ИкIыгъэ лIэшIэгъум ия 50-рэ ыкIи 60-рэ илъэсхэм, етIанэ я 70 — 90-рэ илъэсхэм лъэпкъ литературэ ныбжьыкIэм творческэ кIочIакIэхэу, творческэ гугъэ инхэм зылъащэхэу, адыгэ гущыIэр зигунэсхэу, лъэпкъ гупшысэм ежь иакъыл-зэчыйкIэ хэуцомэ зышIоигъохэр къыхэхьагъэх.

Ахэм ащыщых илъэс зэфэшъхьафхэм, ау а зы мазэм – бэдзэогъум къэхъугъэ­хэ Бэрэтэрэ Хьамид, ГутIэ Санет, Хъу­нэго Саидэ, Къуекъо Налбый, Хъурмэ Хъусен, Цуекъо Юныс ыкIи Цуекъо Джэхьфар.

Ахэр зэкIэ ашъокIи агукIи зэтекIхэми, тхэн-усэн Iофышхоу зыгоуцуагъэхэмкIэ укъикIымэ, адыгэ литературэ хьасэм зэдытетхэу ар алэжьышъ ыкIи алэжьыгъэшъ, ащ зэпэблагъэ ешIых. ЗэралъэкIэу матхэх, мэусэх, мэгупшысэх. ПкIышъхьэ— мышъхьэ чъыг бэгъуагъэу ягупшысэ шъхьафитэу зэешху, поэзием, прозэм, драматургием, зэдзэкIыным ягуапэу зыщаушэты.

Иусэ жъынчыкIэ къытхэт

ЦIыф гъашIэ пэпчъ тхылъ зэIухыгъэ гъэшIэгъоным фэд: хэти ар имафэ пэпчъкIэ, гум къыриIоу, псэр къызэрэ­фэсакъырэм атешIыкIыгъ. Зым чэфы­гъор хэIукIы, гушIуагъор бгъэгум къыделъхьэ. Адрэм – нэшхъэй-гумэкIыр зэщэкIыгъэм, узэрегъэплъыжьы узфигъэгумэкIыжьэу. Ящэнэрэр — гупшысэ закI, гумрэ гупшысэмрэ япоэзие щызэрэIыгъ, пычыгъори Iэтыгъэ, лъагэ. Сыдми, зэчый зыхэлъ нэбгырэ пэпчъ Тхьэм къыхилъхьа­гъэшъ хэлъыр игъорыгъоу къыхэкIыжьы, гур ыукъэбзэу, лъэпкъым фэзафэу.

УсэкIо-лирикэу зипоэтическэ макъэкIэ нэмыкI горэми хэмыкIокIэрэ усэ хъырахъишъэхэр зытхыгъэу Бэрэтэрэ ХьамидэкIэ къедгъэжьэн.

Тыгъэ нэбзыйхэр сIэгу зэризыр!

Хэт къысиIона:

— Сыд къысщышIыгъ?

ШIу усэлъэгъу! Джары сиузыр, Гъатхэм шIулъэгъоу ущызгъотыгъ.

Ыгу щизэу щыIэныгъэр, дунаишхом ижьыкъащэ зыIуещэ Хьамидэ, усакIом дэгъу дэдэу ешIэ шIулъэгъум гур зэриукъэбзырэр, псэм ифабэ едэхашIэзэ фещэи нэмыкIым, ежьри ащ инэфрэ иIэшIурэ ащыкIэрэп. ИкIас къешIэкIыгъэ чIыопсэу пшысэм фэдэр, илъэсым иуахъ­тэ пэпчъи усэ сатыр хъырахъишъэу бгъэгум къыдэкIы, ыушъэфрэп игушIогъо гуапэу тыгъэ нэбзыйхэм ыкIи ыгу бэшIа­гъэу зыпхъотэгъэ бзылъфыгъэ ялыем тыны къыфишIыгъэр. ЗэкIэ, зэкIэ псэ зыпыт дунаир зыIыгъыр шIулъэгъу-гукIэгъу лъэшыр арыба?!

КIэхъопсы Бэрэтарыр икIэсэ цIыфхэм азыфагу фэбагъэр, гукIэгъур, зэрэлъы­тэ-зэфэгумэкIыр илъыным, хэти зафэу, шIум щымыкIэу щыIэным. УсакIор дэ­хэIуал, гущыIэ Iэтыгъи лъыхъурэп, шъо­рышIыгъи хэлъэп, ипсалъэ фабэ, нафэ.

Насыпым ишIур КъыолыекIэу о орэгъот, Щытхъум идахэр КъыолыекIэу уерэорэд.

Мыщ фэдэ поэтическэ сатырхэр къы­фагъэшъуашэхэмэ, хэта зимыгопэщтыр? Зэхэпхы къодыехэми, уащэфы, Хьамидэ нэмыкI усабэу иIэми нахь апэблагъэ зыпшIы пшIоигъо охъу.

Хьамидэ усэхэр, поэмэхэр зыдэт тхылъхэр адыгабзэкIи урысыбзэкIи бэу къыдигъэкIыгъэх. Ахэр: «Нэфылъ», «Гъэт­хэпэ псалъ», «Тыгъэнэбзый», «МэфакI», «Хъырахъишъ», «Кушъэ орэд», «ШIу­лъэгъу закъу», «ПсынэкIэчъ мычъэ­къожь», «ЗэкIэ ощ пай», «Бжыхьэ пкIашъ», мыхэм анэмыкIхэри. УсакIом итхылъхэу «Исламей» — Краснодар, «Камень не плачет», «Твой добрый друг» зыфиIохэрэр Москва къащыдэкIыгъэх.

Ащ драматургиемкIи гъэзагъэу Iоф ышIагъ, «Пьесэхэр» ыIоу 1964-рэ илъэ­сым тхылъ шъхьафэу къыдигъэкIыгъ. КIэлэцIыкIухэр ыгукIэ икIасэхэу усэ дэгъубэ сабыйхэм атешIыкIыгъэу ыкIи агу ыштэнэу ытхыгъ.

Бэрэтэрэ Хьамидэ журналистикэми хэшIыкI фыриIагъ, фытегъэпсыхьэгъагъ. Очеркэу «Дочери аула» зыфиIорэр урыс тхакIоу П. Резниковыр игъусэу къыдигъэкIыгъ.

Хьамидэ гъэсэныгъэ-шIэныгъэ дэгъу зыIэкIэлъыгъ, еджэгъэшхуагъ, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатыгъ. Сыд фэдэрэ Iофи гуетыныгъэшхо фыриIэу зыгъэцакIэхэрэм ащыщыгъ. ХычIэгъ хъугъэ къуаджэу Къэзэныкъуае бэдзэогъум и 9-м, 1931-рэ илъэсым къыщы­хъугъ. Къоджэ гурыт еджапIэр тыжьын медалькIэ къыухыгъ. М. В. Ломоносовым ыцIэ зыхьырэ университетэу Москва дэтым щеджагъ, журналистикэмкIэ ифакультет къыухыгъ. ИскусствэхэмкIэ театральнэ институтэу Москва дэтым илъэс зытIущэ адыгэ студием щыригъэ­джагъэх. Адыгэ хэкум къызэкIожьым гъэзетхэу «Социалистическэ Адыгей», «Адыгейская правда», краим къыщыдэкIырэ «Советская Кубань» зыфиIохэрэм, Краснодар краим итхакIохэм яорганизацие Iоф ащишIагъ. МГУ-м журналистикэмкIэ иаспирантурэ къыухыгъагъ, тарихъ шIэныгъэлэжьыгъ.

Пшызэ мэкъумэщхъызмэт институтым идоцентэу, общественнэ шIэныгъэхэмкIэ кафедрэм ипащэу 1985-рэ илъэсым нэс Iоф ышIагъ. А илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ къэралыгъо университетым хэгъэгу тарихъымкIэ кафедрэм идоцентэу, ипрофессорэу опсауфэ Iутыгъ.

Бэрэтэрэ Хьамидэ ипоэзие нэф лъэ­шыр, фэбагъэр, гум Iэзэгъу фэхъурэ гущыIэ дэхабэр зэфэдэкIэ хэгощагъ, ахэм зэкIэми усакIом ыпсэ иIэшIугъэ ахэлъ. Адыгэ поэзиер ыгъэбаигъ, жанрэу сонетыр ащ адыгэ поэзием къыхилъхьагъ, щигъэпытагъ. Хьамидэ итхы­лъыбэ адыгабзэкIи урысыбзэкIи Мыекъуа­пэ, Краснодар, Москва къащыдэкIы­гъэх. Иусэхэм ащыщхэр адыгэ композиторхэм орэдышъом ралъхьагъэх.

ЗэдзэкIын Iофыми фытегъэпсыхьэ­гъагъ. Урыс классикэм щыщ произведениехэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх. Ахэр адыгэ драмтеатрэми щагъэуцугъэх. Поэт зэфэшъхьафхэм — Хетагуровым, Кулиевым, нэмыкIхэм яусэхэр ыкIи Шота Руставели ипоэмэ цIэрыIоу «Витязь в тигровой шкуре» зыфиIорэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх ыкIи къыдигъэкIыгъэх. Бэрэтэрэ Хьамидэ Адыгэ Республикэм инароднэ усакIу, литературнэ кIэн бай къыгъэнагъ, иусэ мэкъэ жъынчыкIэ къытхэт, тикIас, тэгъэлъапIэ.

Мамырыкъо Нуриет.