Адыгэ къэралыгъо университетым физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ и Институт щеджэрэ Къэлэбый Рузанэ Урысыем спортымкIэ имастер хъугъэ.

Укъызыщыхъугъэ къуаджэм щытхъоу фаIорэм уегъэгушхо. Къэлэбый Рузанэ зыщапIугъэ Еджэркъуае самбэмкIэ бэнэкIо цIэрыIохэр къыдэкIыгъэх. Адыгэ Республикэм иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан спортым иветеранхэм самбэмкIэ ядунэе зэнэкъокъу дышъэр къыщихьыгъ, спортымкIэ дунэе класс зиIэ мастер.

Гостэкъо Хьумэр Мыекъопэ бэнэпIэ еджапIэм зыщигъэсагъ. ТибэнакIохэмкIэ Европэм самбэмкIэ изэнэкъокъу апэрэ дышъэр къыщызыхьыгъэр спортымкIэ дунэе класс зиIэ мастерэу Гостэкъо Хьумэр ары.

Урысыем и Къэралыгъо Думэ идепутатэу Хьасанэкъо Мурат дунаим самбэмкIэ гъогогъу 11 дышъэр къыщыфагъэшъошагъ.

ЩысэшIум лъыкIу

Еджэркъое гурыт еджапIэм Къэлэбый Рузанэ щеджэзэ, спортыр гукIэ къыхихыгъ. Зэнэкъокъухэм дышъэр къащызыхьыхэрэм щысэу къагъэлъагъорэм лъыкIо шIоигъоу шIыкIэшIухэм алъыхъущтыгъ.

Къуаджэм щыпсэурэ пшъашъэр дзюдомкIэ, самбэмкIэ алырэгъум щыбанэу бэрэ къыхэкIырэп. Рузанэ ар дэгъоу къыгурыIозэ, тренерэу Дэгужъые Мухьамэд зипэщэ купым зыщигъасэщтыгъ.

— ЩысэшIум лъыкIу, Рузан. Ебгъэжьагъэмэ, укIэмыгъожь. Гъогу тэрэз узэрэтетыр уахътэм къыгъэнэфэщт, — тренерым къыриIуагъ.

Мыекъопэ къэралыгъо гуманитар-техническэ колледжым Р. Къэлэбыир зэрэчIэхьагъэм лъыпытэу ищыIэныгъэ зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх.

Къашъор е дзюдор

— Еджэркъуае сыщеджэзэ, илъэси 5 адыгэ къашъохэм зафэзгъэсагъ, — игукъэкIыжьхэм къатегущыIэ Къэлэбый Рузанэ. — Саехэр, цыехэр купэу тызыхэтым иIагъэхэп. Ащ пае къэтымыгъанэу лъэпкъ къашъохэр къэтшIыщтыгъэх. Шъуашэхэр тфадыщтхэу къызытаIом тыгушIуагъ, ау сэе кIэракIэр сщыгъэу адыгэ къашъохэр къэсшIынхэу синасып къыхьыгъэп.

— Сыда ар къызыхэкIыгъэр?

— ДзюдомкIэ сыбанэщтыгъ. Уахътэр зэрэсфимыкъурэм фэшI спортымрэ искусствэмрэ сахэдэн фэягъэ. КъэшъуакIохэм сакъыхэмыкIыжьынэу нэбгырабэ къысэушъыигъэми, сыгу къысиIорэр къыхэсхыгъ.

— УкIэгъожьыгъэба?

— Адыгэ шъуашэр дэхэдэд, тилъэпкъ шэн-хабзэхэр гъэшIэгъоных. «Налмэсэу» тилъапIэм икъашъохэр дунаим щашIэх. Ахэри, нэмыкI гупшысэхэри къыдэслъытагъэх. Искусствэм сищыIэныгъэ къыгъэбаигъэу слъытэзэ, сэр-сэрэу спортым зестыгъ.

ЗэIукIэгъухэр

— Аужырэ илъэсхэм Урысыем изэIукIэгъуи 9-мэ уахэлэжьагъ. ЯтIонэрэ чIыпIэр бэмэ къащыпхьыгъ, дышъэри къыдэпхыгъ.

— Спортыр нахь гъэшIэгъон къэзышIырэр текIоныгъэр къыдэзыхыщтыр къэшIэгъуае зэрэхъурэр ары.

— Алырэгъум утет зыхъукIэ, гугъэр чIэмынэу узэрэбанэрэр тренерхэм къыхагъэщы.

— Тренерхэу Беданыкъо Байзэтрэ Роман Оробцовымрэ сипащэхэу дзюдомкIи, самбэмкIи сэбанэ. СфэмылъэкIыщтэу къысщыхъущтыгъэхэр къызэсынэкIыхэу бэрэ къыхэкIы. Тренерхэм ар яшIушIагъэу сэлъытэ, сафэраз. Тыжьыныр къэпхьыныри дэеп.

— Новочеркасскэ, Новороссийскэ, Щэрджэскъалэ, Волгоград, Мыекъуапэ, фэшъхьафхэм ащыкIогъэ зэIукIэгъухэм дзюдомкIэ уащыбэнагъ.

— Хэгъэгу зэнэкъокъоу «Урысыем иныбжьыкIэхэр» зыфиIоу Волгоград щызэхащагъэм дышъэр къыщысхьыгъ. Урысыем и Къыблэ изэнэкъокъоу Мыекъуапэ 2019-рэ илъэсым щыкIуагъэм апэрэ чIыпIэр къыщыдэсхыгъ.

— Новороссийскэ узэрэщыбэнагъэр къытаIоба.

— Новороссийскэ икъэухъумэн хэлажьэхэзэ, лIыхъужъэу фэхыгъэхэ тидзэкIолIхэм афэгъэхьыгъэ шIэжь зэнэкъокъур дэгъоу зэхащагъ. ЗэIукIэм тарихъым инэкIубгъохэр къыщаIотагъэх. Адыгеим щыщ нэбгырабэ Новороссийскэ зэрэщыбэнагъэр тэри тшIэщтыгъэ. Джэрзыр зэнэкъокъум къыщысхьыгъэу Мыекъуапэ сыкъызэкIожьым кIэлэегъаджэхэр, ныбджэгъухэр къысфэгушIуагъэх.

— Рузан, спортыр орыкIэ сыда?

— Зэнэкъокъу къодыеу спортыр щытэп. ПIуныгъэ мэхьанэу иIэр хэушъхьафыкIыгъэу къыхэсэгъэщы. Спортым гушъхьэ кIуачIэр къеIэты, къиныгъохэр къызэунэкIынхэм уфегъасэ, лъэпкъхэр зэфещэх. Спортым ныбджэгъу щызэфэхъухэрэм шъыпкъэныгъэр агъэлъэпIэн зэралъэкIырэр щыIэныгъэм щыолъэгъу. Спортым ор-орэу ущызэупчIыжьы, уишэн-зекIуакIэхэр, псауныгъэр щыогъэпытэх. Спортыр — гъэшIэ щыIэныгъ.

Спортым илIыхъужъхэр

— Тарихъымрэ спортымрэ язэпхыныгъэ укъытегущыIэ пшIоигъуа?

— Физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ институтым учIахьэ зыхъукIэ, Адыгеим испортсменхэу спортышхом гъэхъагъэ щызышIыгъэхэм афэгъэхьыгъэ мыжъобгъухэр олъэгъух. Владимир Невзоровым, Лъэцэр Хьазрэт, Анна Кареевам, Емыж Арамбый, фэшъхьафхэм ягъэхъагъэхэм тарэгушхо. Хьасанэкъо Мурат изакъоу медаль тхьапша къыхьы- гъэр?!

— Рузан, институтэу зыцIэ къепIуагъэм ори ущеджэ.

— Физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ институтым ипащэу Бгъуашэ Айдэмыр тызэреджэрэм дакIоу, зэнэкъокъухэм гъэхъагъэу ащытшIырэм лъэплъэ. Тарихъыр нахьышIоу зэдгъэшIэным фэшI тикIэлэегъаджэхэм хэушъхьафыкIыгъэу тагъэгъуазэ. Институтыр еджэпIэшIу.

— Адыгэ Республикэм дзю- домкIэ испорт еджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм зыщыогъасэ.

— ЕджапIэм ипащэу, Адыгэ Республикэм дзюдомкIэ ихэшыпыкIыгъэ командэ итренер шъхьаIэу Бастэ Сэлымэ къызэрэтиIуагъэу, тиIэпэIэсэныгъэ хэдгъэхъонымкIэ амалышIухэр тиIэх. ЗыгъэсапIэр зэтегъэпсыхьагъ, нэфын. Тарихъым, пIуныгъэм яхьылIэгъэ нэрылъэгъу IэпыIэгъухэр нэплъэгъум итых.

— Килограмм 52-м нэс къэзыщэчыхэрэм якуп зыщыогъасэ.

— Ульяна Ткаченкэмрэ сэрырэ тионтэгъугъэхэр зэпэчыжьэхэп, зэнэкъокъухэм зафэдгъэхьазырынымкIэ IэпыIэгъу тызэфэхъужьы.

Ульяна Ткаченкэр адыгэ къашъохэм афэгъэсагъ.

— Адыгэ къашъохэр къызэдэтшIынхэу уахътэ къытэкIункIи пшIэхэщтэп. Мэфэ гушIуагъохэр къэблагъэх.

— Дэгъу, шъуибэнакIи, шъуикъэшъуакIи тигуапэу тыкъяплъыщт.

(Рузанэ мэщхы).

— Шъуиунагъо спортым фыщытыкIэу фыриIэр къытэпIощтба?

— Сшынахьыжърэ сшынахьыкIэрэ сиIэх. Сшынахьыжъи къэшъокIо купым хэтыгъ, зэшитIури футбол ешIэх.

— Еджэным ыуж сэнэхьатэу къыхэпхы- щтыр къытапIомэ тигопэщт.

— Ащ шъэф хэлъэп. Спортым сыхэкIыщтэп, тренер-кIэлэегъаджэу Iоф сшIэнэу зысэгъэхьазыры.

— Уимурадхэр къыбдэхъунхэу Тхьэм сыпфелъэIу. ДзюдомкIэ убанэзэ Урысыем спортымкIэ имастер узэрэхъугъэм фэшI тигъэзетеджэхэм ацIэкIэ сыпфэгушIо.

— Тхьауегъэпсэу.

ЕмтIылъ Нурбый.