Тятэжъхэм яхьакIэщ

ЛIыжъхэм хьакIэщым къыщаIотэрэ къэбархэм ямыдэIугъэ ныбжьыкIэхэм чIэнэгъэшхо ашIыгъ. Сэ ахэр зэхэсхынхэу насып сиIагъ. Тикъоджэ лIыжъхэу дунэе къиныр зыпэкIэкIыгъэхэр хьакIэщым зыщызэIукIэхэкIэ, язэфыщытыкIэ дахэхэр згъэшIэщтым сынэгу кIэтыщтых.

Мыхэм ащыщ горэм ижъырэ къэбарми, ышъхьэкIэ зыхэлэжьэгъэ е зэри­хьылIэгъэ хъугъэ-шIагъэ горэми къыIо­тэнэу къызэрэригъажьэу, хьакIэщыр зэкIэм мэтынчы. ГущыIапэр мыщ щызэтырахырэп, къезыгъэжьагъэм къыIуа­тэрэм хэгущыIэхэрэп е зэпаутрэп. Къэбарыр къэзыIуатэрэм щысхэм къаIотэн зэрашIэрэр, ахэми ашIэрэр къаIуатэ зэрашIоигъор къыгурэIо. Ащ къыхэкIыкIэ къэкIуагъ-кIожьыгъ, аIуагъ-къаIожьыгъ зыфэпIощт къэбархэм мыщ зыщыра­гъэубгъурэп.

Ау мары лIыжъ купыр лIыгъэм, цIыфыгъэм е адыгагъэм уащызыгъэгъозэрэ къэбархэм анэсых: зэкIэм гъэсэпэ псалъэм кIэхъопсырэ сабыеу хьакIэщым зыкъеушъэфы. Мо лIыжъ купым ялулэ лъапIэхэр сакъэу аутхыпкIыжьых, чысэ хъокIыгъэхэм арагъэкIужьых. Хэти итIысыпIэ етынчыхьажьы, яжьыкъэщэни зыпкъ еуцожьы. Бысым фэдэу тутын Iугъоу ашъхьарытыгъэми гуIэу зепхъуатэ, пчъэшъхьагъ нэзым зыдырегъэхы. ХьакIэщ Iэсагъэм ис лIыжъ купым къэбарIуатэм зыкъыфегъэзэ.

Бэрэ пэмылъэу нэхэр къэжъыух, нэгу зэлъагъэхэр гохьэу къэшэплъых, апкъ уцуагъэхэм зыкъаузэнкIы. ЯгукъэкIыжьхэм адэшэсыгъэхэшъ лIыжъ купыр плъэ­гъузэ къэкIэжьы.

Ахэм якъэбархэр кIэкIых, псыхьагъэх, бгъубэ зэдаох: цIыфыгъэ шапхъэхэр къыбгурагъаIо, лъэпкъ намысыр лъагэу аIэты, къин ушэтыпIэм урагъэуцо. Мы лIыжъ купым укIэдэIукIымэ, гущыIэм ыкIуачIэ зэхэошIэ.

Ахэм япсалъэ гъэсэпэ лъапсэх. Къарыу гощых ягущыIи, ягукъэбзагъи. ГугъэпIэ лъагъох янэплъэгъуи, амэкъэ шъаби. Акъыл шапхъэх ягъэшIэ гъогуи, ядин гъуази. Зэман бзаджэр япчэдыжьыпэу, лъэхъан зэжъур ягъэшIэ гъогоу, уахътэр къябэнызэ мыхэр щыIагъэхэми, ялъэпкъ шIулъэгъурэ яцIыфыгъэрэ апсэ хэтыфэ агъэкIосагъэп! ЦIыфыгъэ шапхъэм исаугъэтхэу тикъоджэ лIыжъхэр сыгу къинагъэх!

Лъэпкъ тарихъыр лIэшIэгъу-лIэшIэгъоу мыщ щаупкIэпкIы, уапашъхьэ гупкIэу къырагъэуцо. А гъэшIэ гъогум лъэпкъыр тетыфэ адыгэ паIом пылъ хъишъэр хьакIэщхэм бэрэ къащаIотагъ. Тикъоджэ лIыжъхэм мы хъишъэ купыр бэрэ стхьа­кIумэхэм арагъэтыгъ…

Илъэсхэр чъагъэх, бэ сщыгъупша­гъэр. ПкIыхьэм джы фэдэу сшъхьэ бэп сэ къинагъэр. Джы шIэжьыр сэри чIэсымынапэзэ, адыгэ паIом ихъишъэ лъагъо шIэжь нэплъэгъур зэдытетыдзэн…

Апэрэ нэплъэгъу….

Хэти идэй лIыжъхэм амыIоу, фэшъхьаф лъэпкъхэм ахьырэ паIохэм ятеплъэ цIыкIу-цIыкIоу тыщагъэгъуазэ.

— Зэрипэсыжьэу паIоу зыщилъэрэм ифэмэ-бжьымэ лъэпкъым къытехьэ, — игущыIэхэр ыгъэкIэракIэмэ, кIыхьэ зыри­гъэшIызэ къыригъэжьагъ ГъукIэкъаны­къом. — Картуз зыщыгъхэм гуфаплъэу уяплъымэ, зыхэт лъэпкъхэр агу фэмыштэхэрэми, закъыхамыгъэщэу адэпсэунхэу къарыу агъоты. Ау загъэиныныр шэн афэхъугъэу, зэдеIэжьыныр ахэм чIанэжьы… Шляпэр зипаIохэм мылъкур къябэкIыми, гур зэрагъэгъоу загъэтхьамыкIэ, джэрз чапычым фэшI зэзэожьых. Мыхэм къахэзхи зыми щымыщхэу, ямые паIом гъэр ехъулIагъэхэу зы купи кепкэ нэбжъэшхом шъэфэу къычIэплъы. Зы шъхьэпцIэ купи, шъхьацыр агъалэмэ, загъэныбжьыкIэзэ, мэIэчъэ-лъачъэхэшъ мыхэм ахэт.

ЛIыпкъым иуцуи адыгэ паIор зыщызылъагъэм ишэн-зекIуакIэхэр фэшъхьаф шъыпкъ! — ымакъэ нахь къэпытэзэ лъегъэкIуатэ къэбарыр ГъукIэкъаныкъо Мосэ, — Адыгэ хабзэм ишэпхъэ къабзэкIэ апIугъэ кIалэр ыгукIэ шъхьафит: ынэгу ихыгъэшъ, цIыфхэр къызфещэ, зэфагъэ хэлъышъ, цыхьэ къыфашIы, ыгукIэ къабзэшъ, хэти илъапI. Ышъхьэ Iэтыгъэу ар цIыфхэм ахэхьэ, пытагъэ хэлъэу ахэм япсалъэ!

— О куп! Сабый кушъэр сиублапIэу лIыпкъым сехьэфэ адыгэ хабзэмкIэ сэ сапсыхьагъ. ЦIыфыгъэм ишапхъэхэм сафэшъыпкъэнэу е гумэхагъэкIэ сымыукъонхэу илъэс пшIыкIублырэ лIыжъ жэкIэфхэм сэ сагъэсагъ. ГукIэгъур гъэшIэным чIэсымынэнэу быдзыщэм хэтэу сэ къысатыгъ. Къин хэфагъи, гъэрыпIэ ити сыухъумэнхэу джы сыхьазыр — лIы сэ сыхъугъ!

… ЛIэшIэгъу чыжьэхэм къащегъэжьагъэу тиадыгэлI илIыблэнагъи, зэфагъэу хэлъыри дунаим тхыдэу къыщекIокIыгъ, Европэм нэужым къихъогъэ рыцарьхэм щысэтехыпIэ ар афэхъугъ. ТипэIо лъаги, тишъошэ дахи фэшъхьаф лъэпкъхэм яхъопсэпIагъэх! Пачъыхьи, султIани, пщи, атамани типаIо итеплъэ агу хэтIысхьэ, зырагъэинэу япэIо шыгухэр лъагэу аIэты. Ар рамыгъэкъоу дышъи, тыжьыни, налмэс-налкъути япэIо лъагэхэм дахэу ахадэ.

ПаIор зипаIоу адыгэ кIалэхэм ащ задашIыгъэп. Шъыпкъэгъэ инкIэ, цIыфыгъэ дахэкIэ, лIыгъэ зекIуакIэкIэ тикIэлэ пIугъэхэм адыгэ паIор агъэдэхагъ…

Тянэжъ-тятэжъхэм ягугъэ лъапIэхэр ябзыпхъэ лъагъоу, ягупытагъэ ялъэгъо­хэщэу, пкъыр ыузэнкIэу, гур ыгъэинэу, лъагэу, лъэгъупхъэу, нэплъэгъуубытэу, якIэлэ пIугъэхэм ар афадыгъ. Шъуашэу ар зиIэм зыригъэинэу пчэгу иуцуагъэп е зигъэцIыкIоу къогъу къохьажьыгъэп. Рэхьат. Гупыт. Шъыпкъагъэ хэлъ. ЛIы­гъэр, намысыр, гукIэгъу гъунэнчъэр гъэ­шIэрэ шэнхэу ащ ылъ хэлъышъ, зэрэ Адыгэр ащ ыушъэфырэп! ШIум ар фэлажьэшъ, ем ар пэшIуекIо, шъыпкъагъэ хэлъышъ, хэткIи гугъапIэ! Ихэбзэ лъапсэу намыс лъапIэр сыдигъуи ыпсэкIэ ащ къегъэгъунэшъ, лъытэныгъэшхо пстэуми къыфашIы. Тянэжъ-тятэжъхэм ягукъэбзагъэ гъэшIэрэ тынэу хэлъышъ типаIо, ар зищыгъыныр — мамыр зехьакIу, цIыфыгъэ лъапсэм иухъумакIу!

ЯтIонэрэ нэплъэгъу…

— Тилъэпкъ къежьапIэу хьатхэм ягъэ­шIэ гъогу зыщыкIосэщтхэм адэжь адыгэ паIом итхыдэ къыщежьэ, — гущыIапэр лъегъэкIуатэ лIыжъ IупкIэ-Iушэу Гъыщ Исмахьилэ. — Адыгэ паIор шъынашъом хашIыкIы. ЯтеплъэкIэ паIохэр зэтекIых: бжъэдыгъухэм пэIопкъым ычIэ нахь псыгъоу, ышъхьагъ нахь шъуамбгъоу ашIыщтыгъ; абдзахэмэ пэIопкъым ышъхьагъ зэфащэзэ лъагэу аIэтыщтыгъ; шапсыгъэхэм пэIопкъыр занкIэу ыкIи лъхъанчэу ашIыщтыгъ.

Лъэпкъым паIом осэшхо фишIыщтыгъ, псэ зыхэтым фэдэу къыухъумэщтыгъ. Ар къегъэлъагъо «УмышIэрэм унэсымэ, уипаIо гъэтIыси еупчIыжь» адыгэхэм зэраIорэм.

АдыгэлIым ипаIо щахырэп. АдыгэлIым ипаIо пачъыхьи, пщи, пыий фызыщихырэп.

Адыгэ паIор щыгъын пылъапIэм е бгъукъужъыем палъэрэп — цIыфым фэдэу «агъэтIысы». Шъхьантэм, щытымэ, пхъэн­тIэкIум е диваным тырагъэтIысхьэ.

ЛъытэкIакIэм иапэрэ илъэс миным икъежьапIэхэм къащыублагъэу ятIонэрэ илъэс миным агузэгурэ лIэшIэгъухэм къанэсэу адыгэлIхэу зекIо кIохэрэм (бжъэдыгъу, кIэмгуй, абдзах, шапсыгъ, нэмыкI лъэпкъхэм) язекIо паIохэм ялъэ­гагъэ хэпшIыкIэу зызэблехъу, ау зы теплъэ яIэу мэхъу. Сыда ар къызхэкIыгъэр?

Ящэнэрэ нэплъэгъу: адыгэ паIом ихьылъ

Сыда зекIолIхэм япаIохэр лъагэу зыкIашIыщтыгъэхэр?

— Адыгэхэм «Ышъхьэ ядэжь къы­хьыжьыгъ» аIощтыгъэ. Сыда ащ къикIыщтыгъэр? — еубыты гущыIапэр упчIэкIэ Исмахьилэ.

— Сымаджэу е аркъым ыуIагъэу ядэжь къинкIэ ежь-ежьырэу къэсыжьыгъэм паеба арэущтэу зыкIаIощтыгъэр, — упчIэр шIомыхъатэ фэдэу сэмэркъэу къышIызэ джэуапыр къедзы анахь лIыжъ кIэлаIоу ахэсым. «Зэ зыгъэтынч! УмыгуIэу даIо!» къикIэу ыIэхъомбэ гъуазэр къыIэтызэ Исмахьилэ игущыIэ къыпедзэжьы:

— Арэущтэу аIоу къызежьагъэр бэшIэгъэ дэд… Илъэс минрэ шъийрэ минрэ шъитфырэ фэдиз хъугъэщт. Къэхъурэ цIыф пэпчъ сабыигъом, кIэ­лэгъум, лIыгъом, жъыгъом яуахътэ зэрэзэпичырэм фэдэу дунаим къытехъорэ цIыф лъэпкъхэм янахьыбэм «зекIо гъогур» акIу. Адыгэ лъэпкъым «икIэлэгъоу», дунаим щыхъурэмрэ щышIэрэмрэ шIогъэ­шIэгъонэу зыхъугъэр зекIо кIо зэхъухэр арэу аIо. НэбгырипшIа, тIокIа, шъитIуа лIы, кIэлэ заулэ зэрэугъоихэти, «лIыгъэ» лъыхъухэу, яшыпэ зыдагъазэрэр ягъогоу ежьэщтыгъэх.

АдыгэлIхэр зыгъэкIуатэщтыгъэ ны-ты­хэм, шы-шыпхъухэм, ныбджэгъухэм зэкIэми зы лъэIу афашIыщтыгъэр: «Тышъо­жэщт, къэжъугъэзэжь». ЗекIо ежьагъэхэми «Тпсэ пытымэ, тшъхьэ къэтхьыжьыщт» аIоти, гущыIэ къаты­щтыгъ. ЗекIолIхэр пачъыхьэхэм яухъумэкIо купхэм ахахьэщтыгъэх, къэралыгъохэм афэзаощтыгъэх. УкIэупчIэжьынэу щытэп Александр Македонскэм, Юлий Цезарь ядзэхэм ахэр зэрахахьэщтыгъэхэм. Аужыпкъэм тарихъым хэхьагъэх илъэс пчъагъэрэ адыгэлIхэр Осмэн империем ипащэхэу, фараон пащэхэу Египетым иIагъэхэу …

ЗекIо кIорэ кIалэхэр зэкIэ сыд къин апэ къикIыгъэкIи къызэкIэмыкIонхэу, «чIыгум къопс убытыпIэ иIэмэ къаIэтын» фэдэу агукIэ зыщыгугъыжьхэу, гупытэ-лъэ­пытэхэу, шъыпкъагъэ зыхэлъэу щытыгъэхэр ары. Мыхэм ащыщхэр фэшъхьаф лъэпкъхэм ядзэпащэхэу хъущтыгъэх, къащэу унагъо зашIэкIэ зыхэхьэгъэ лъэп­къым къыхэнэжьыщтыгъэх, ау зэо-банэхэм ахэкIуадэщтыгъэхэр нахьыбагъ. Сыда фэшъхьаф хэгъэгухэм ащыфэххэрэм къарыкIожьыщтыгъэр?

Мыщ дэжьым къыкIэзгъэтхъы сшIоигъу, адыгэ зэкIолIхэм, дунэе тарихъым къызэриIорэмкIэ, зытекIохэрэр, гъэры ашIыхэрэр агъэпщылIынхэу ядэжь къафыщтыгъэхэп. Ежьхэм яшъхьафитыныгъэ ялъэпIагъ, ащ къыхэкIэу зыгорэм ишъхьафитыныгъи Iахыныр агукIэ аштэщтыгъэп. Тыгъонхэшъ, баи зашIынэу агу къихьэщтыгъэп, хъоршэрыгъэкIэ шы е чэм Iэхъогъу горэ къашIуафыгъэмэ, къа­фыфэ тхьамыкIэхэм е шъузабэхэм аратыщтыгъ. Заом къыщаукIыгъэ зекIолIыр мэзэ зытIукIэ янэ-ятэхэм апашъхьэ рилъхьа­шъун зыхъукIэ, псаоу къэнэгъэ ныбджэгъум ащ ышъхьэ къыпиупкIыти, фэхы­гъэм ипэIокIоцI къырищыти, ащ къырилъхьэщтыгъ. Сыд фэдэ зэо бырсыр хэтми, иуанэ шъхьэр зэрылъ паIор къыпишIэныешъ, къахэкIыжьын фитыгъ. Ау шыу закъомкIэ ядэжь къэзыщэжьырэ гъогур къиныгъ: укIэкIо-техакIохэмкIэ ар тIэсхъа­гъэ. Гъогунчъэ шъофхэмкIэ, мэзхэмкIэ, чъые имыIэу, чэщи мафи цIыфхэм защиухьэзэ къакIощтыгъ. Мыщ фэдэ лIым шъхьэ зытIу-зыщи къыхьыжьэу къыхэкIыщтыгъ.

ЗекIолIхэм япаIохэр джары лъагэу зыкIарагъэшIыщтыгъэр. ПаIор афэзышIырэм шапхъэр тырихы зыхъукIэ жэпкъым къыщегъэжьагъэу нэтIашъоу шъхьацыр къызыщытекIэрэм нэс ышыти, джащ фэдиз пэIопкъым илъэгагъэу ыдыщтыгъ. Заом хэкIодагъэм ышъхьэ паIом къыралъхьаным ыпэкIэ ащ ыкIоцI пыра­мыбжь тхьапэхэмрэ шъхьапэхэмрэ ралъхьэщтыгъэ. ШынагъакIэр зыхищэнэу, щыIэмэ, IутIэн зытIущ горэ ахалъхьэщтыгъ. Чъыгэе къутамэм къытыраупкIыгъэ шъомпIэ гъэжъуагъэм къыкIэкIыгъэ псыр агъэучъы­Iыжьти, къэбзэ-лъабзэу шъхьэр атхьакIыщтыгъ, нэужым щыгъу тыратэкъожьыти, паIом ралъхьажьыщтыгъ. ПэIопкъым кIэщыгъэ шъомкIэ пэIопкъыр зэфащэжьыти, уанэм папхэщтыгъ. Мыхэр зэрашIылIэгъэ шъхьэр мэфэ 25 — 35-рэ фэдизкIэ бадзи, къамзэгуи къемыкIуалIэу, мэ Iэе дэди пымыоу, нэгушъор тIэкIу джэф хъугъаIоми, иIахьылэу еплъыжьхэрэм къашIэжьэу ядэжь къынагъэсыжьыщтыгъ.

Ыш-ышыпхъухэм, иIахьыл бзылъфыгъэ­хэм шъхьэу къахьыжьыгъэр зэрылъ паIор акокI илъэу нэпсыр къыхэчъэу зэIэпахызэ агъэежьыщтыгъ. Нэужым бэнэу фа­тIыгъэм ар къэзыхьыжьыгъэ ныбджэгъум дилъхьажьыщтыгъ.

ЗекIолIэу ныбджэгъум ышъхьэ къэзыхьыжьыгъэм цIыфхэм осэшхо фашIыщтыгъ. Мыщ пае шыгъачъэхэр, джэгухэр, зэнэкъокъухэр ашIыщтыгъ. Ар зикIалэ хэкIодэгъэ унагъом къокIэ ыштэщтыгъ. Ащ нэужым мыщ хъяр иIэми, къин хэфа­гъэми ыкъо шъыпкъэм фишIэщтым фэдиз щэIэфэхэ фашIэщтыгъ. «ЗекIолIым ышъхьэ къэзыхьыжьыгъэр ары» аIоти, тыдэ щыIэми шъхьэкIэфэшхо фашIыщтыгъ.

Мы къэбархэр къэзытхыжьырэр ащ фэдэ шъхьэм икIэлэгъум рихьылIэгъагъ. Къунчыкъохьаблэ «Пагом ихъуат» зыфаIорэм пэчIынатIэу Пщыщэ инэпкъ Iуашъхьэ Iутыгъ. Ар гъэ къэс Пщыщэ къызиукIэ гуихыщтыгъ. Мыекъопэ музеим блэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 60 — 70-рэ илъэсхэм а Iуашъхьэм къычIахыгъэу чIэлъыр бэ. КIалэхэмкIэ мэзым тыкъи­кIыжьхэзэ Iуашъхьэм тыкъыщыуцугъ. Ощхым ятIэу тырихыгъэм къупшъхьэу къычIигъэщыгъэр къычIэттIыкIыгъ. Ар цIыфышъхьэу къычIэкIыгъ. А лъэхьаным Iуашъхьэм щыщэу къэнэжьыгъагъэр метрэ зытIущ нахьыбэ хъущтыгъэп. Шыумрэ шым икъупшъхьэхэмрэ археологхэм къызычIахыгъэгъэ чIыпIэр псым гуихыгъэхагъ. Къэнэгъэ Iуашъхьэм шъхьэр хэлъыгъ. Ыцэхэр, зэкI пIоми хъунэу, псаугъэх. Пкъы къупшъхьэхэм яинагъэ зэдгъэшIэн тихьисапэу метрэм къехъоу бгъу пстэумкIи шъхьэр зыдэщылъыр къэттIыхьагъ, ау зы къупшъхьи къэдгъотыгъэп. Тащыщ горэм «ар загъэтIылъ лъэхъаным щытэу агъэтIылъыщтыгъэнкIи мэхъуба» зеIом, етIани метрэ ныкъо фэдиз икууагъэу шъхьэ чIэгъыр ттIыгъэ, ау ащи зыпари къычIэтхыгъэп.

Енэгуягъо, мы шъхьэр къэзыхьыжьыгъэ шыум уIагъэ телъыгъэмэ е уз Iае горэм илIыкIыгъэмэ, хэт ар къытиIон, загъэтIылъыжьым, къыхьыжьырэ шъхьэр (зиер ашIэрэпти) гуалъхьэжьыгъагъэкIэ.

Аскъэлае къыдэкIырэ асфальт гъогур нахь шъуамбгъо ашIызэ, Iуашъхьэ горэм къынэсыгъэх. Бульдозерым тырихыгъэ ятIэм ычIэгъ шъхьэ зытIущ фэдиз къыхэщыгъ. А чIыпIэм шъхьэмэ афэшъхьаф зы пкъы къупшъхьи къычIагъотэгъагъэп. Мы хъугъэ-шIагъэхэм къаушыхьаты адыгэхэм ныбджэгъум ышъхьэ къызэрахьы­жьыщтыгъэр. Шъхьэу къахьыжьырэр къэм далъхьэщтыгъэп. Щагоу къызыдэхъухьагъэу янэ-ятэхэр зыдэсым е икIалэхэр (унагъо иIагъэмэ) зыщыпсэурэм чъыг ыгъэтIысыгъагъэу дэтымэ, ащ ычIэгъ чIалъхьэщтыгъ. Е къуаджэм осэшхо зыфишIыщтыгъэ лIэу щытыгъэмэ, янэп­лъэгъу кIэтынэу Iуашъхьэ горэм чIалъхьэщтыгъ. Адыгэхэм мыр къыдалъытэщтыгъэн фае «ЛIыр щэIэфэ унэ ышIын, чъыг ыгъэтIысын, сабыйхэр ыпIун фае» заIом.

Силъэпкъ гупс! УигъэшIэ гъогу о утетыфэ къини хьазаби уафырикъугъ. КIодыпIэм уитэу гъэры узашIым, уицIыфыгъи уапэ итыгъ. Совет хабзэу зыкIуа­чIэ пытэрэм ны лъапIэм фэдэу укъыухъу­магъ…

ЯплIэнэрэ нэплъэгъу

Илъэсхэр чъагъэх. ЛIэшIэгъур зэхатшIэу ыкIэм фэкIо. Непэ коронавирусым цIыфхэр яунэхэм аригъэзыхьажьыгъэх. Тэри, зэшъэогъу лIыжь купымкIэ, бэшIагъэ тызызэрэмылъэгъугъэр, телефонымкIэ тызэрэзэфытеорэри тIэкIу-тIэкIузэ нахь макIэ мэхъу. Гуфэбэныгъэ дахэу тигущыIэхэм ахэлъэу ныбджэгъухэм алъыдгъэIэсыщтыгъэр телефон гунчъэм фырзыгъэу, пIыртIыгъэу, учъыIыжьыгъэу, къарыу хэмылъыжьэу джы анегъэсы...

Непэ, мэзэ заулэм унэм сыкъимыкIыгъэу, тIэкIу къэскIухьан сихьисапэу яблэнэрэ къатым сыкъехи, щагум сыкъы­дэхьагъ. Урамым сызыщытехьащтым илъэситф-хым ит кIэлэцIыкIу горэм сыкъышIэжьи, дунаир зэдунаим зэрэтшIыщтыгъэм фэдэу гушIозэ «Сэлам, тэтэжъ, сэлам» ыIозэ, ыIапэ къысфищэигъ. Сэри дунаир сфэмыхъужьэу ащ сыпэгушIуатэзэ ыIапэ пытэу сыубытыгъ. ГушIом сыхэтэу ышъхьашъо Iэ щысфагъ. Дэхагъэу кIэлэцIыкIум пэзгъохыжьырэр сшIомакIэу, «конфетми мороженэми рыщэф, сикIал», сэIошъ, сомишъэр иджыбэ исэлъх­ьэ. «Тхьауегъэпсэу, тэтэжъ, спасибо!» ыIозэ гушIозэ Iухъушъутыжьырэ кIэлэцIыкIур янэ ымакъэ дыс къызэтырегъэуцо. «Моу а уиджыбэ къыракуа­гъэр къаштэри зэ! Джы слъэгъузэ унэм ихьажьи, пIэхэр тхьакIыжь, пшъхьаци къэбзэ-лъабзэу фыкIэжь. Марш»! Хъурэр къызгурымыIуапэзэ сомишъэу сабыим фэсщэигъагъэр сапашъхьэ къырадзэ­жьыгъ. СшIагъэми, сIуагъэми, зэхэсхыгъэми сыгу агъэбырсырыгъэу къэзгъэзэжьи, унэм сихьажьыгъ. «Сыдэу шIэхэу къэбгъэзэжьыгъа, лIыжъ?» ыIонкIэ ныор шъхьахэу къыздэплъыягъ. Сэри «Зи хъугъэп!» къизгъэкIэу сIэ къэсIэт фэдэу сшIи, есыдзыхыжьыгъ. Ныомрэ сэрырэ узым пае тэр-тэрэу унэм зызитшIы­хьажьыгъэр мэзэ пчъагъэ хъугъэшъ, зэтIощтыр зэтIогъахэ, тшIэрэр тыухыгъэ. Унэм исхэмкIэ тымышIахэу тинэплъэгъу­хэр зызэтефэхэкIэ фэбэныгъэу ачIэлъы­щтыгъэр зэрэучъыIырэр къакIэщы. Ащ гур къефырзы… Тызэзэщыгъ… Арышъ, сэри хэти семыплъэу диваным сытетIысхьажьи, адыгэ паIоу скокI изгъэтIысхьагъэм шъабэу Iэ щысфэу сытIысыжьыгъ… Ныомрэ сэрырэ тикIэлэгъум шIумрэ дэхагъэмрэ тафэзыпIущтыгъэ телевизор бэрэчэтыр сыгу къэкIыжьы. СфэмыщыIэу шъхьэрыгущыIэр хэсэгъанэ.

Унэм исхэмкIэ тшIэрэри, тымышIэрэри, тызыпымылъыщтыгъэ политикэри, тыздэщымыIэгъэ къэралыгъохэм ящы­IэкIэ-псэукIи бэшIагъэу мыщ къытфиIотагъ. ЗэкIэ зэрыкIуадэу «черная дыра» зыфаIоу космосым къитэджагъэу илъэс миллион зытIу горэмкIэ «тызыдырын» зылъэкIыщтым бэрэ тызэридзагъ… Тиакадемикхэм аргъойхэм ягъашIэ зэрэхэбгъэхъощтым илъэс пчъагъэрэ зэрэдэлэжьагъэхэри къытфаIотагъ… ТэшIэ зэкIэ. ТымышIэрэ закъор къытфаугупшысыгъэ узэу коронавирусым Iэзэгъоу фэхъущтыр ары. Тфэмылъэгъужьырэ шъхьэрыгущыIэм зыгорэкIэ ар къыIуакъомэ сэIошъ, са­къэу сэдаIо. Ау ащ ижъэгъогъэ купэу «зэкIэ зышIэрэ» политикхэр санэIу къеуцох. Мыхэм афэдэхэр бэшIагъэ, илъэс 2200 — 2400-рэ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, «софисткIэ» яджэхэу ижъырэ Урымым зисыгъэхэр. Зэзэонхэм нэзэрэгъэсхэу, шъхьадж иеплъыкIэ зэблимыхъоу бэрэ мыхэр зэдаох. УядэIупэмэ, апэрэ купым тыгъуасэ къаIощтыгъэр ары джы непэ ятIонэрэмэ шъыпкъэкIэ аштагъэу къаIуа­тэрэр, ау ащ апэрэхэм адырагъэштэжьырэп — зэдаох. Мафэ къэс, чэщи мафи, илъэс хъущт ащ зыхэтхэр.

СыкъызэкIэнэ. «Сыда шъузфызэдаорэр? Хэта къышъодэIурэр? Хэта къашъу­Iорэр зыгъэфедэрэр? Хэт ищыкIагъа? Зы Iофыгъо горэ зэшIошъухыгъа? Тышъо­зэщыгъ!!!», — сэIошъ каналыр зэблэсэхъу.

…ЗытэгъэныбжьыкIэжьы аIомэ, ращэкIымэ, дащаемэ, ращэхызэ зынэгушъо­хэр пIуакIэ хъугъэ артист бзылъфыгъэхэр сабыйхэм нэIуасэ афишIынхэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм журналистым къыригъэблэгъагъэх… Ау тыдэ къестыгъэми Iэягъэ щэхъу къыгъэлъагъорэп: бзылъфыгъи хъулъфыгъи гуштаджэу зашIы, заупцIэны, ягущыIакIэхэри, яIокIэ-шIыкIэхэри гугъэ­кIодых.

Сыгу зэкIэм къэузыгъ. Лъыр къыдэкIоягъ. Америкэмрэ Европэмрэ якультурэхэм анахь шIоеу, Iаеу, нэпэнчъа­гъэу ахэлъхэр сыда тиэкранхэм арытын зыкIыфаер?! Сыда ащ зыпари зыкIылъымыплъэрэр? Сыда ахэм тисабыйхэм ашъхьэ зэрагъэкIокIымэ демократием къафишIэжьыщтыр?! Сыда зышъэ икIыгъэ хьэкIэ-къокIэ зэфыщытыкIэ-зекIуакIэхэмкIэ ахэм тисабыйхэр фапIун зыкIыфаер?! Сыда къамылэжьыгъэ мылъкум ыгъэутэшъуагъэхэу Париж рестораным щэджэгъуашхэ щызышIхэу, пчыхьэрэ Майями щышъохъо-тIыхъохэу цIыфыгъэм къымыубытхэу, амышIагъэ горэ ашIэ зышIоигъохэу, янэ-ятэхэр зыдэгущыIэн фимытхэу бзылъфыгъэмэ е хъулъфыгъэмэ зэхэмышIыкIыхэу гъэпсыгъэхэр щысэтехыпIэу къызыкIытфагъэлъагъохэрэр?!

Сафаеп ахэм ямылъкуи, яшъхьафитныгъи! Сыфаеп гъунэнчъэу тIупщыгъэ ядемократии! СыщыIэ сшIоигъу сисабыйхэр агукIи ашъокIи къабзэхэу, гукIэгъу ахэлъэу псэухэу, сабыйхэр апIоу дунаим тетынхэу.

ОшIэ-дэмышIэу сIэхэр зэрэшынэхэр зэхэсэшIэ. Сяплъыжьмэ, сиадыгэ паIоу Iэ зыщысфэу сакокI илъым нэпсыцэ стырхэр къечъэхэу сэлъэгъу…

Къэзэнэ Юсыф.