ЫпэрапшIэу, Исхьакъ, уимэфэкIкIэ — уныбжь илъэс 90-рэ зэрэхъугъэмкIэ сыкъыпфэгушIо. ЗэчыишIоу узэрэщытым, Iофым пIэ зэрекIурэм яшIуагъэкIэ пшъхьи, хэку гупсэми, адыгэ лъэпкъми щытхъушхо къафэпхьыгъ. Творческэ гъэхъэгъэ инэу уиIэхэм афэшI щытхъуцIэхэмрэ тынхэмрэ къыпфагъэшъошагъэх, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъыцIи къыпфаусыгъ.

Уипсауныгъэ зыпкъ итэу, творческэ гупшысакIэхэм узы­лъащэу непэ укъытхэтышъ, ТхьэмкIэ шыкур. ЛIэшIэгъуныкъом къехъугъ коллектив шIагъом пэщэныгъэ зыдызепхьэрэр. Унэгъо дахи, Iахьыл-благъэхэри, ныбджэгъуби уиI. Къош респуб­ликэхэм, тилъэпкъэгъухэр зы­щы­п­сэурэ IэкIыб къэралыгъуабэмэ дахэу къащыппэгъокIых. Уитхылъхэр дунаим тет хэгъэгубэмэ абзэкIэ зэрадзэкIыжьыгъэх.

Сиунагъуи, Дзыбэ лIакъори уимэфэкIкIэ къыпфэгушIох. Тхьэм уигъашIэ кIыхьэ ешI! О цIыфхэми, уилъэпкъи, хэгъэгуми урящыкIагъ.

Я 50-рэ илъэсхэм акIэхэм адэжь Улэпэ гурыт еджапIэм джыри сычIэсыгъ. Урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ тезыгъаджэщтыгъэр зэкIэми тикIасэу, кIэлэ­егъэджэ хьалэмэтэу Зотов Ва­лентин Петр ыкъор ары. Тикъуаджэ дэс кIэлэцIыкIубэмэ ащ литературэмрэ тхылъхэмрэ шIу аригъэлъэгъугъэх. Ахэм ащыщыбэмэ Адыгэ кIэлэегъэджэ институтыр къаухыгъ, урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ кIэлэ­егъэджэ сэнэхьатыр аIэ къырагъэхьагъ.

ТикIэлэегъэджэ кIасэ МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм бэрэ къыт­фяджэщтыгъ. «Мы кIалэр зэчыишIу, иIофхэр дэгъоу зэпы­фэщтых», — къытиIощтыгъ ащ. УсэкIо цIэрыIо ыужкIэ хъущт КъумпIыл Къадырбэчрэ ащ иныбджэгъоу Къыздырмыш Казбекрэ зы хьаблэ къыздытесыгъэх. Ахэм усэхэр атхыщтыгъэх. Тэ, а хьаблэм тесыгъэ кIэлэцIыкIухэм, ахэм яусэхэм, МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм, ащ итхылъхэм къахэхыгъэ пычыгъо­хэм бэрэ къытфяджэщтыгъэх. Къоджэдэсхэр тихьаблэ «усэкIо хьаблэкIэ» къеджэщтыгъэх. Джащыгъур ары МэщбэшIэ Исхьакъ итворчествэ нэIуасэ сызыфэхъугъэр.

Я 60-рэ илъэсхэм институтыр къызысэух нэуж Адыгэ автоном хэкум ипартийнэ-хъызмэт актив сыхагъэхьагъ. Джащыгъум ащ хэтыгъэх хэкум ипартийнэ, со­ветскэ пащэхэр, творческэ интеллигенциемрэ культурэмрэ ялIыкIохэр. Ащ фэдэ къулыкъу­хэм ахадзыщтыгъэхэр осэшхорэ лъытэныгъэ инрэ зыфашIыщтыгъэхэр ары. КПСС-м ихэку ко­митет зэрэхэтыгъэм, хэку Советым идепутатэу зэрэщытыгъэм ялъытыгъэу МэщбэшIэ Исхьакъ ренэу мы советым хэтыгъ. А хэку Советым епхыгъэхэм ащыщыбэхэр, Исхьакъи ахэм зэрахэтэу, Краснодар краим иактиви хахьэщтыгъэх.

Iофыгъо зэфэшъхьафхэмкIэ ащ хэкуми, крайми псалъэу къащишIыгъэхэм сэ мызэу, мы­тIоу сядэIунэу хъугъэ. Тэ, партийнэ- советскэ къулыкъушIэхэм, пса­лъэу къэтшIыхэрэм ахэр атекIыщтыгъэх, ахэм жьы акIэтыгъ, зы­тегущыIэрэ Iофыгъохэм кIэ горэхэр ренэу къахалъхьэщты­гъэх.

Сыгу къэкIыжьы краим иактив изэхэсыгъохэм ащыщ горэм квартал планхэр зэрагъэцэкIагъэм щытегущыIэхэзэ, былым­хъунымкIэ планхэр зэриукъуагъэхэм фэшI Адыгеир щыбзэм щыкIагъэкIы зэхъум, хэкум лэ­жьы­гъэу къэралыгъом ритын фаемкIэ планхэр егъэхъугъащэу зэрэзэхагъэуцуагъэм ар зэрепхыгъэр Исхьакъ къызэриIогъа­гъэр. Тащыщ горэми къыфэмыIошъурэр ащ къыIогъагъ. Хэкум ащ ипсалъэ ыужкIэ ишIуагъэ къекIыжьыгъагъ.

Тазыфагу ныбджэгъуныгъэ земылъми, ар зэрэцIыф чаным, хэкумрэ хэгъэгумрэ шIулъэгъуныгъэу афыриIэр зэрэгъунэнчъэм сащыгъозагъ. ИлъэсипшI заулэкIэ узэкIэIэбэжьымэ, къу­хьэу «Вокруг Европы» зыфи­Iорэм тисэу сишъхьэгъусэрэ сэрырэ Нидерланды тыкIонэу, ащ ит адыгэ къоджэ цIыкIу горэм тыщыIэнэу хъугъагъэ. Ахэр дахэу къытпэгъокIыгъа­гъэх. Адыгэхэм Урысыем щыIакIэу щыряIэм фэгъэхьыгъэ упчIэхэр бэу къызэрэтатыгъэм нэмыкIэу, «Исхьакъ сыдэущтэу щыта, ишIугъуа?» аIозэ ахэр къытэ­упчIыщтыгъэх. КъытпэгъокIыгъэ­хэм МэщбашIэм итхылъэу «Бзыикъо зау» зыфиIоу адыгабзэкIэ ыкIи инджылызыбзэкIэ тхыгъэхэр аIыгъыгъэх. Къоджэ­дэсхэм ащыщхэр мыдэеу адыгабзэкIэ гущыIэщтыгъэх ыкIи еджэщтыгъэх.

Я 90-рэ илъэсхэм Урысыем политикэ Iофхэр бэу щызэтырихьэгъагъэх. Джащыгъум Адыгеир Краснодар краим къыхэкIыжьи, Адыгэ Республикэ щыIэ хъугъагъэ. А Iофыгъохэм зыщатегущыIэрэ зэIукIэхэм ар чанэу зэрахэлажьэщтыгъэр дэгъоу къэсэшIэжьы. А лъэхъаным тхакIор СССР-м и Апшъэрэ Совет идепутатэу щытыгъ. Ащ итхылъэу «Мыжъо шъхьал» зыфиIорэм илъэтегъэуцо Краснодар и Къэралыгъо филармоние щыкIогъагъ. А лъэхъаным сэ Адыгеим илIыкIоу краим сыщыIагъэшъ, къэсIон слъэ­кIыщт а лъэтегъэуцомрэ тхылъым зэрэтегущыIагъэхэмрэ Краснодар дэсхэри, Адыгеим хьакIэу къикIыгъэхэри нахь зэпэблагъэ зэрашIыгъагъэхэр.

Краснодар краим игубернаторэу Вениамин Кондратьевыр якIэщакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ къызыщыхъугъэ къуа­джэу Шъхьа­щэфыжь культурэмкIэ и Унэ дэжь лъэпкъым итхэкIо цIэрыIо исаугъэт 2015-рэ илъэсым щагъэуцугъ. Респуб­ликэм илIыкIо купэу ТхьакIущынэ Аслъан зипащэр, Краснодар краим икъа­лэхэмрэ ирайонхэмрэ къарыкIыгъэхэр саугъэ­тым икъызэ­Iухын тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх. Краим игубернатор ары ар къызэIузыхыгъэр. Адыгэ лъэпкъым щытхъу­шхо къыфэзыхьыгъэ тхэкIо цIэрыIом игъэхъагъэ­хэм ар къазэракIэкIуагъэр, Краснодар крайми, Адыгейми арысхэм МэщбэшIэ Исхьакъ шIу зэралъэ­гъурэр, зэралъытэрэр нэры­лъэгъу къытфэхъугъ. ГучIэ шъыпкъэм къиIукIырэ ащ фэдэ гущыIэхэр бэп зэрэзэхэпхырэр.

Урысыем и Президентэу Владимир Путиным Кремлым хэт Екатерининскэ залым 2019-рэ илъэ­сым ижъоны­гъуакIэ хэгъэгум итын анахь лъапIэр МэщбэшIэ Исхьакъ къыщыритыжьыгъ. Урысые Федерацием IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъыцIэ къыфагъэшъуашэ зэ­хъум Адыгеим илIыкIо купэу КъумпIыл Мурат зипащэр, Къэ­бэртэе-Бэлъкъарым и ЛIышъхьэу К. В. КIуакIор, Къэрэщэе-Щэр­джэсым и ЛIышъхьэу Р. Б. Темрезовыр щыIагъэх. Исхьакъ сызэрэри­гъэб­лэгъагъэм тетэу сэри а Iофтхьабзэм сыхэлэ­жьагъ. Хэгъэгум и Президент тын лъапIэр къыритыжь зэхъум, МэщбэшIэ Исхьакъ иIофшIагъэ­хэм осэшхо къафишIыгъ, тхакIом зэчыишхо зэриIэр, адыгэ литературэм имызакъоу, урысые литературэми иIахь зэрэхи­шIыхьагъэр, цIыфхэм язэкъогъэ­уцонкIэ, лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр Урысыем нахьышIу щышIыгъэнхэмкIэ итворчествэ мэхьанэ­шхо зэриIэр къыхигъэщыгъ.

МэщбэшIэ Исхьакъ псэлъэ чъэпхъыгъэу ащ пигъохыжьы­гъэр Iофтхьабзэм хэлэжьа­гъэхэм агу рихьыгъ. Урысыем ис лъэпкъхэм языкIыныгъэ гъэ­пытэгъэн, хэгъэгум фэшъыпкъэнхэ зэрэфаем фэгъэхьыгъэ псалъэу ащ къышIыгъэм фэдэ Кремлым джырэ нэс щымыIугъэу къысщэхъу.

ЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, Исхьакъ бэшIагъэ зысшIэрэр, ау нахь зэпэблагъэ тызыхъу­гъэр, ныбджэгъуныгъэ тазыфагу илъы зыхъугъэр мы аужырэ илъэси 10 — 13-р ары. Апэрэ чэзыоу ар зэпхыгъэр итворчествэ зэрэсигонэсыр ары. ИцIыфыгъэкIи ар угу римыхьынэу щытэп: цIыфхэм ыгу зэрафызэIухыгъэр, шъхьэихыгъэу зэрадэгущыIэрэр, ахэм IэпыIэгъу афэхъуным ренэу зэрэфэхьазырыр пчъагъэрэ слъэгъунэу хъугъэ.

МэщбэшIэ Исхьакъ итворчествэ зэрэщытэу пштэмэ, анахьэу сикIасэр ащ иусэхэр ары. Ащ иусэ хьалэмэтхэу шIулъэгъум, ным, хэгъэгум, чIыопсым афэгъэхьыгъэхэр гум хэпкIэх.

МэщбэшIэ Исхьакъ итхылъ пстэуми сяджагъэу сфэIощтэп, ау ащ ироманхэу «Мыжъо шъхьал», «Бзыикъо зау», «Гъэ­ритIу», «Илъэс фыртынэхэр», ­«КъохьапIэмрэ къокIыпIэмрэ» зыфиIохэрэм ыкIи нэмыкIхэм сигуапэу сяджагъ.

Анахьэу сыгу рихьыгъэр ироманэу «Айщэт» зыфиIорэр ары. Образхэм якъызэIухынкIэ, лъэпкъ хабзэхэр дэгъоу зэришIэ­хэрэмкIэ, лъэпкъым шIоу хэлъыр зэкIэ тхылъеджэхэм алъигъэIэсын зэрилъэкIырэмкIэ МэщбэшIэ Исхьакъ чыжьэу лъы­кIотагъ.

А тхылъым техыгъэ фильмыр шIэхэу зэрагъэуцущтыр, респуб­ликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурати, Адыгеим и Президентыгъэу Шъэумэн Хьазрэти ащкIэ IэпыIэгъу зэрэхъухэрэр лъэшэу сигуап.

КъызыхэкIыгъэ лъэпкъыр зимыкIэсэ цIыф щыIэпщтын. Ау ащ гъогоу къыкIугъэр, иблэкIыгъэ, инепэрэ мафэ нахь куоу пшIэ къэс шIулъэгъоу фыуиIэми нахь хэхъо. Культурэ, шэн-хэбзэ хьалэмэтхэр зимыIэ лъэпкъ щыIэп. МэщбэшIэ Исхьакъ фэIэпэIасэу ахэр къызэритхыхьэрэм тхылъеджэ пэпчъ тилъэпкъ лъы­тэныгъэу, уасэу къыфишIырэр къеIэты. Шъхьэихыгъэу къэсIон слъэкIыщт Исхьакъ итхыгъэхэм яшIуагъэкIэ лъэпкъэу сыкъызхэкIыгъэр нахь лъэшэу шIу слъэгъу зэрэхъу­гъэр, ащ ыпашъхьэ пшъэдэкIыжьэу щысхьырэми нахь зэрэхэхъуагъэр.

Дзыбэ Ким. IофшIэным иветеран.