КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм искусствэхэмкIэ я Къэралыгъо музееу Мыекъуапэ дэтым къыщызэIуахыгъэ къэгъэлъэгъоныр Къат Теуцожь июбилей фэгъэхьыгъ.

Дунаим щызэлъашIэрэ Т. Къа­тыр сэнэхьат зэфэшъхьафхэм къафэхъугъ. Тхьэм къыхилъхьагъэр щыIэныгъэм щегъэфедэ. ИсэнаущыгъэкIи цIыфхэм шIоу афишIагъэмкIи щытхъур фаIо.

Урысыем, Адыгеим янароднэ сурэтышI, Урысыем итхакIохэм, ижурналистхэм, исурэтышIхэм ясоюзхэм ахэт. Теуцожь районым ицIыф гъэшIуагъ.

Лъэпкъ шIэжьым иIотакIу

Музеим ипащэу Кушъу Нэфсэт пэублэ гущыIэу зэхахьэм къыщишIыгъэм Къат Теуцожь лъэпкъ искусствэм цIэрыIо зэрэщыхъугъэр щыхигъэунэфыкIыгъ. СурэтышIым лIэшIэгъухэр зэфихьысыжьыхэзэ, лIэужхэр зэрепхых. ЦIыфхэм агу ихъыкIырэр, яшIэжь, шэн-хабзэхэр искусствэм ыбзэкIэ къегъэлъагъох.

— ЩыIэныгъэм илъэныкъуабэ къызэлъиубытызэ, Къат Теуцожь искусствэр ыгъэбаигъ, — къы­Iуагъ Адыгэ Республикэм культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ. — Сурэтхэм екIолIакIэу афишIырэмкIэ щысэшIу къегъэлъагъо. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, Правительствэм ацIэкIэ Къат Теуцожь сыфэгушIо.

Адыгэ Республикэм иветеранхэм я Совет итхьаматэу Къуаджэ Аслъанрэ Къат Теуцожьрэ Тбилиси щызэдеджагъэх. А. Къуа­джэм зэрэхигъэунэфыкIыгъэу, ясэнэхьатхэр зэфэшъхьафых нахь мышIэми, лъэпкъ шIэжьым зэфищагъэх. СурэтышIэу, тхакIоу зэрэщытым Къат Теуцожь итворчествэ нахь гъэшIэгъон зэришIырэм А. Къуаджэр къытегущыIагъ. Ветеранхэм ябгъэхэлъ тамыгъэ сурэтышIым фигъэшъошагъ.

Германием щашIэ

Республикэ общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан игукъэкIыжь къэбархэр гъэшIэгъоных. 1992-рэ илъэсым Германием икъалэу Мюнхен Р. ЛIымыщэкъор зэкIом гущыIэгъу зыфэхъугъэ сурэтышIэу Эдгардт Цилэ Къат Теуцожь зэрэдеджагъэр, загъэпсэфынэу къушъхьэм зыдэкIуаехэкIэ сэмэркъэоу зэ­дашIыщтыгъэхэр, гущыIэ щэрыоу агъэфедэщтыгъэхэр къыIотэжьыгъэх.

ЛIымыщэкъо Рэмэзан ишIуагъэкIэ зэныбджэгъу сурэтышIхэр телефонкIэ зэфытеуагъэх, Къат Теуцожь иIофшIагъэхэм якъэгъэ­лъэгъон Мюнхен гъэшIэгъонэу щызэхащагъ.

Адыгеим исурэтышIхэм я Союз ипащэу Елена Абакумовам игупшысэхэм къащыхигъэщыгъ Т. Къатыр исэнэхьаткIэ цIэрыIо зэрэхъугъэр. Искусствэм лъагъоу щыпхырищырэр гъэшIэгъоны, узылъещэ. Теуцожь студентхэм, ныбжьыкIэхэм щысэшIу афэхъу.

ШIыкIэшIур къегъоты

Къат Теуцожь Гъобэкъуае къы­щыхъугъ. Краснодар, Тбилиси ащеджагъ. Икъоджэгъухэм ацIэкIэ зэхахьэм къыщыгущыIагъ шIэныгъэлэжь цIэрыIоу Даутэ Юрэ. Ащ зэрилъытагъэу, Т. Къатым сурэтэу ышIырэм купкIэу хилъхьэрэр къызыщежьэрэр гумэкI-гупшысэу иIэр ары.

Лъэпкъэу зыщыщыр, Адыгэ Республикэр Къат Теуцожь ису­рэтхэмкIэ егъэлъапIэх. Общественнэ IофышIэшхоу МэщфэшIу Нэдж­дэт адыгабзэкIэ IупкIэу къызэрэгущыIагъэм къыхэдгъэщырэр къэгъэлъэгъоныр лъэшэу ыгу зэрэрихьыгъэм изакъоп.

Адыгэхэр итэкъухьагъэхэу ду­наим щэпсэух. Лъэпкъым итарихъ, икультурэ IэкIыб хэгъэгу­хэм ащашIэнымкIэ тхакIохэр арых апэу тилъэпкъэгъухэм алъыIэсыгъэхэр. Культурэм иIофышIэхэм концертхэр, фестивальхэр зэхащэхэзэ, лъэпкъ шIэжьым нахь зыкъиIэтыгъ.

СурэтышIхэм яшIуагъэкIи зэлъэпкъэгъухэр зэлъыкIохэу, къэ­гъэлъэгъонхэмкIэ зэхъожьхэу фежьагъэх.

— Лъэпкъым ыгу къызэрэтеорэр дунаим нахьышIоу щашIэ хъугъэ, — къытиIуагъ МэщфэшIу Нэдждэт. — Къат Теуцожь исэнэхьат къызэрэфэхъугъэр исурэт­хэм ахэолъагъо.

Къэгъэлъэгъоныр

Сурэти 170-м нахьыбэ Т. Къа­тым музеим къыщегъэлъагъо. Нартхэм ящыIэкIэ-псэукIэ ехьы­лIагъэхэр бэ мэхъух. Нарт шыухэр, зекIо кIохэрэр — ахэр нэплъэгъум къызифэхэкIэ, лъэпкъ гупшысэм пкъынэ-лынэхэр нахь лъэшэу зэлъекIух.

Адыиф шым къызэрефэхыгъэм ехьылIэгъэ сурэтыр зыми фэмыдэу ышIыгъ. ШIулъэгъу къабзэр зэдэзыгощы зышIоигъохэ кIалэмрэ пшъашъэмрэ псэ апытым фэдэу уяплъы, гур афэузы, Адыиф ехьылIэгъэ орэдыр гукIэ къыхэ­одзэ…

Гъобэкъуае ехьылIагъэхэр

Уикъуаджэ, уичIыгу гупсэ шIу умылъэгъухэу ащ фэдэ сурэтхэр къэбгъэлъэгъонхэ умылъэкIыщтэу тэлъытэ. «Къуаджэм ищыIакI» зыфиIорэ сурэтхэу Гъобэкъуае ехьылIагъэхэр гум къегущыIыкIых. Графикэмрэ живописымрэ сурэтышIым итворчествэ къызэриIуа­тэрэр. Шыухэр, псыхъоу Пщыщэ, нэпкъым тет пшъашъэхэр, псы къаргъом пцэжъыехэр зэрэщесыхэрэр — сыд фэдэу ахэр дахэха?!

Адыгэ унагъом, адыгэ къуа­джэм япсэукIэ зэхэугуфыкIыгъэу къегъэлъагъох. Адыгэ шыухэр, щагум итеплъэ, унагъом ипсэукIэр, хьэр, бзыухэр, нэмыкIхэри олъэгъух. ГъэшIэгъоныр искусствэм дэхагъэу, баиныгъэу хэлъыр сурэтышIым къызэрэхигъэ­щыхэрэр ары. Адыгэ къашъохэр, уджыхэр, лъэпкъ шъуашэр зыщыгъхэр — зэкIэри шIэжьым, дэхагъэм яIотакIох.

Уитарихъ, уиадыгабзэ нахьы­шIоу зэбгъэшIэнхэм фэшI Къат Теуцожь исурэтхэр упчIэжьэгъу пшIынхэ, уиадыгабзэкIэ къэпIотэнхэ фае.

Тыркуем, Иорданием къащи­лъэгъугъэ мэщытхэр сурэтэу ышIыгъэх. ЦIыф цIэрыIохэр, хъу­гъэ-шIагъэхэр, лъэхъаным диш­тэрэ гупшысэхэр гум къегущыIыкIых. Мыекъопэ бэнэпIэ еджапIэм лъапсэ фэзышIыгъэ Кобл Якъубэ изыгъэсапIэ зэIукIэгъухэр зэрэщыкIохэрэр сурэтышIым къызэригъэлъагъохэрэм узеплъыкIэ, иIэпэIэсэныгъэ дунэе шапхъэхэм зэрадиштэрэм уигъэгушхозэ, щыIэныгъэм гукIэ зэрэхэтым уасэ фэошIы.

Археолог цIэрыIоу ЛэупэкIэ Нурбый, МэщфэшIу Нэдждэт, ЛIымыщэкъо Рэмэзан, нэмыкIхэм Къат Теуцожь сурэтышI цIэрыIоу зэрэщытым ишIуагъэкIэ тхылъ дэгъухэр зэритхыхэрэм яеплъыкIэхэр къыраIолIагъэх.

Илъэс 75-рэ хъугъэ Къат Теуцожь Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, культурэмкIэ министрэу Аулъэ Юрэ зэхэщэн IофхэмкIэ IэпыIэгъу къызэрэфэ­хъу­хэрэм фэшI «Тхьашъуегъэ­псэу» къариIожьы зэрэшIоигъор, итворчествэ зышIогъэшIэгъонхэм зэрафэразэр игущыIэ къыщыхигъэщыгъэх. Тыркуем зэкIом тилъэпкъэгъухэм аIукIэнымкIэ, къэгъэлъэгъоныр зэхищэнымкIэ IэпыIэгъу къыфэхъугъэ Нэгъой Яшар музеим щыкIогъэ зэхахьэм хэлэжьагъ. ШIушIагъэр зыгъэлъэ­пIэрэ Т. Къатыр нэгушIоу купэу щытым къыхаплъи, Нэгъой Яшар зыфигъэзагъ, «опсэу» адыгабзэкIэ риIожьыгъ.

Артисткэ цIэрыIоу Уджыхъу Марыет, Iахьылхэр, ныбджэгъу­хэр юбилярым фэгушIуагъэх, къэ­гъагъ Iэрамхэр ратыгъэх.

Музеим икъатитIумэ къэгъэлъэгъоныр Iоныгъо мазэр екIыфэ ащыкIощт.

Опсэу, Теуцожь, Тхьэм нарт бэгъашIэ уешI.

ЕмтIылъ Нурбый.