,
Ощхыр къегъэжьы.
Пщэсыр пэIут нэплъэгъу набгъэм —
МэгуIэжьы.
Уцым щэтIкIушъ, уилъэуж мэкIоды,
СипсэкIода?..
Шыблэр губжыгъэу огум щэхъушIэ —
Зыфаер къашIэ.
Сыкъаплъэмэ, ощх нэгъыфым чыжьэу
Укъыщэлъэгъожьы.
Iэрамэу пIыгъ къэгъагъ плъыжьыр —
Сыгу зехъожьы.
— УкIожьыгъэу сIуи, сыгуIэгъагъ…
— Жьыбгъэм риутыных сIуи, салъыкIогъагъ…
Къэгъагъ Iэрамэу къэпхьыгъэр
Бгъэгум щыпIыгъ.
Ощхэу непэ къещхыгъэр
Къэгъагъэу къызэIуихыгъ…
ПцIашхъо
Пчыхьэпэ огур къызэхэштауи,
Пщэс шIуцIэр техъоу зэкIищыгъ.
ПцIэшхъо цIыкIур къэтэмауи,
Огу лъагэм лъагъо пхырищыгъ.
Уаер къыщэу пцIашхъор къекIотэхы —
Ар егъэшIэм щыIэ хабз.
Мыдрэм тамэкIэ пщэсыр Iуехы,
Хьэнцэ цIыкIум фэдэ къабз.
Сыд мы бзыур джы зылъыхъурэр?
Сыда огум лъагэу ит?
Зынэсынэу ащ къыщыхъурэр
Хэт ышIэн, ежьыр шъхьафит.
Пщэсы чIыпцIэм нэфыр хатхъэу,
Бзыум бзыур къыщгохъуагъ.
Пщэсыр ашIи нэтхъэ-патхъэ,
Сыгу къаIэти, сщиз схэхъуагъ.
2016.10.16
Тызнэсырэм джыри теплъын
Куцэр теуцогъу-теуцогъу,
Игъогу дунаир рэкIо.
РэкIошъ, тэри тыздещэ,
Ау тыздищэрэр сыдым нэс?
Къынэсых илъэс кIалэхэр,
КIалэхэу плъыр-стырых мафэхэр.
Iумэфэ закIэхэу хъурэп,
Узэрэфаеу хъурэпышъ зэкIэ.
ЗэкIэ зыфаер мыхъуми,
Къыдэхъурэм рыразэр рэхьат.
Рэхьат идунаии, щыIакIи,
ЩыIэкIэшIу Тхьэшхом къыреты.
Тетыгъо зиIэ кIэлэ илъэсхэр,
Зэпесхэзэ ныбжьым щэкIуатэх.
КъэкIуатэх илъэс чъэпхъыгъэхэр,
Ущэчъэпхъышъ дунаим ущыIэмэ.
ТыщыI щэIагъэ тхъэлъымэ,
Тхэлъ-тхэмылъыр шIэхэу къэлъагъо.
Олъэгъу цу хъущтыр шкIэзэ,
ШкIэзэ жъы хъугъи къытхэт.
Тызхэтымэ ащ фэдэр къахэщы.
Дэщэхыгъэу щыIакIэмкIэ къэнэ,
Къиныгъомэ ашъхьарымыкIрэр.
Куцэр теуцогъу-теуцогъу,
Игъогу дунаир рэкIо.
Тэри тэкIо, тылъэкIуатэ,
КъэкIуатэх лIыку илъэсхэр.
Илъэсымэ шыгъачъэу яIагъэр,
ЯмыIэгъэ тынчым щэрэхьаты.
Щэрэхьатых лIыхэр яхьакIэщмэ,
ХьакIэщэу лIы кIуапIэ хъурэм.
Къыщыхъурэр дунаим ащ щашIэ,
ЕшIэшъ адыгэм дунаим икIуакIэ.
ТикIуакIэ джаущтэу мэкIуатэ,
КъэкIуатэ тIурысэ уахътэр.
Уахътэм дэчъэжьэу къэнагъэр хэт?
Хэт ишыу гъэхъушIакIэкIэ апшъэр,
Апшъэ итынэу джыри зынапшIэр?
УнапшIэ теплъхьанэу зэкIэ уемыжь,
Уздежьагъэхэр зэкIэ лIых.
ЛIыгъэ зыхэлъыр джыри лъэш,
Тызщылъэш илъэсхэр блэкIыгъэми.
БлэкIы джаущтэу дунаир, лъэкIуатэ,
КъэкIуатэх илъэс пIашъэхэр.
ТызщыпIэшъэн уахътэ тынэсыми,
Тызнэсырэм джыри теплъын,
Теплъын гугъэр гъунэнчъэшъ.
2018.10.09. Стамбул.
Уахътэ зимыIэ зи щыIэп
Уахътэ зимыIэ зи щыIэп,
ЩыIэми, Тхьэшхом ышIэн.
Тэ тшIэрэр бжыхьэм иуахътэ
Иуахътэ къынэсышъ, мэкIожьы.
Тэ кIожьырэ, тэ щыI ыдэжь?
Ядэжь щымыIэмэ тыдэ къикIыжьырэ,
КъикIыжьэу къызытфэкIожьырэм?
ЗыфэкIожьын иI, зэрэхъурэмкIэ,
ЗэрэхъурэмкIэ, Iахьыли, благъи иI.
«Хэт иIэхэр?» аIоу къэупчIэхэмэ,
УпчIэм щыгъуазэр джэуап афэхъун.
Хъуни мыхъуни щэхъу дунаим,
Дунаир шIу закIэу зэхэлъэп.
Тигухэлъхэр япхыгъэх Iаджыми,
Iаджыми тахэкIы, Iаджыми тахэхьэ.
Тызхахьэрэм акъыл кIэрытхыгъэмэ,
Къыхэтхыгъэр федэ тфэшIыгъэмэ
Фэигъу тиуахътэ, ау тэ щыI ащ итахътэ?
Мары бжыхьэр итахътэ тесэу
Къесэу регъажьэшъ, зыкъеIэтыжьы,
Еужьырышхорэп, сыда гуIэн,
ГуIэнкIэ пшIэрэр ренэу дэгъушхоп.
Дэгъоу щыIагъ бжыхьэр иуахътэ,
Зигъатхъэу мэщым итыгъ.
Къыратыгъи, къылэжьыгъи конычIэм,
КонычIэ лъачIабгъом изы ышIыгъ.
Пчъэр зэфишIыжьи зиутхыпкIыжьыгъ.
ЫутхыпкIыжьыгъэх ишъхьанди ичъыги,
Чъыгмэ апытыри ыугъоижьыгъ.
Джы ежьэжьыгъ, игъогу техьажьыгъ,
Тыдэ ыхьыжьрэ икIэн зэгъэкIугъэ?
Бэ ыкIугъа, макIа, ар нэсыжьы,
Ядэжь нэсыжьрэр мэгупсэфы.
Щэгупсэфы иджэныкъо машIо,
МашIор шIагъошъ, егъатхъэ,
Тхъагъоба уиIоф уухыгъэу,
Iофым уимыухыгъэу укIожьмэ!
Уахътэ зимыIэ зи щыIэп,
ЩыIэми Тхьэшхом ышIэн.
Тэ тшIэрэр — бжыхьэм иуахътэ
Иуахътэ къынэси, кIожьыгъэ.
Зэужы итхэу джаущтэу дунаим
Дунэе нэфым щэкIох зэманхэр.
Зэманмэ гъатхэ къыздахьы,
Къыздахьы бжыхьи, кIымафи.
Непэ кIымафэр итахътэ тес,
Зэрэщысэу къытфырегъэсы…
Къесы, гупшысэри къызэтешасэ,
Самэу щагум ари щызэтырихьагъ.
Къихьагъ джаущтэу кIым иуахътэ,
Осы тахътэм джы щыгупсэфыгъ.
Тэри тэгупсэфы, тэшIэ, чъыIэм
ИчъыIалIэ ащ фэдизэу Iофэп.
Iофыр тиджэныкъо машIо,
МашIор кIэлъмэ, тыгу фэбэн,
Зыщыфабэм гури мэрэхьаты,
Тыгу рэхьатмэ, гъатхэри къэсын.
Шы Iэхъогъу
Цуамыкъо Долэт фэсэтхы
Ошъо чапэр чIым къызщехрэм дэжь,
Ямыдэжьыми, шы Iэхъогъур макIо.
Сыда кIорэ, хэт пчыхьэм зыфакIорэр?
Ащ икIуакIэ Долэт егъэгумэкIы,
КъэгумэкIышъ, шылъэмэкъэ дэгум,
Шылъэмакъэу IукIотыжьрэм кIэдэIукIы.
ЩызэблэкIы Iаджи гум, къыщэкIы, къыщэхъу,
Къыщэхъу орэд ныкъо къаIоу гукъаор,
Аркъэнэу пшъэм жьы къыримыгъащэу.
Езэрэщэжьагъэх шыхэр тыгъэм икъохьэгъу,
Сыд къогъу зыздагъэзэщтыр, сыд ягъогу?
Зэгъогогъухэр мэхъух шы Iэхъогъу,
Шы Iэхъогъу хэтыр сыд фэдиз?
Гум щизэу шы Iэхъогъоу уикIасэм,
УикIэсэ тIэкIу — насып, пIэгу ифэбагъэу
Уигуфэбагъэу уагъэшIыгъэр дыIокIых.
УигукъэкIыжьы хэтых чэмыди, тхъуагъи,
Узщытхъэу, уякIэсмэ зэ ушъ-ушъэу,
Зэ ухэушъыкIэу, зэ кIорыкIоу,
Зэ хьапкIэу о бэрэ учъагъ.
Къэбгъэчъагъэр зэкIэ уицIыкIугъом,
УикIэлэцIыкIугъо ипсыхъо щыбгъэпскIыгъ.
Ау сыд гукъэкI шы Iэхъогъур езщэжьагъэр,
Тыгъэхьэжъоу зыгорэ чапэм щэкIуатэ –
МэкIуатэ шы Iэхъогъур, уеджэ о угуIэу,
УгуIэнба, шъузэщыщэу къэшъухьыгъ!
Угу зыдихьыжьрэм фэдэу Iэхъогъур чапэм екIу,
Тэ кIорэ – шы лъэмакъэ дэгур уиджэуап…
«ШъукIэдэIукI зэ, — оIо, — шылъэмакъэ къышъоIуа?
ШитIу къызэдачъэ, чIым теубгъуагъэу мэбыбых».
Мэбыбых мыхэр, чэщи яIэп, мафи яIэп,
ЯIэ закъор ягъогушъ, теушъокъуагъэх.
Зэпачъэх, ау хэт къыпкIэхьащтыр апэ,
Ыпэ ишъырэр шы фыжьа, шы шIуцIа?
ШIуцIэр гукъанэм иш, фыжьыр – гушIуагъом,
УгушIощта е гукъанэм уихьыщта, пшIэрэп.
О пшIэрэр — яз текIощт, щэбзащэу къэбыбых,
Щэбыбых гъашIэм, къэзгъэуцунхэ щымыI.
«Тхьапшрэ сыщыIэщт, — оупчIэ, — илъэса, мафа?
Симафэ шы щIуцIэу, фыжьэу хэтыр сыд фэдиз?
Сыд фэдизрэ чъэщтых шы шIуцIи, шы фыжьи,
Шы фыжьа, шы шIуцIа апэ къыскIэхьащтыр?»
Джаущтэу зэпачъэх Долэт имафэхэр, лъэкIуатэх,
ЛъэкIуатэ Iэхъогъур чапэм зэрекIурэм фэд.
Ау Долэт фэдэлIмэ онэгур зэ аубытымэ,
Къэуубытыжьмэ улIышъ, урихьылIагъ…