Я XXII-рэ Гъэмэфэ Олимпиадэ джэгунхэр Москва зыщыкIуагъэхэр илъэс 40 хъугъэ. Ащ фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ дунэе спортышхом щыцIэрыIоу Емыж Арамбый.

— Олимпиадэ джэгунхэр шIукIэ сыгу къэкIыжьых, — къытиIуагъ дзюдомкIи, самбэмкIи зэлъашIэрэ бэнакIоу Емыж Арамбый.

— Уахътэр псынкIэу макIо. Олимпиадэ джэгунхэм уафызэплъэкIыжьмэ, сыда апэу нэ­гум къыкIэуцорэр?

— Нурбый, сшIэрэп о къызэ­рэптхыщтыр, ау сэ къасIомэ сшIоигъу Олимпиадэр Москва тыгъуасэ щыIагъэм фэдэу къызэрэсщыхъурэр. Хъугъэ-шIагъэхэр гум щэчэрэгъух. Слъэгъу-гъэм щыщ зи сщыгъупшагъэп.

— Нахь пшIогъэшIэгъонхэр къытфэIуатэхэба.

— Олимпиадэр дахэу къызэ­Iуахыгъ, мышъэ цIыкIум исурэт зэфэшIыжьыгъом гъэшIэгъонэу къыщагъэлъэгъуагъ.

— Адыгеим иныбджэгъушIоу, зэлъашIэрэ артистэу Лев Лещенкэм Олимпиадэм ехьы­лIэгъэ орэдыр къызыхедзэм, цIыф­мэ агу ихъыкIыгъэр непэ къызынэсыгъэм къафэIо­тэ­жьырэп.

— ЗэхэщакIохэм яшIушIагъэ тарихъым хэкIокIэщтэп. Спортыр зэнэкъокъу къодыеп. Спортыр зышIогъэшIэгъонхэм алъэгъурэр, зэхахырэр къызэфаIотэжьы. Спор­тым лъэпкъхэр зэфещэх, мамыр щыIакIэм игъэпытэн фэIорышIэ. Олимпиадэр хы­шхом иор фагъадэ.

— Орэдым зэрэхэлъэу, спортыр — мамыр.

— А орэдым, Лев Лещенкэм къыхидзэгъэ орэдым, нэмыкIхэм сядэIуныр шэнышIу сфэхъугъ.

Егъэжьэгъур

— СамбэмкIи, дзюдомкIи убанэзэ, спортышхом зыкъыщыбгъотыгъ.

— СССР-м изаслуженнэ тренерэу Кобл Якъубэ типащэу тэ, ныбжьыкIэхэм, самбэм, дзюдом зафэдгъасэщтыгъ. Европэм самбэмкIэ дышъэр къызыщысэхьым, дзюдор пыдзы сшIынэу сыгу къихьагъэп. Тренерым, кIэлэ­егъа­джэхэм, ныбджэгъухэм къы­са­Iорэмэ сядэIущтыгъ.

— Аскъэлае укъыщыхъугъ, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къэуухыгъ. Спортым игъогу утекIыгъэп.

— НыбжьыкIэгъум мурадэу пшIырэр щыIэныгъэм щыпхыры­пщы зыхъукIэ, уапэкIэ узэрэ­лъыкIотэщтым уегупшысэ.

— Олимпиадэм хэлэжьэнэу фэмые спортсмен щыIэми сэ сшIэрэп.

— Синасып къыхьи, Олимпиадэм сызэрэхэлэжьагъэр сищы­Iэныгъэ къэгъэзапIэ фэхъугъэу сэлъытэ. Ащ фэдэ зэхэхьэшхом зыфэбгъэхьазырыныр, гъогу уте­хьаныр зы мэфэ Iофэу щытэп.

Ныбджэгъухэм ягущыI

— Арамбый, Олимпиадэ джэ­гунхэм ялъэхъан зэIукIэ­гъоу, зэ­дэгущыIэгъоу уиIагъэ­хэм къафэдгъэзэжьы сшIоигъу.

—– Москва хэкум икъалэу Подольскэ тыдэсыгъ. ДзюдомкIи, самбэмкIи СССР-м спортымкIэ имастерхэу, синыбджэгъухэу Къуекъо Асфар ыкIи Пщыкъаныкъо Долэтыкъо макъэ къыса­гъэIуи, тызэIукIэнэу зэрэхъугъагъэр гъашIэм гукIэ къыщесэхьакIы.

— Ныбджэгъу гукъэкIыжьыр жъы хъурэп. КъытфэIуат.

— Бэдзэогъум и 27-рэ мафэр Къуекъо Асфар имэфэкI. Ащ тефэу Пщыкъаныкъор игъусэу садэжь ар къэкIуагъ. Тренерхэм тялъэIуи, ресторан хэхыгъэу «Арбатым» тэ, зэныбджэгъухэм, пчыхьэм тыщызэдыщысыгъ. Къо­джэ щыIакIэм, адыгагъэм, спортым, фэшъхьафхэм татегущыIагъ.

— ОшIэ-дэмышIэу шъузэIукIагъэми, ныбджэгъухэм язекIуа­кIэ сыда зэбгъэпшагъэр?

— Тхьауегъэпсэу, ар упчIэ дэгъу. Алырэгъум щысиIэщт бэ­нэгъухэм сафэхьазырэу Кобл Якъубэ, нэмыкI тренерхэм алъы­тэщтыгъ. Арэу щытыгъэми, ныб­джэгъу зэдэгущыIэгъум кIуачIэу къыситыгъэр, гупшысэу сигъэшIыгъэр сэрыкIэ хэушъхьафы­кIыгъэу щытыгъ.

— Бзэр — псэ. Уиныбджэгъухэм ауж хэта узыIукIагъэр?

— Олимпиадэм иаужырэ ма­фэхэм сыбэнэнэу щытыгъ. Ащ фэшI зэдэгущыIэгъумэ сахэлэ­жьэнэу, къалэм ичIыпIэ дахэхэр зэзгъэлъэгъунхэу уахътэ сиIа­гъэп.

Бэнэгъухэм язэгъэпшэн

— Алырэгъум щыуиIэгъэ зэ­IукIэгъухэм татегъэгущыIэба.

— Апэрэ бэнэгъур ГДР-м къикIыгъэм дысиIагъ. Алжир щыщ спортсменыр ащ къыкIэ­лъыкIуагъ. ТекIоныгъитIу къыдэс­хыгъэу Монголием ихэшыпыкIыгъэ командэ ибэнакIо сыIукIагъ.

— Ар уинэIуасэу щытыгъа?

— Дунаим самбэмкIэ изэнэ­къокъу дышъэр къызэрэщихьыгъэр, дзюдом шIыкIэшIухэр къызэрэщигъэлъагъорэр сшIэщтыгъэ.

— Монгол бэнакIоми уте­кIуагъ.

— ЗэIукIэгъур ащ къышIосхьи, финалныкъом сынэсыгъ.

— Францием ибэнакIо узэ­ренэкъокъугъэр нахь игъэкIотыгъэу къытфэIуатэба.

— Тьери Рей сыIукIи, кг 60-м нэс къэзыщэчыхэрэм якуп ты­хэтэу тызэбэныгъ. Олимпиадэм ыпэкIэ гъогогъуи 4 Т. Рей зэнэ­къокъу зэфэшъхьафхэм сыщы­IукIагъ, бэнэгъуи 4-ри къышIос­хьыгъ. Зэнэкъокъум зыфэзгъэ­хьазырыгъ, ау сытекIонэу синасып къыхьыгъэп.

— Джэрзым уфэбэнэн фаеу чIыпIэ узефэм, сыда узэгупшысагъэр? Дышъэм упэчыжьа­гъэп…

— Спортым къырыкIощтыр къэшIэгъуае. Фаналныкъом си­амалхэр икъоу щызгъэфедэнхэ слъэкIыгъэп. Джэрзыр зыIэкIэзгъэкIы зэрэмыхъущтыр зыдэсшIэжьыщтыгъ. Гугъэм гушъхьэ кIуачIэр къыIэтыгъэу сэлъытэ.

— Ящэнэрэ чIыпIэр къызы­шIопхьыгъэр къэошIэжьа?

— Чехмэ ащыщэу Петриковым джэрзыр къышIосхьыгъ. Олимпиадэ джэгунхэм ауж дунэе зэнэ­къокъоу къыкIэлъыкIогъэ илъэсым щыIагъэм Петриковым ты­жьыныр къыщихьыгъ.

— Олимпиадэм щыуиIэгъэ бэнэгъухэр зэбгъапшэхэу уахътэ къыокIугъа?

— КъызэрэосIуагъэу, тыгъуасэ Москва сыщыбэнагъэу къысщэхъу. ЗэIукIэгъухэр сынэгу кIэ­­тых, алырэгъум къыщыбгъэ­лъэгъон плъэкIыщт шIыкIэхэр къыхэсэгъэщых.

— Лъэцэр Хьазрэти кг 60 къэзыщэчыхэрэм якуп щыбэнагъ.

— Дунаим дышъэр ащ къыщи­хьыгъ. БэнэкIо дэгъухэр Адыгеим щагъэсагъэх, республикэм ыцIэ спортым лъагэу щаIэтыгъ.

— Олимпиадэ джэгунхэм гу­кIэ афэбгъэзэжьыныр орыкIэ сыда?

— Спортымрэ щыIэныгъэмрэ зэпхыгъэх. Къуекъо Асфар, Пщыкъаныкъо Долэтыкъу, ЛIы­мыщэ­къо Рэмэзан, нэмыкIхэу спортым хэщагъэхэм къызэрэсаIуагъэу, Москва тыкъызекIы­жьым, Адыге­им къызэрэщытпэгъокIыгъагъэхэр, зэIукIэгъу гъэшIэгъонэу тиIагъэхэр егъашIи сщыгъупшэщтхэп.

— Физкультурэм, спортым апыщагъэхэм япчъагъэ хэхъонымкIэ ащ фэдэ зэхахьэхэр зэрэтищыкIагъэхэр зэ къытэпIогъагъ.

— Мудрэнэ Бислъан Олим­пиадэм дышъэр къызыщехьым, Мыекъуапэ зэIукIэгъоу щыфашIыгъэр спортым итарихъ хэхьагъ. Олимпиадэр спортым илъэгапI. Адыгеир спорт республикэу щыт.

— Шъуигъэхъагъэхэм ахэ­жъугъэхъонэу шъуфэтэIо.

— Тхьауегъэпсэу.

ЕмтIылъ Нурбый.