Тэхъутэмыкъое районым иадминистрацие культурэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу, Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу Ацумыжъ Рустам гущыIэгъу тыфэхъугъ. — 2020-рэ илъэсыр шIэжьымрэ щытхъумрэ я Илъэс, — къеIуатэ Ацумыжъ Рустам. — Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызыщыдахыгъэр илъэс 75-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр зэхатщэхэзэ, тарихъым инэкIубгъохэм гукIэ зафэтэгъэзэжьы. — Зэхахьэхэм, нэрылъэгъу IэпыIэгъухэм ягъэпсыкIэхэм уакъытегущыIэ тшIоигъу. — Ащ фэдэ зэIукIэгъухэр щылэ мазэм зэхэтщагъэх. «Блокадэ хьалыгъур» зыфиIорэр Урысыем щыкIуагъ. Ащ тирайон хэлажьэзэ, Ленинград щысэухэрэм лIыхъужъныгъэу Хэгъэгу зэошхом илъэхъан зэрахьагъэм тегущыIагъэх. ЦIыфхэм гъомылапхъэхэр, щыгъынхэр афикъущтыгъэхэп, арэу щытзэ, къалэр къаухъумагъ, фашистхэм арагъэштагъэп. — Районым щыкIогъэ зэхахьэхэм ащыщ къытегущыIэба. — Инэм игурыт еджапIэу N 2-м щыкIогъэ зэхахьэм гурыт еджапIэхэу N 6-м, N 25-м ащеджэхэрэр къырагъэблэгъагъэх. ТхылъеджапIэхэм нэрылъэгъу IэпыIэгъухэр къащызэIуахыгъэх. Заом тхьамыкIагъоу къызыдихьыгъэм кIэлэеджакIохэр куоу щыгъэгъозэгъэнхэмкIэ тарихъ къэбархэр зэхэщакIохэм къаIотагъэх. — КIэлэеджакIохэм зэхахыгъэр, алъэгъугъэр ашIогъэшIэгъонэу зэрэщытыгъэр тэшIэ. — 1940 — 1950-рэ илъэсхэм унагъохэм ащагъэфедэщтыгъэхэ остыгъэхэу столым тетыщтыгъэхэр, джэмышххэр, фэшъхьаф хьакъу-шыкъухэр зэхахьэм щалъэгъугъэх. Анахьэу къыхэзгъэщмэ сшIоигъор гур зыгъэузэу цIыфхэм зэпачыгъэ къиныгъохэр къэзыушыхьатырэ гъомылапхъэр ары. — Сыд фэдэ гъомылапхъа зигугъу къэпшIы пшIоигъор? — Хьалыгъу шIуцIэ бзыгъэу грамми 125-рэ хъурэм тарихъым чIыпIэу щыриIэр зыми хэмыкIокIэщтэу сэлъытэ. Заом илъэхъан гъаблэр къашъхьэрыхьагъэу цIыфхэм афагощыщтыгъэ хьалыгъур икIэрыкIэу къагъэлъэгъуагъ. Зэхахьэм хэлажьэрэм пэпчъ хьалыгъу бзыгъэу грамми 125-рэ хъурэр зыратым, заом цIыфхэм тхьамыкIагъоу къафихьыгъэм нахь игъэкIотыгъэу тегущыIагъэх. Ольга Бергольц ипоэмэу Ленинград фэгъэхьыгъэм кIэлэеджакIохэр къеджагъэх, ветеранхэм я Совет хэтхэр къэгущыIагъэх. Ленинград ехьылIэгъэ фильмэу хъугъэ-шIагъэхэр къизыIотыкIырэм, фашистхэм яжъалымыгъэ фэгъэхьыгъэм яплъыгъэх. Тарихъым инэкIубгъохэр «къэгущыIэх» — Хэгъэгу зэошхом инэкIубгъохэр кIэзытхыкIыжьы зышIоигъохэм, тидзэкIолIхэм лIыгъэу зэрахьагъэр къырагъэIыхыным пылъхэм сыда апэжъугъэуцурэр? — Тарихъым ишъыпкъапIэ зэкIэми зэхахынэу тыфай. Афыпсыпэ лъэпкъ культурэм и Гупчэу дэтымрэ къоджэ тхылъеджапIэу Жэнэ Къырымызэ ыцIэ зыхьырэмрэ язэхахьэ лIыхъужъныгъэм, зэкъошныгъэм яхьылIэгъэ къэбархэр къыщаIотагъэх. Яблоновскэ тхылъеджапIэу N 1-м щыкIогъэ зэхахьэри гукъэкIыжьхэм къагъэбаигъ. Мэфэ 22-рэ ыныбжь Шъао Сарэ ятэу Мэдинэ хэгъэгур къыухъумэнэу дзэ къулыкъум кIуагъэ. Фашистхэу заокIэ тичIыгу къибэнагъэхэм апэуцун фае зэхъум, къызэкIэкIуагъэп. ЛIыгъэ зэрихьэзэ зэрэфэхыгъэр иIахьылхэм къафаIопщыгъ… — Ятэ инэплъэгъу фабэ зыгу къэмыкIыжьырэ Сарэ зэхахьэм зэрэхэлэжьагъэм укъытегущыIэ тшIоигъу. — ТхылъеджапIэм Ленинград фэгъэхьыгъэу къыIотагъэхэр, нэрылъэгъу IэпыIэгъухэр зэдиштэхэу зэхэщакIохэм агъэпсыгъэх. Шъао Сарэ иусэу ятэ фитхыгъэм адыгабзэкIэ къызеджэм, тилъэпкъэгъухэу едэIугъэхэм ямызакъоу, урысхэу, нэмыкIхэу щысыгъэхэм нэпсыр къяхыгъ. Ятэрэ ыпхъурэ зэIузымыгъэкIэжьыгъэ заом итыркъохэр джырэ нэс зэрэмыкIыжьыгъэхэм цIыфхэм гуаоу къафихьырэм яеплъыкIэхэр къыраIолIагъэх. — Ленинград иблокадэ зэпызычыгъэхэу непи къытхэтхэр зэхахьэхэм ахэлажьэх. — Илъэсхэр псынкIэу макIохэми, тарихъым инэкIубгъохэр жъы хъухэрэп, псэ апытэу «къэгущыIэхэу» сэлъытэ. Щынджые щызэхащагъ — Адыгеим фашистхэр рафыжьыхи, шъхьафит зашIыжьыгъэр илъэс 77-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ зэхахьэхэм цIыфыбэ ахэлэжьагъ. — Къуаджэ пэпчъ шIэжьым мэхьанэ щыраты. ТекIоныгъэм ия 75-рэ илъэс игъэкIотыгъэу хэдгъэунэфыкIыщт. Адыгеим нэмыц техакIохэр 1943-рэ илъэсым мэзаем и 18-м щызэхакъутагъэх, тидзэкIолIхэм хэкур шъхьафит ашIыжьыгъ. Щынджые культурэмкIэ и Унэ щыкIогъэ зэхахьэу «Лъэпкъым ишъэо кIасэхэр» зыфиIорэм Адыгеим Хэгъэгу зэошхом илъэхъан щыIакIэу иIагъэм щытегущыIагъэх. ТхылъеджапIэм щызэIукIагъэхэм Щынджые зэошхор зэрэщыкIуагъэр, къуаджэм щыщхэм дзэ къулыкъур ахьызэ ТекIоныгъэм зэрэфэбэнагъэхэр, нэмыкIхэри зэIукIэгъум щызэхахыгъэх. — Псэ зыпыт зэдэгущыIэгъухэм кIэу сыда ащыжъугъэфедэрэр? — Щынджые культурэм и Унэу дэтым щыкIогъэ зэхахьэм пыдзэгъэ Iофтхьабзэр зыгъэпсэфыпIэ паркым щылъагъэкIотагъ. Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъэхэм ясаугъэт ыпашъхьэ республикэм ивоеннэ-патриотическэ пIуныгъэ хэлажьэхэрэр машинэ зэфэшъхьафхэмкIэ къыIухьагъэх. ШIэжь къэбархэр ащ къыщаIотагъэх, саугъэтым къэгъагъэхэр кIэлъыралъхьагъэх. ЛIэужхэр зэзыпхыхэрэ тарихъ зэхахьэу тлъытэрэм цIыфыбэ хэлэжьагъ. КъэкIощт илъэсым нэмыкI шIыкIэхэри дгъэфедэщтых. ЛIыхъужъхэр къытхэтых — Адыгеим щапIугъэхэ лIыхъужъхэм щыIэныгъэм къыщагъэнэгъэ лъэужхэр ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъоных. — ЩыIэныгъэр зэрэлъыкIотэрэ шIыкIэм гупшысэ хэхыгъэхэр тегъэшIых. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу ШIуцIэ Абубэчыр фэгъэхьыгъэ зэхахьэу «ЛIыхъужъхэм ящытхъуцIэхэр» зыфиIорэр Пэнэхэс щызэхащагъ. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъурэм ехьылIэгъэ зэхахьэр Инэм итхылъеджапIэу N 2-м щыкIуагъ. ЛIыхъужъхэм мамыр щыIакIэм псэукIэу щыряIагъэр зэфэшъхьафыгъ. Яхэгъэгу къаухъумэнэу фашист техакIохэм запэуцухэм, апсэ емыблэжьыхэу лIыгъэ шъыпкъэ зэрахьагъ. Лъэпкъым изыкIыныгъэ зыгъэпытэрэ зэхахьэхэр, зэкъошныгъэм афэгъэхьыгъэхэр тапэкIи зэхэтщэщтых. — ЛIыхъужъхэм афатхырэ усэхэм, орэдхэм пIуныгъэ мэхьанэу яIэм зыкъеIэты. — Андырхъое Хъусен иусэхэм Абрэдж Рустам, Артур Меркушовыр, Мамый Тимур, фэшъхьафхэри къяджагъэх. ШIэжьым ехьылIэгъэ зэIукIэгъухэр, онлайн-концертхэр Мышъэ Азидэ, КIакIыхъу Нухьэ, Ацумыжъ Адам, районым культурэмкIэ и Унэ иансамблэу Къэлэкъутэкъо Инвер зипащэу «Уджым», нэмыкIхэми къатыгъэх. Адыгэ Республикэм инароднэ артистэу Мышъэ Андзаур эфирым занкIэу къихьи, ипщынэ ыгъэбзэрэбзагъ. Пшъэшъэ цIыкIоу Трэхъо Динарэ иконцертэу «Мы орэдыр къызэрыкIу» зыфиIорэр ныбжь зэфэшъхьаф зиIэхэм лъэшэу агу рихьыгъ. — Рустам, ТекIоныгъэм ия 75-рэ илъэс фэгъэхьыгъэ зэIукIэгъухэм пIуныгъэ мэхьанэу яIэм сыда къыхэбгъэщырэр? — ШIэжьыр цIыфхэм агъэлъапIэ. Тарихъым ищысэхэмкIэ ныбжьыкIэхэр пIугъэнхэмкIэ ащ фэдэ зэхахьэхэр тищыкIагъэх. Тэхъутэмыкъое районым иадминистрацие ипащэу Шъхьэлэхъо Азмэт къызэрэтиIуагъэу, тарихъыр щыIэныгъэм игъундж. Хэгъэгур къэзыухъумагъэхэр, мамыр щыIакIэр нахьышIу шIыгъэным фэлэжьагъэхэр егъашIи тщыгъупшэщтхэп. — ТизэдэгущыIэгъу икIэух шъуигухэлъ благъэхэр къытапIохэ тшIоигъу. — ШIэжьымрэ щытхъумрэ я Илъэс фэгъэхьыгъэ Iофыгъуабэ дгъэцэкIэн тимурад. Титарихъ культурэм, искусствэм нахьышIоу къащыдгъэлъэгъоным тыпылъыщт. — Шъуигухэлъхэр къыжъудэхъунхэу шъуфэтэIо. — Тхьауегъэпсэу. ЕмтIылъ Нурбый.