ШъхьэкIумыдэ Нурыет ищыIэныгъэ хъугъэ-шIагъэхэм къагъэбаигъ. ЛIэужхэр зэзыпхырэ къэбарэу къыIуатэрэр икъоу зэрэтымытхыгъэм тигъэгумэкIызэ, зэфэхьысыжьхэр тэшIых.

Хьащтыку, Псэйтыку, Афы­псыпэ, Пэнэхэс ацIэхэр къетIохэ зыхъукIэ, зэпэгъунэгъу къуа­джэхэм ащапIугъэ артистхэм, тхакIохэм, орэдыIохэм гуфэ­бэныгъэ зыхэлъ гущыIэхэмкIэ талъыIэсы тшIоигъу: Жэнэ Къы­рымыз, Сэмэгу Гощнагъу, Лъэцэрыкъо Ким, Хъурмэ Марыет… Къоджэ цIыкIоу Хьащтыку къыщыхъугъэ ШъхьэкIумыдэ Нурыет хэгъэгум щызэлъашIэрэ цIыфышхо зэрэхъугъэр гум иорэд фэтэгъадэ.

Апэрэхэм ащыщ

Адыгеим щыщхэу Москва ГИТИС-р апэу къыщызыухы­гъэхэм Н. ШъхьэкIумыдэр ахэтыгъ. Лъэхъаныр къызэрыкIоу щытыгъэп. 1936 — 1941-рэ илъэс еджэгъухэм ауж мамыр IофшIэнэу агъэцэкIэщтым те­атрэм иинститут къэзыухыгъэхэр егупшысэхэзэ, Хэгъэгу зэошхор къежьагъ.

Урыс къэралыгъо драматическэ театрэу А. Пушкиным ыцIэ зыхьырэм спектаклэу къыща­гъэлъэгъощтхэм ахэлэжьэнхэу артист ныбжьыкIэхэм загъэхьазырыщтыгъ. Москва щезыгъэ­джагъэхэм ащыщэу К. Тупоноговыри ягъусагъ.

— Фашист техакIохэр ти­хэгъэгу къызэрэтебэнагъэхэм къы­хэкIэу хъулъфыгъэу къыт­хэтхэр театрэм чIэкIыхи, заом имашIо пэIухьагъэх, — къеIуатэ ШъхьэкIумыдэ Нурыет. — Апэрэ артистхэр сщыгъупшэ­хэрэп. Заом лIыхъужъныгъэ щызэрахьагъ, Адыгеим къызагъэзэжьым литературэм, искусствэм цIэрыIо ащыхъугъэх.

Заом ыкIыб

Артистэу Анатолий Гариным къызэритхыжьыгъэу, 1941-рэ илъэсым заом къыщауIагъэхэр Мыекъуапэ къащэхэзэ щяIазэщтыгъэх. Офицер, дзэкIолI пчъа­гъэ тикъалэ щагъэхъужьыхи, икIэрыкIэу пыйхэм апэуцужьыгъэх. Киев театральнэ институтыр къыщызыухыгъэ Сергей Самульчик Мыекъуапэ дэт театрэм блэкIызэ мэкъэгъэIоу тетхагъэр ылъэгъугъ. «Сэ сыартист, сыкъауIагъ, госпиталым сыщыIэщт», — тыритхагъ мэкъэ­гъэIу пхъэмбгъум С. Самульчик.

Къэбарыр артистхэу Шъхьэ­кIумыдэ Нурыетрэ ЛIыбзыу Со­фэрэ алъагъэIэсыгъ. Зэпшъэ­шъэгъухэм госпиталыр къагъотыгъ, артист уIагъэм IукIагъэх. Гъомылапхъэр фахьызэ, ифэIо-фашIэхэр фагъэцакIэхэзэ, С. Самульчик ипсауныгъэ ­зыпкъ иуцожьыгъ.

1959-рэ илъэсым Сергей Самульчик Киев иконцертнэ ансамбль ипащэу Iоф ышIэзэ, ШъхьэкIумыдэ Нурыетрэ ЛIыбзыу Софэрэ адэжь къакIуи, «тхьа­шъуегъэпсэу» къариIожьыгъагъ.

ЕплъыкIэхэр

— Москва щеджи, Адыгеим итеатральнэ искусствэ апэрэ лъагъохэр фэзышIыгъэхэм Шъхьэ­кIумыдэ Нурыет ащыщ. Илъэс 50 нахьыбэрэ исэнэ­хьаткIэ Iоф ышIагъ. Спектаклэ­хэм роль 200-м нахьыбэ къащишIыгъ. ЦIыфыгъэу, Iэдэбэу хэлъыр изекIокIэ-шIыкIэхэм къа­хэщы. Урысыем итеатрэхэм яIофышIэхэм я Союз ипащэу Александр Калягиным къызэрэтиIуагъэу, ШъхьэкIумыдэ Ну­рыет шIушIагъэу иIэмкIэ лIэуж пчъагъэхэм щысэ афэхъу, — иеплъыкIэхэм тащегъэгъуазэ Адыгеим итеатрэхэм яIофышIэ­хэм я Союз ипащэу, Урысыем изаслуженнэ артистэу, Адыгэ Республикэм инароднэ артистэу Зыхьэ Заурбый. — ТиунагъохэмкIэ ныбджэгъуныгъэ зэдытиI…

Н. ШъхьэкIумыдэм ишъхьэ­гъусэу Къуныжъ Мыхьамэт лите­ратурэм щыцIэрыIу, Адыгэ къэралыгъо университетым илъэсыбэрэ щыригъэджагъэх. Искусствэм, спорт къэбархэм защигъэгъозэныр шэнышIу фэхъугъ.

— Адыгеим и Урыс къэра­лыгъо театрэ икъэгъэлъэгъонэу шъонтырпаом ехьылIагъэм сеплъызэ, Нурыет сынаIэ тесы­дзагъ. Артистхэм янэшанэхэр гурыIогъошIоу ыгъэпсыщтыгъэх. Ролэу къышIырэм псэ къыпи­гъакIэзэ, шIыкIэу къыгъотыгъэр зыми фэмыдэу слъытагъэ, — тизэдэгущыIэгъу лъегъэкIуатэ Урысыем изаслуженнэ артисткэу, Адыгеим инароднэ артисткэу Зыхьэ Мэлайчэт. — Шъэбагъэ хэлъэу, гум лъыIэсырэ цIыфэу, образэу къыгъэлъагъо­рэм залым чIэсхэр хищэнхэ ылъэкIэу зэрэщытыр спектаклэхэм ащызгъэунэфыгъ.

Къэралыгъо телерадиоком­паниеу «Адыгеим» Зыхьэ Мэлайчэт Iоф щишIэзэ Н. Шъхьэ­кIумыдэм зэдэгущыIэгъухэу ды­риIагъэхэр непи щыгъупшэ­хэрэп. УпчIэм джэуапэу къы­ритыжьырэмкIэ цIыфыр ыгъэ­гъозэн зэрилъэкIырэр бэмэ агъэшIагъощтыгъ. Гушъхьэ кIуа­чIэу къыпхилъхьэрэр зыгъэпы­тэрэр шъыпкъэр занкIэу къыуи­Iозэ, зэфэхьысыжьхэр зэрэуигъэшIыхэрэр ары.

— ЦIыфым щыIэныгъэм еплъы­кIэу фыриIэр иIофшIагъэ къегъэлъагъо, — къеIуатэ Адыгэ Республикэм искусст­вэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, режиссерэу, Лъэпкъ те­атрэу И. Цэим ыцIэ зыхьырэм иартистэу Хьакъуй Аслъан. — Типчыхьэзэхахьэхэм Нурыет ахэлажьэ, нэрылъэгъу IэпыIэ­гъухэу театрэм чIэтхэм яплъы зыхъукIэ, артистхэм, режиссер­хэм яIофшIагъэ уасэ зэрэфи­шIырэр тшIогъэшIэгъон. Сурэтхэм яплъызэ, спектаклэхэм IупкIэу, зэгъэфагъэу къатегущыIэ. ЦIыфым щытхъоу фиIорэм зэгъэпшэнхэр уегъэшIых. Нурыет сиупчIэжьэгъу цIыфхэм ащыщ.

— ШъхьэкIумыдэ Нурыет сы­мыпшъэу бэрэ сыкъытегущыIэн слъэкIыщт, — игупшысэхэм тащегъэгъуазэ республикэм и Урыс театрэу А. Пушкиным ыцIэ зыхьырэм иартистэу, Адыгеим инароднэ артистэу Александр Конюховым. — 1981-рэ илъэсым театрэм Iоф щысшIэнэу зесэ­гъажьэм ШъхьэкIумыдэ Нурыет нахь благъэу нэIуасэ сыфэхъугъ. КъыбдэгущыIэзэ уепIу. Театрэм и мэлаIичэу ар сэлъытэ. Артистым ролыр къышIызэ, сэнаущыгъэу хэлъыр къызэрэзэIуихырэм Нурыет сыдигъуи лъыплъэ­щтыгъ. Образым узэрэхэхьащт шIыкIэм уфагъасэзэ, ыгу зэIу­хыгъэу къыуатэ, ролым псэ къыпегъакIэ.

УзэплъэкIыжьмэ плъэгъурэр

Журналист Iофхэр згъэца­кIэхэзэ, Нурыетрэ Мыхьамэтрэ адэжь пчъагъэрэ сыкIуагъ. Мы­хьамэт литературэмкIэ сыри­гъэджагъэшъ, спортыри икIа­сэшъ, упчIэу къыситыщтым бэрэ лъыхъурэп.

— Хэгъэгу зэошхом илъэхъан сщыгъупшэрэп, — къеIуатэ ШъхьэкIумыдэ Нурыет. — Хъугъэ-шIагъэхэм сафызэплъэ­кIыжьы. Творчествэм пылъхэм, артистхэм ТекIоныгъэм и Мафэ къызэрагъэблагъэщтыгъэр на­хьыбэрэ журналистхэм къатхын фаеу сэлъытэ…

Зэо илъэсхэм фронтым иконцерт купхэм Нурыет ахэтэу ти­дзэкIолIхэм зэхахьэхэр афызэхащэщтыгъэх. Хьылъэу уIэгъэ цIыфхэм ыгу къызэраIэтыщтыгъэр артисткэ цIэрыIом щыгъу­пшэрэп.

1959-рэ илъэсым РСФСР-м изаслуженнэ артисткэ хъугъэ, Адыгэ Республикэм инароднэ артистк, медальхэр къыфагъэшъошагъэх. Краснодар краим идепутатхэм я Совет гъогогъуи­тIо хадзыгъ, театрэм ипартийнэ организацие илъэс 15 ипэщагъ. Мамырныгъэм икъэухъу­мэнкIэ Адыгэ хэку комитетым хэтыгъ, Мыекъуапэ икъэлэ Совет идепутатэу щытыгъ.

Классикэм хэхьагъэхэ произ­ве­­дениехэу Н. Гогол, Ф. Шил- ­лер, К. Симоновым, М. Свет­ловым, нэмыкIхэм атхыгъэхэм атехыгъэ къэгъэлъэгъонхэм роль­хэр къащишIыгъ. Адыгеим итхакIохэу А. Еутыхым, Ю. Лъэу­стэным, фэшъхьафхэм ятворчествэ яхьылIэгъэ къэгъэлъэгъонхэм ахэлэжьагъ.

Муслим Магомаевыр яхьэкIагъ

1998-рэ илъэсым дунаим щыцIэрыIо орэдыIоу Муслим Магомаевым Мыекъуапэ концертэу къыщитыгъэм ШъхьэкIумыдэ Нурыетрэ Къуныжъ Мы­хьамэтрэ артистым ригъэблэ­гъагъэх. Муслим янэу Къэнджал Айщэтрэ Нурыетрэ театрэм Iоф щызэдашIагъ. Айщэт Щынджые щыщ. М. Магомаевыр Нурыет ыдэжь зэкIом къэбарэу къызэфаIотагъэр шъхьафэу къыхэтыуты тшIоигъу. ТекIоныгъэм ия 75-рэ илъэс фэгъэхьыгъэ гу­къэкIыжьхэри бэмэ ашIогъэ­шIэгъон хъущтэу тэлъытэ.

ШъхьэкIумыдэ Нурыет ыныбжь илъэс 99-рэ зэрэхъу­гъэм фэгъэхьыгъэу артисткэ цIэ­рыIом, унагъом тафэгушIуагъ.

Нурыет, театрэм и Мэла­Iи- чэу узэралъытэрэм тегъэгу­шхо. УишIушIагъэ, цIыфхэм гу­фэ­бэныгъэу афыуиIэр Тхьэм къыуигъэтэжьыхэзэ гъашIэр къэо­хьы. УимэфэкI фэгъэхьы­гъэу искусствэм иIофышIэхэм, ти­гъэзетеджэхэм ацIэкIэ тыпфэгушIо. Опсэу, Нурыет!

ЕмтIылъ Нурбый.