Сичэщхэр

Сичэщхэм гупшысэ хъагъэ къяхъу­хыгъ: мафэмрэ чэщымрэ акIыб зызэфагъазэу, шIункIыр гъэшIэ блынкIым къызыдэуцо­рэм, сэ ахэр гупшысэ Iапэхэу къыс­фэкIох.

КъысфэкIох мафэм къысфихьыгъэ пстэур — гухахъуи, гупсэфи, гушIуагъуи, гумэкIи, гукIаи зэрагъэзэфэжьэу, къыс­фэкIох щэчэлъэ гъэнэфагъэхэу, сиблэкIыгъэ уахътэ ишIушIэ азыжьэу, сидунэететыкIэрэ сигъэпсыкIэ-шIыкIэрэ зыщагъэгъуазэу, къысфэкIох рэхьат IотэжьыпIэхэу.

Джащ пае сикIас чэщхэр! Мэзэ нэфыпс ткIопсым гур зэкIиуIапIэу, гупшысэ хьалэлэу къысэзытэкъулIэхэрэр.

ПIэ шыгъэ гупсэфым пкъы­нэ-лынэ пстэумкIэ зыщысыу­шхоу, мэфэ хъэрен къечъэкIым щыулэугъэ шъхьэ пшъыгъэм шъхьан­тэ шъабэр зигъотыжьырэм, гумрэ псэмрэ къэзэрэшIэжьых, зэпэгушIожьых, зэIу­шъэ­­шъэжьых, шъэфэгъу зэфэхъух.

Чэщхэм яжьыкъэщэ тынч, ядунэе зэгъокI гур щэгупсэфы, гупшысэ пцэкъэнтфыр фаблэу еубыты.

Чэщхэр сакъых, гукIэгъух, псэпашIэх, яI гупыкIи, яI шIулъэ­гъуи. Дунэешхом ыгу рашIыкIэу жъуагъохэр чъыехэрэп, янэфыпс хьалэлэу огум раутхэ; цIыф бгъэгум щызэтырихьэгъэ зэха­шIэхэр ыпщыжьэу мазэри гумыпсэф зекIо шыоу гъогу тет. Чэщхэм якIым-сым нэхъой гуминхэм блыпкъ пытэ афэхъу, цIыф цIыкIум кIочIакIэр нэфы­лъым диштэу къеблэжьы.

КъадэкIо ахэм чъые охътэ IэшIури, дахэри, Iужъури, пIуа­кIэри, пкIыхьэпIэ къолэныбэу итхыгъэ мафэм иидэжьынхэри. ШIункIым илъэмэкъэ дэгуи, псэ цIыкIужъыем игуIэ-гузэжъогъуи чэщхэм бэрэ къащекIокIых, умышIэмэ псэпашIэ ежьагъэхэу.

ТхьэлъэIу макъэр лъэоишхоу огум кIэо — тимэлэIичхэм лъыхъо­хэзэ тыкъагъотыжьы. Тижьыкъа­щэ кIэдэIукIхэзэ, тIуа­гъи тшIагъи зэхадзыжьы, шъыпкъэм тетэу тын къыпфашIы. Уягыини, уялъэ­Iуни, уяшIушIэни пфэлъэкIыщтэп — нэф зэрэ­шъэу, ахэр чэщым дэкIодыжьых.

Ауми шIагъох чэщ нэжгъур­хэр!

КъысэкIу сэри уахътэ, мэзэ лъэпэнэфым гукIэ дахэу зыкъы­зэIуихэу, сиорэд тамэ зиIэтэу.

КъысэкIух чэщхэр мы дунэе­шхор къысфыраIотыкIэу, къысфагъэлъапIэу. КъысфэкIох ахэр акъыл зэгъэблэу, къысфэкIох ахэр сызэрагъэплъыжьэу, щыIэныгъэ шъэфыбэм яIункIыбзэ къысфащэеу, къысэтэх хьалэл шъабэхэу. Джа пстэумэ къахэ­кIэу, сикIасэх чэщхэр!

Сигупшысэхэри ахэм ащырэхьатых, ащэшэсых, ялъэрыгъи ланлэп ­— гупсэф. Сигупшысэ нал пIонышъ, сипчъэ пышIагъ ­— пытэ, къабзэ, мэшIэты; тхьалъэIу папкIхэу сиI ­— сеухъумэ, сегъэгугъэ, сыгу еIэты, сегъэнасыпышIо.

Сичэщхэр — сипчъэIулъых, сигупшысэ ащэгупсэфы! ­— Нэфых, фабэх, шъабэх, зафэх, гохьых, шъо пкIырапкIынэх, гущыкIох, Iордэгъазэх, дэхэIуа­лэх, гужьдэкIыгъох, пщэлъэ дэгъух, къысфэплъызхэу ренэу къыскIэрытых, янэфи яфаби псэм игъомылэх.

Псыхъом дэжь

ТичIыопс ихьалэмэтыгъэ нэм фэплъырэп: губгъохэр къэтэбэ шхъуантIэх, чъыгхэр шъхьабырэбэ Iэтыгъэх, огур къаргъо, чIыгур рэхьат — сыхьатымаф!

Къушъхьэ мэзыр гоIу: жьыр уигъэшхэкIэу шъабэ, IашIу; гопэгъур птырехы, пщыщ мэхъу — зыкъыпфыкIэрычырэп. Гуфаплъэу уплъэмэ, нэплъэгъум къыридзэрэ пстэури гум хэпкIэ. ЦIыфхэм афэдэ хьазырых къэ­кIырэ лъэпкъхэри: ищыгъэх, пагэх, пкъы пытэ ушъагъэх, зэичъ цIыкIухэри зэрэныбжьыкIэхэр мыгъуащэу къаготых…

Псыхъоу псышкуашком инэпцэпкъ закIэх къэкIырэ лъэпкъхэри: ахэри цIыфхэм афэдэх, ежь-ежьырэу зыфэдэр алъэгъу­жьымэ ашIоигъоу уфэупцIэ дэдэхэу чъыгхэм псыхъомкIэ защэизэ, ащ игъунджэ зызэрэралъагъорэм егъатхъэх; атхьапэ зэмышъогъухэмкIэ — шхъуан­тIэхэмкIэ, плъыжьышъо чIапцIэхэмкIэ псы къаргъом ышъо зэблахъу; мы чIыпIэм псым нэ чанкIэ хаплъэрэм, ахэм яныбжьыкъухэм псыхъор къызэрэраIэрэр зэхешIэ. Псыхъом къи­щырэ чъыг уцышъошъо- щайуцышъохэр сурэтшIыгъэ дахэм фэдэх; бзыу орэд ма­къэм гулъачIэр егъэбырысыры, псэ зыпытыр зэкIэ тэ нэбгыритIум къытпэгушIуатэм фэд — гум зыкъырагъэпхъуатэ. Фабэ, шъа­бэ, гоIу тидунае. ЦIыфыпсэр игуапэу акIэдэIукIы, агъэIасэ, агъэгупсэфы, а зэкIэм къа­укъэбзы.

Гум, шъхьэм загъэпсэфыгъэу, къахэхъуагъэу, кIочIакIэ егъотыжьы, шIу горэ пшIэмэ пшIоигъоу укъызхэшхъожьы, тамэ къыбгокIэ. ШIулъэгъур кIочIэ­шхоба?! Ар зызэкIаблэкIэ, хэти мэкIэжьы, быбыщтым фэдэу, псынкIэ цIыфыр мэхъу. ТыщэрэмыкI насып Iахьым.

Зыгорэ къаIо

Чэщыр мэзагъо, жъуагъохэр зэлэгъух, кIымафэми умышIэнэу дунаир фабэ, тыгъэгъазэм ыкI. ТитIо тызэтIуазэм фэдэу ренэу тызэгъус, тилъагъо гупсэф, гуи­тIур зэфэкIо, уахътэр алъы­тэрэп.

Чэщыр тынчыпI — рэхьатыр щэкIуашъэ, гуитIур, зэрэшIэ, зэнэсы. Мы такъикъхэм дунаир зэтекъэ, къэуцу ыбгъэгу тычIифызэу, тигъэразэу, пкъынэ- лынэр зэкIэ мэчэлъао…

Тыгъэгъазэм ыпсэ къытIуилъхьэу, осыцэ хъырахъишъэхэр къыретэкъохых, нэгушъуи, шъхьа­ци, IупшIи къяпкIылIэу, плъыр-жъэр гопэгъур атыри- хэу.

Къесы, къесы! Къэбзагъэм пситIур еукъэбзы, егъэлъэшы. Апэрэ осыр, апэрэ гукIэгъур, апэрэ гушIогъо пшысэр…

Дунаир зэрэдахэр! Осыцэхэр щыгъыжъые шIэтхэу, гушIубзыу чэфхэу етIупщыгъэу къехых. ТызэфэгушIо, тызэфэхьалэл; гущыIэнчъэу псэхэр зэгурэIох, нэплъэгъу-гукIэгъукIэ пситIур тэгъэфабэ. Апэрэ осыр, апэрэ зэхашIэр, апэрэ шIулъэгъур… — такъикъып. ЗэкIэ — кIымафэм икъэхъукIи, гушIуагъом икъежьакIи, шIулъэгъум ижьыкъэщэ лъэши, гъашIэм игъашIуи чэщыр япщыпI.

* * *

Зыгорэ къаIо, сыолъэIу, къаIо пшIоигъор гум дэмыгъэшъухьэу.

Сэры а зэкIэ

Нэфылъэ жъуагъоу, гугъэ Iэтыгъэу узыIыгъыр сэры. Пчэдыжьыпэ тыгъэу къыппэгушIуа­тэрэр сэры. Мэфэ IофшIэгъум гупсэф рэхьатыр къыозытэкъу­лIэрэр сэры. Жьы къэбзэ IэшIоу пIупэ къепкIылIэрэр сэры. Гупшысэ нэфэу птамэ темыкIырэр сэры. Фэбэ чэфыбзэу уиду­най зэIузыхырэр сэры. УиошIу дахэри, уиощх шъабэри, уиосыцэ фыжьхэри сэры. УигушIо пщэсри, уигумэкI макIэри сэры.

Уипчыхьэ хьалэмэтыр сэры. Уищхыпэ гуапэр сэры. УигущыIэ IэшIур сэры. Уитхыпхъэ гъэчъы­гъэр сэры. Уимэзэгъо чэщыр сэры. УипкIыхь-гушIуагъор сэры. Уишъэф тхъагъор сэры. Уинэ­хъой гупсэфыр сэры. Уипшысэ къолэн мыухыжьыр сэры. Уиос­тыгъэ мыкIуасэр, сIэпэ нэфыпсхэу, уилъэгъо зэныбжьхэр — зэкIэ сэры!

— Адэ «сэрыр» хэта, мо пстэумэ зэхахэу пцIэ къепIона?! — убзэ Iупэ джэмакъэу жьым къылъэсыгъэр къысэпкIылIэ. Джэуапыр мэкъэ шъхьафит гуапэкIэ зэфэдэу дунаишхом тесэгуащэ.

— Сыгъэтхэ нэф – сыгугъэ Iап, сышIошъхъуныгъэ ин, сышIоигъоныгъэ лъэш, сышIулъэгъу дах, сыкъэрар заф, сынасып лъаг!!!

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.