Лъэпкъ щыIэп икIэныжъи илIыхъужъхэри ымыгъэлъапIэхэу. ЗимыIэм къеугупшысы, амышIагъэр хъишъэу зэхалъхьэшъ зыпатхэ, саугъэтхэр зыфагъэуцух.

Тэ, адыгэхэм, сыдрэ лIэужыгъоу тиIэмкIэ лъэпкъ горэм ыкъогъу тыкъохьажьыщтэп. Нарт чIыпIэхэр, Iуашъхьэхэр тиIэх, лIыхъужъ пчъагъэмэ лъэхъэнэ зэфэшъхьафхэм тичIыгу къа­гъэгъунэзэ фэхыгъэх. Нэбгырэ зытIу ныIэп ахэм ащыщэу зыцIэ къыраIоу саугъэтхэр зыфагъэуцугъэхэр. Адрэхэм якъэ­бархэр ашIэхэрэп, ау тилIы­хъужъ­хэм ягъэхъагъэхэр, зы лIэужым адрэм фиIотэжьызэ, къытэнэсыжьыгъэх, якъэ Iуа­шъхьэхэр агъэгъощагъэхэп.

Ахэм ащыщых зэолI гушхохэу монголыдзэм пэгъокIыхи, шъхьас фамышIэу езаохэзэ фэхыгъэхэ Асран, Джэдыгужъ Ушъуашъу, Щэгъэшъуй Нэджэшъу. Мы нэбгырищымэ якъэ Iуашъхьэхэр КъэзэныкъоякIэ чIыгум итыгъэх. ТIур псыIэры­шъэм ыгъэкIодыгъэх, Асран икъэ­гъэсэй 2010-рэ илъэсым етIэгъагъэх. Мыщ епхыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ зэлъашIэрэ археологэу Тэу Аслъан.

Мэрэтыкъо Къасимэ и ­«Адыгэ чIыпIэцIэ гущыIалъэ» мары итхагъэр: «Асран Iуашъхь. Къэ­зэныкъоякIэм икъокIыпIэкIэ хэгъуашъхьэм ит Iошъхьэшхом «Асран Iуашъхь» раIо. Хъишъэм къызэрэщиIорэмкIэ, мыщ ща­гъэтIылъыжьыгъэх зэолI-батыр цIэрыIохэр. Ахэр монгол-тэтархэм пхъашэу язаозэ фэхыгъэхэ Джэдыгужъ Ушъуа­шъо, Щэгъэшъуй Нэджэшъу, Асран ыкIи Адэхъун».

КъызэраIотэжьырэмкIэ, узы­шIомыкIын зэолI пхъашэхэу Ас­ран, Щэгъэшъуй Нэджэшъу, Джэдыгужъ Ушъуашъо цыбгъо пшъэдэлъхэмрэ упкIэ джэнэ Iужъухэмрэ зыщалъэхи, ашъо­джанэхэр тыралъашъохи, шыу­хэу, монголыдзэм хахьэхи, бгъуи­тIумкIэ аупкIатэхэзэ пхырыкIыгъэх. Къытырагъэзэжьи къапхырыкIыжьынхэу къызе­жьэхэм, зэрафыримыкъущтхэр къагурыIуи, лIыхъужъищымэ шыхэр акIаутыхи аулъэгу­гъэх. Фэхыгъэ нэбгырищымэ Iошъхьэ зырыз КъэзэныкъоякIэр зыдэщысыщтыгъэм икъыблэкIэ ащафашIыгъ.

— ПсыIыгъыпIэм ипсыорхэу илъэс пчъагъэм шъхьафитэу уалъэмэ нэпкъхэр гуагъэухэзэ шъофым итыгъэ Асран Iуашъхьэ ылъапэ къынэси, тIэкIу пигъэугъагъ. Елбэтэу тIыгъэн зэрэфаер къэнэфагъэти, шэкIогъу мазэм 2010-рэ илъэсым иуплъэ­кIун тафежьэгъагъ ыкIи мэфи­пшIыкIэ саугъэтыр зэтетхы­гъагъ, — еIо Аслъан. — Асран зыдалъхьажьыгъагъэ пхъэмбаим, къупшъхьэ псау, ыцэхэм анэмыкI, къыдэкIыжьыгъэп. Сэшхо кIыхьэ, къамэ, щэбза­лъэм илъыгъэхэ щэбзэщэ пшIы заулэ, тыжьын къашыкъ, къошын кIэракIэ ыкIи пкъыгъожъыехэр пхъэмбаим къыдэкIыгъэх.

КъызэрэтIуагъэу, лъэпкъым ыпсэ фэзытыгъэ Асран изакъоу Iуашъхьэ фашIыгъагъ, ау, тызетIэм, икъэ дгъэкIодынэу хъугъагъэ, арыти, лIыхъужъым икIэрыкIэу къэгъэсэй фэтшIы­жьынэу зэдэтштэгъагъ.

Хьэдэкъупшъхьэ псау къэдгъотыжьыгъэпти, жъгъэеу тэ­къогъэ къупшъхьэхэр зэхэтыугъуаехи зы пакет итлъхьагъэх, Очэпщые хасэм итхьаматэу Кушъу Ибрахьимрэ чылэм щыщ лIыжъхэмрэ тызэгъусэхэу Очэ­пщые къэхалъэм зэдатщи, бгъа­гъэу дэтым чIэтлъхьэгъагъ.

Мэзэ заулэрэ Асран икъупшъхьэхэр зыщыдгъэтIылъыжьыщт чIыпIэр къыхэтхышъугъэп. Пэ­нэжьыкъуаехэми, очэпщыехэми, Адыгэ къалэ щыщхэми якъэ­халъэхэм ахарамыгъэлъхьанэу къаIуагъ. Ар тэрэз: лIыхъужъым лъытэныгъэ фашIэу, хэушъхьафыкIыгъэу, изакъоу Iуашъхьэм чIалъхьажьыгъагъ. Къэгъэсэеу фашIыгъагъэм пэмычыжьэу зы­щыдгъэтIылъыжьыщтым ты­лъы­хъузэ, КъэзэныкъоякIэмэ ябригадэ зыдэщытыгъэ чIыпIэу чъыг дахэхэр зытетыр тыгу рихьыгъ.

Адыгэ общественнэ движениеу Адыгэ Хасэмрэ чылэ ха­сэ­хэм ахэтхэмрэ тызэгъусэу Асран икъупшъхьэхэр ипхъэмбай цIыкIум далъхьэхи, а чIыпIэм етщэлIэжьыгъэх. Ижъырэ хабзэм елъытыгъэу хъулъфыгъэ лIыхъужъым шъэжъые ды­чIэтлъхьажьыгъ. ЗычIэлъыгъэ Iуашъхьэм къытетхыгъэ ятIэм щыщ теттэкъожьи, къэгъэсэй цIыкIу фэтшIыжьыгъ.

ЗыдгъэтIылъыжьыгъэм илъэс зытешIэм, Iуашъхьэм текIуалIи, тхьэлъэIу щытшIыгъ, тхьаркъоф Iанэхэр щызэдгъэфагъэх.

Ащыгъум тызэбгырымыкIы­жьызэ Асран зыщыдгъэтIылъы­жьыгъэр хэтымыгъэгъощэнэу зэдэтштэгъагъ ыкIи ятIэ джыри теттэкъонышъ, нахь лъагэ тшIы­нэу тызэзэгъыгъагъ, … ау непэ къызнэсыгъэм — тыкъызэрэIу­кIыжьыгъагъ! ТичIыгу монголыдзэр пыеу къызехьэм зэмыблэжьыхэу езаохэзэ Асрани, Щэгъэшъуй Нэджэшъуи, Джэдыгужъ Ушъуа­шъуи фэхыгъэх. Ахэм яшIэжь дгъэлъапIэу хэушъхьафыкIыгъэу саугъэт афэшIыгъэныр атефэ, ау ащ къидгъэкIырэп гъэкIэрэ­кIагъэу, лъэпIэшхоу гъэшIэгъонышхо афэдгъэуцунэу. Анахь шъхьаIэр — саугъэтыр къызэ­рыкIоми, зылъэгъурэм а лIы­хъужъ­хэр тилъэпкъ ицIыф пэ­рыт­хэу зэриIагъэхэр ашIэнэу, янэпэеплъ хъунэу ары.

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр ЕмтIылъ Нурбый.