Гум дэхабэ щыбырсыры хъумэ къиIотыкIы­гъуае мэхъу. ЕгъэжьапIэри къыхэхыгъуай. Джащ фэд непэрэ мафэри. ШышъхьэIум и 15, 2020-рэ илъэс.

Сикъоджэ кIасэу Гъобэкъуае анахь ыгъэлъэпIэрэ мафэмэ ащыщ. Тыгъэм инэбзыйхэр шIэтхэу, жьы мэкIэ тIэкIуи къы­кIэпщэу мэфэ дах. Игъэхъагъэ осэшхо зэрэфашIырэм ишы­хьатэу адыгэ лъэпкъым иашуг цIэрыIоу Теуцожь Цыгъо имузей къоджэ гузэгум щагъэ­кIэрэкIагъ. Ар къызыхъугъэр илъэси 165-рэ хъугъэ. Чэу шIы­хьагъэм быракъ дахэхэр щэ­быбатэх. Тижъырэ щыIакIэ угу къагъэкIы. Адыгэмэ унэй шIы­хьаф ашIымэ, унакIэм ышъхьэ басымэ быракъхэр хагъанэ­щтыгъэх, ахэр мэкъэгъэIугъэх, зылъэгъурэр унэим къакIощтыгъэ. ЗикIалэ къэзыщэрэми иуна­шъхьэ быракъыр пагъанэщтыгъ, къэзыщагъэм иныбджэгъу зи­къэмыщэми е игъунэгъуми, е чылэм щыщми зикъэщэгъу къэ­сыгъэу алъытэрэм а быракъыр фахьыщтыгъ.

Музеим къыгуагъэуцогъэ адыгэ щагум къамылышъхьэ унэр дэт. Ижъырэ щыIакIэм ухещэ. ГущыIэ лъапIэу «шъукъе­благъ» зыфиIорэр хьарыф дахэхэмкIэ къэлэпчъэ шъхьа­гъым тетхагъ.

Узэреблагъэу, гъэлъэгъон шыгъэу «Сэ сылIэми — си­орэдхэр щыIэщтых» уапашъхьэ къеуцо. Баеу зэгъэфагъэ, гъэ­кIэрэкIагъэ мэкIаир. Цыгъо ыусыгъэхэр зыдэт тхылъ зэ­фэшъхьафхэр зэготых. ТхакIохэм Цыгъо игъэхъагъэ осэшхо зэрафашIырэр къэзыушыхьатырэ тхыгъэхэм ар къагъэбаи. Сыдэу дэгъубэ, дэхабэ щыIа тыбзэ ибаигъэ къырипIотыкIынэу, рыптхынэу. МэкIаир къэзыушъагъэр тхылъеджапIэм иIофышIэу Уджыхъу Сусан.

Ащ къыгот къэгъэлъэгъоным адыгэ унагъом щагъэфедэщтыгъэ Iэмэ-псымэхэр: ныжъ кIасэмэ хьалыгъур зыщапшэщтыгъэр, тхъу гъожьыбзэр зыщаутэщтыгъэ тхъуалъэр, къуаер зэрэрахыщтыгъэ бжъалъэр, лы щыпсыр, пIастэр зыщыпIоркIыщтыгъэ щыуанхэр, псыхьамбэщэу псы щэлъитIур зыщыкъаргъощтыгъэр, дэшхом, дэжъыем хэшIыкIыгъэ пкъыгъо зэфэшъхьафхэр. Мыхэр къэзгъэхьазырыгъэр культурэм и Унэ хэт музеим ипащэу Тхьэркъохъо Хъарет.

Сабыймэ ашIыгъэ сурэт зэфэ­шъхьафхэми щагур къагъэ­баигъ.

Къамылышъхьэ унэ цIыкIоу дэтым уихьэмэ, адыгэ шъуа­шэхэр ащыгъхэу пшъэшъэ дэхэ цIыкIуитIу Iэнэ лъэкъуищым кIэ­лъырысых, машхэх. Унэм идэпкъыхэр гъэкIэрэкIагъэх сабыймэ ашIыгъэ пкъыгъо зэ­фэшъхьафхэмкIэ. Нэр пIэпахэу адыгэ шъуашэхэр, нэнэжъхэр жъоркъ мафэм жьы зызэрэ­феожьыщтыгъэхэр, бзылъфыгъэ пэIо зэфэшъхьафхэр.

Пкъыгъо пэпчъ якъыхэхыкIэ, зэрагъэфедэщтыгъэ шIыкIэр къеIуатэ кIэлэегъаджэу Iэшъынэ МыIуминат.

Музеим ипчъи, икъэлапчъи зэIухыгъэх. Щагум узэрэдахьэу уижьабгъу лъэныкъокIэ пхъэм хэшIыкIыгъэ псынэ дахэ щыт. Ащ угу къегъэкIых Цыгъо игущыIэхэр: «Орэд зэхэлъхьаныр пхъэ псынэм фэд: дэгъоу зэ­гъэкIугъэу зэтелъхьэгъэ пхъэмэ зы нэмыIэми къахэплъэшъумэ зэщэкъо. Джащ фэдэх орэд сатырхэри. Зы гущыIи, зы мэкъэ лыий хэзэгъэщтэп, къыщыкIэми зэщыкъощт. Орэдыус шъыпкъэм цIыфхэм ягууз ежьыми игууз:

— Саужы къикIырэм орэд чэф къыIощт, Чъыгышхохэри ащ къыгъэ­кIыщт.

СэмэгубгъумкIэ чъыг лъэгэ бырабэхэр щышъхьэлъагъэх. Ахэм къагот исаугъэти.

Тиадыгабзэ идэхагъэ, гум нэсэу иIэшIугъэ зэхыуагъашIэ непэрэ зэIукIэгъум изещакIомэ. Заслуженнэ артистэу Тхьэркъохъо Теуцожь адыгабзэр зэригъэIорышIэрэм уехъуапсэ. Шъуашэу щыгъыр къешIэкIыгъэу, Iэпэ-Iасэу къызэрэрихьа­кIырэм ижъырэ адыгэлI хэ­шыпыкIыгъэу Цыгъо иусэмэ ахэтыр нэм къыкIегъэуцо. Гъу­сэгъу кIэракIи иI Iэшъынэ (Теуцожь) Нэфсэт.

Непэ агъэлъэпIэрэ хьакI АР-м культурэмкIэ иминистрэ игуа­дзэу ШъэуапцIэкъо Аминэт Теу­цожь ыпхъур.

ЗиIофшIэн хьалэлэу зыгъэца­кIэу, Цыгъо итворчествэ шIу язгъэлъэгъоу, имузей ибаиныгъэ, идэхагъэ зэлъашIэным, сабыймэ шIу алъэгъуным дэлажьэрэ музеим ипащэу Тхьэркъохъо Юрэ медалэу «Теуцожь Цыгъу» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ.

Юрэ иIофшIакIэ щыщ пычыгъу. Музеим икъэлапчъэ узэ­рэIухьэу нэгушIоу, хьалэлэу къыппэгъокIы. Пкъыгъо зэфэшъхьафэу музеим чIэлъхэм яхэгъэхъон, экскурсиехэм язэ­хэщэн Iоф дешIэ. Музеим къеблагъэрэ пэпчъ ижъырэ лъэ­хъэнэ чыжьэ дэдэм къыщегъэ­жьагъэу непэрэ мафэм нэсэу лъэпкъым игушъхьэлэжьыгъэ культурэ изехьакIоу ахэр зэрэщытхэр агурегъаIо.

Теуцожь Цыгъо итворчестви ищыIэныгъэ гъогуи куоу зэри­шIэрэр хэолъэгъукIы. Музеим узэрэчIахьэу Цыгъо иунэжъ цIыкIу, ищагу зэрэщытыгъэм техыгъэ макет щыт, дэпкъым исурэт пылъагъ. Зыщыусэщтыгъэм ыкIоцI техыгъэ зы унэ хэхыгъи чIэт. УзIэпищэу Юрэ къеIуатэ Цыгъо ищыIэкIагъэр. КъыIуатэрэм къекIоу ащ ытхыгъэмэ ащыщхэр къыдеIох:

— А жьыбгъ! Бэрэ угу хэзгъэкIыгъ. Бгъэнышъхьэр къэпIэт зэпытыщтыгъэшъ, ЧIэплъхьагъэ щыIэмэ чIэхыжь. Унэжъыр осэтыжьыпэ:

ЯтIонэрэ дэпкъым кIэрытэу Юрэ къеIуатэ: «Цыгъо къызэ­хъум пщы-оркъ заор загъэхьазырыщтыгъэ охътагъ. ИцIыкIугъом щегъэжьагъэу мэкъумэщышIэхэмрэ пщы-оркъхэмрэ язэпыйныгъэ щыгъозагъ. ГъэпщылIакIохэр алъэгъу хъущты­гъэхэп, шъхьафитныгъэм фэбанэщтыгъэх. Ахэм яжъалы­магъэ Цыгъо къащыриIотыкIыгъ поэмэхэу «Пщы-оркъ зау», «Мафэкъо Урысбый», «Роди­нэр». Мы дэпкъым пылъэгъэ сурэтхэр зышIыгъэр художник цIэрыIоу Къат Теуцожь. Сыдэу тыбай дэд! Ти Цыгъо — поэт хэхыгъ, шъошIэ Iэзагъ, шыкIэпщынэуагъ».

КъыкIэлъыкIорэ унэм ит мэкIаймэ Хэгъэгу зэошхоу блэ­кIыгъэм (1941 — 1945-рэ илъэс­хэр) псэемыблэжьэу щызэуа­гъэхэм яIахьылхэу къэнагъэхэм къафатхыгъэ письмэхэр, ясурэт­хэр ащыолъэгъу.

Колхозэу Лениным ыцIэ зы­хьыщтыгъэм щыпэрытыгъэхэм ясурэтхэри дэпкъым пылъагъэх.

— Къэшъо орэд дахэхэр, пхъэкIычэ жъынч мэкъамэр икIэ­сагъэх Цыгъо,— еIо Юрэ. — Илъэс тIокI ыныбжьэу ащ ишыкIэпщынэуакIэ зэлъашIагъ, агъэлъэпIагъ.

«Укъызщыхъугъэм нахь чIыпIэшIу улъымыхъоу дэгъоу ­лажьи, унагъо ухъущт», — ыIощтыгъэ Цыгъо. Юрэ иунагъо ащ фэд. Ишъхьэгъусэу Хъарет культурэм и Унэ хэт музеим ипащ.

Хъарет IофшIэнэу хихыгъэм хьалэлэу фэлажьэ, ыIапэ зынэмысырэ пкъыгъо музеим чIэлъэп. Iэдэбныгъэшхо хэлъ, игу­лъытэ чаны.

Япшъашъэу Аминэти гъэхъэгъэшIухэр иIэх. Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетыр диплом плъыжькIэ къыухыгъ. Аминэт иныбжьыкIагъэ, идэхагъэ нэм къыкIе­гъэуцо Къат Теуцожь исурэтэу «Пщыщ» зыфиIорэм, Цыгъо игущыIэхэри угу къеIукIых:

— Нэпкъы тамэм къыдэкIэу, Пшъэшъэ ныбжьыкIэ алъэгъу. ИIуплъэ пщэпэ маз, Бзылъфыгъэ къабзэшъ, нэр пIэпех, Хы шIуцIэ къаргъор ынитIу, Ышъхьац цэцакIэу гъэщыгъ, Бгы псыгъо-пкъышIоу ищыгъ.

— Си Гъобэкъуае щысэтехыпIэу, дэгъоу еджагъэу, шъып­къагъэ хэлъэу, лIыбланэу, щы­Iэныгъэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щызыубытыгъэу къыдэкIыгъэр бэ. Цыгъо зэращыгугъыгъэу къычIэкIыжьыгъэх,— еIо Юрэ.

Ахэр ежь Цыгъо зыпылъыгъэ Iофыр лъызгъэкIотагъэхэу Iэ­шъынэ Хьазрэт, Къат Теуцожь, ГъукIэлI Нурбый, Тхьэркъохъо Теуцожь, Iэшъынэ Юныс, Теуцожь Гъэзэуат, Бэрэтэрэ ТIалий, Теуцожь Рай, СтIашъу Юр.

МэфэкIым фэгъэхьыгъэ зэ­нэкъокъум нахь къащыхэщы­гъэхэм дипломхэр ыкIи шIу­хьафтын цIыкIухэр аратыгъэх.

Гъобэкъое къоджэ псэупIэм ипащэу Теуцожь Бислъан район администрацием ыцIэкIэ ­адыгабзэмкIэ кIэлэегъаджэхэм щытхъу тхылъхэр аритыжьыгъэх.

Цушъхьэ (Уджыхъу) Гощэхъурай.

Си Гъобэкъуай

Сыдэу удаха, си Гъобэкъуай! Сыдэу убая, сичылэ кIас! ПэсшIын темыт мы дунаим. Тыдэ сыщыIэми усигъусэн. Си Пщыщэ инэпкъ кIэракIэ Пцелы дэхабэ щыIушъэшъагъ, ПсынэкIэчъ къаргъохэр дэупэбжьагъ. МыжъокIэ жъгъэеу ритэкъуахьагъэр ГукIэ зэпэсэплъыхьэ сигъатхъэу. УкъибыжъукIэу, тхъурбэр къыпIузэу, Нэпкъыр къыIуутэу, Уехьыжьагъэу, зиптэкъухьэу Бэри къыхэкIыгъ… Бзэ пшIыкIутIу сIулъыгъэми Уищытхъу арысIотэни. Сыдэу убая, си Гъобэкъуай! Зыбзэ псыхьагъэу Теуцожь Цыгъу, Зисурэт семыплъэкIырэр Къат Теуцожь, Семызэщэу кIэсыджыкIыжьрэр Iэшъынэ Хьазрэт, ГъукIэлI Нурбый. УилэжьэкIо хьалэлхэр Къысфэпчъынэп, къысфэтхынэп. Сыдэу убая, сичылэ гупс! Сыпсэм уфэдэу, си Гъобэкъуай.