НыбжьыкIэхэр дзюдом  фэзыгъасэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ тренерэу Хьакурынэ Дамир сэнэхьатэу къыхихыгъэм, унагъомрэ спортымрэ язэпхыныгъэхэм, щыIэныгъэм еплъыкIэу фыриIэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— ХьакIэмзые сыкъыщыхъугъ, зэши 4-рэ зы шыпхъурэ тыхъоу тянэ-тятэхэм тапIугъ, — къеIуатэ Адыгеим  итренер анахь дэгъухэм ащыщэу Хьакурынэ Дамир. —СикIэлэцIыкIугъом щыIэныгъэ  гъогоу къыхэсхыгъэр сшIогъэшIэгъон.

— Урысыем спортымкIэ имастер самбэмкIи, дзюдомкIи ухъугъ.

 — Сиапэрэ тренерэу ШъэоцIыкIу Мурат Тхьэм сыфихьыгъ. Гуетыныгъэу исэнэхьат фыриIэр тэ, ныбжьыкIэхэм, къытхилъхьагъ, спортым тыфищагъ.

— Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым ыуж Москва апшъэрэ еджапIэр къыщыуухыгъ. Спортым сыда пэблагъэ узышIыгъэр?

— Бэрэ ащ сегупшысэ. Спортыр IэкIыб сымышIыным фэшI Адыгэ къэралыгъо университетым физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ и Институт сыщеджагъ, магистратурэм сишIэныгъэ щыхэзгъэхъуагъ.

Лъэоянэхэр

— Спортышхом гъогу псынкIэ иIэу сэ сшIэрэп. ЕджапIэхэм уафызэплъэкIыжьыба?

— ШIэныгъэ лые хъурэп. ЕджапIэм лъэоянэу щыпшIыгъэр ары щыIэныгъэм щылъыбгъэкIуатэрэр. ПкIантIэ къыомыхэу зэнэкъокъум медаль къыщыпхьын плъэкIыщтэп — ар спортсменхэм, тренерхэм дэгъоу ашIэ.

— Къиныгъохэр къызэунэкIынхэр орыкIэ сыда?

— УзыкIырыплъын плъэкIыщт цIыфхэр сыдигъуи къытхэтых. Утхьаусыхэныр, зыгорэхэр бгъэмысэнхэр, IофшIагъэу щыIэр къебгъэIыхыныр зыкIи къезгъэкIухэрэп. Ор-орэу къызыщегъажьи уимурад факIу.

— БэнэкIо ныбжьыкIэхэм яIэпэIэсэныгъэ хагъэхъоным фэшI  хэкIыпIэу къагъотырэр зэогъапша?

— Мыекъопэ бэнэпIэ еджапIэр дунаим щашIэ. Владимир Невзоровым, Емыж Арамбый, Хьэпэе Арамбый, Лъэцэр Хьазрэт,  Хьасанэкъо Мурат, Алхъо Сыхьатбый, Беданыкъо Заур, Гостэкъо Хьумэр, нэмыкIхэм спортышхом гъэхъагъэу щашIыгъэр бэнакIохэм къафэтIуатэзэ, Адыгеим ыцIэ спортышхом зэрэщаIэтыгъэм щытэгъэгъуазэх. Щысэ зытырахын яI. Нэбгырэ пэпчъ хэушъхьафыкIыгъэу Iоф зыдишIэжьын зэрэфаери сыдигъуи  къыхэсэгъэщы. Зэфэхьысыжьхэр спортым  илъэоянэхэу узынэсыгъэхэм къапкъырэкIых.

— Сэнаущыгъэу хэлъыр псынкIэу къызэIузыхын зылъэкIыщт бэнакIор тренерым къахигъэщэу къыхэкIа?

— Икъоу Iоф зыдэзымышIэжьырэм исэнаущыгъэ «мэкIуасэ». ИIэпэIэсэныгъэкIэ къахэмыщырэм гуетыныгъэ ин къызыхигъафэзэ, цIэрыIо хъоу бэрэ къыхэкIы.

— Мыекъуапэ щезыгъэжьэгъэ бэнакIохэу зыцIэ къемыIуагъэхэр бэ мэхъух.

— Арсен Галстян, Мудрэнэ Бислъан  Олимпиадэ джэгунхэм дзюдомкIэ дышъэр къащахьыгъ. Мудрэнэ Аслъан самбэмкIэ дунаим щашIагъ, нэмыкIхэри тиIэх.

— Тао Хьасанбый Урысыем  дзюдомкIэ ихэшыпыкIыгъэ командэ итренер шъхьаI.

— Къэбэртэе-Бэлъкъарым къикIыгъэхэ Тао Хьасанбый, Гъэунэ Андзор, Анае Аслъан Мыекъопэ бэнэпIэ еджапIэр ары цIэрыIо зыщыхъугъэхэр. Бэджыдэ Вячеслав ятренерэу зэрэщытыгъэр дэгъоу къэсэшIэжьы. Мыекъуапэ сыщеджэнэу зесэгъажьэм Бэджыдэ Вячеслав сэри сипэщагъ. СССР-м изаслуженнэ тренерэу Кобл Якъубэ кIэщакIоу, зэхэщакIоу, тятэм фэдгъадэу къытхэтыгъ. Узэкъотмэ узэрэлъэшыр къэзыгъэшъыпкъэжьырэ лъэхъэнэ шIагъом типIугъ.

Батырхэм яхэхъоныгъэхэр

— Мэфэ гушIуагъоу тренерым къекIурэр ба?

— МакIэп. Бгъасэрэм гъэхъагъэу ышIырэм уегъэгушIо. Урысыем спортымкIэ  имастер хъугъэх Дэхъужь Хъызыр, Куржь Тимур, Делэкъо Ислъам, Вардкез Акопян, — ахэр самбэмкIэ мэбанэх.              В. Акопян спортымкIэ дунэе класс зиIэ мастерхэм ясатыр хэуцуагъ. ДзюдомкIи ар спортым имастер. Мерэм Дамир самбэмкIи, дзюдомкIи  спортым имастер.

— ЖакIэмыкъо Темыркъан…

— Сигуапэу ари къахэсэгъэщы. Адыгэ республикэ гимназием щеджэзэ, Урысыем иныбжьыкIэхэм самбэмкIэ язэнэкъокъу апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ, хэгъэгум  икIэлэеджакIохэм я Спартакиадэ дзюдомкIэ джэрзыр къыщыфагъэшъошагъ.

— Олимпиадэ джэгунхэм, дунэе зэIукIэгъухэм  ахэлэжьэнхэ зылъэкIыщтхэр бгъасэхэрэм къахэкIыщтхэу огугъэба?

— Алырэгъум техьэрэ бэнакIо пэпчъ ащ фэдэ гухэлъ инхэр зыфишIыжьынхэ фаеу сэлъытэ. Гугъэм уегъэлъэшы, уапэкIэ уегъаплъэ. Урысыем ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтэу Мерэм Дамир къыщезгъэжьэнышъ, бэмэ ацIэхэр къесIонхэ слъэкIыщт.

— НыбжьыкIэм зыкъызэIуихын зилъэкIыщт уахътэр къэшIэгъуае.

— Ари къыдэслъытэзэ, гугъэр чIэсымынэу бэнакIохэм Iоф адэсэшIэ.

ШIэжь зэIукIэгъухэр

— Зэнэкъокъухэм шъуахэлажьэзэ, ныбджэгъуныгъэ зыхэлъ зэдэгущыIэгъухэр гум къызэринэжьыхэрэм уакъытегущыIэ тшIоигъу.

— Псэ зыпыт зэIукIэгъухэр фэшъхьафкIэ зэблэпхъунхэ плъэкIыщтэп. Тао Хьасанбый Олимпиадэ джэгунхэу Грецием щыкIощтхэм ахэлэжьэнэу гъогу зытехьэм зэрэдгъэкIотэгъагъэр егъашIи сщыгъупшэщтэп. ФэгумэкIыхэрэр, ныбджэгъухэр зэхэтхэу шIэжь къэбарэу  къаIотагъэхэр адыгагъэм, спортышхом афэгъэхьыгъагъэх. Гум къикIырэ зэдэгущыIэгъур зыпэсшIын щыIэп.

— Тао Хьасанбый Олимпиадэ джэгунхэм джэрзыр къащыдихыгъ, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» фагъэшъошагъ.

— Хэгъэгу, дунэе зэIукIэгъухэм тахэлажьэ зыхъукIэ, Урысыем дзюдомкIэ ихэшыпыкIыгъэ командэ итренер шъхьаIэу Тао Хьасанбый уахътэ къегъоты къытхэхьанэу, гущыIэгъу къытфэхъунэу.

— Спортым имызакъоу, бэмэ шъуатегущыIэба?

— Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Адыгеим яспортсменхэр Европэм ихэгъэгухэм ащызэIокIэх, зы лъэпкъэу тызэрэщытыр дунаим нахьышIоу щятэгъашIэ. Адыгэ быракъыр ташъхьагъ щыбыбатэзэ сурэтхэу ттырахыгъэхэр гъашIэм игукъэкIыжьэу тиIэх.

ЕгъэжьапIэр

— Къуаджэм удэсэу спортым уишъыпкъэу упылъыныр къина?

— КIэлэегъэджэ дэгъухэр сиIагъэх. Хьаткъо Минэ, Бэрзэдж Лидэ, физкультурэмкIэ тезыгъэджэгъэ Тутарыщэ Аминэ, фэшъхьафхэм сафэраз. УицIыкIугъом узыфежьэрэр бгъэлъапIэ зыхъукIэ, тыдэ ущыIэми къиныгъохэр къызэунэкIыщтых.

— Уянэ-уятэхэм спортыр ашIогъэшIэгъона?

— Ахэр мэкъумэщышIэх. Унагъом кIэли 5 щызыпIухэрэм спортыр ашIоIофыгъэп. Тренерхэу ШъэоцIыкIу  Муратрэ Бэджыдэ Вячеславрэ къысхалъхьагъэр згъэбагъо сшIоигъоу мурадхэр сшIыхэ зыхъукIэ, сянэ-сятэхэм янэплъэгъу шъабэ, ягущыIэ щэрыохэр фэбэ-фабэу сыгу илъых. СиIахьылхэр гъашIэм кIэлэегъаджэхэу щысиIэх.

— Алырэгъум техьэгъэ бэнакIом сыда епIорэр?

— ПсынкIэу гупшысэн, зэфэмыдэ шIыкIэшIухэм алъыхъузэ, текIоныгъэм зэрэфэкIощтым тесэгъэпсыхьэ.

— Тренерым исэнэхьат лъигъэкIотэным фэшI зэпымыоу ыгу щычэрэгъурэ гупшысэр къытаIоба?

— МэшIо тэпым лъапцIэу хэрэмыхь. БэнакIэм дакIоу, тарихъыр, шэн-хабзэхэр ышIэнхэ, упчIэжьын ылъэкIын фае.

— УпчIэжьэгъу пшIырэ тренерхэр къытэпIощтха?

— Ахэр сыушъэфыхэрэп. Емыж Арамбый, Хьэпэе Арамбый, Мэрэтыкъо Сахьид, Лъэцэр Хьазрэт, Беданыкъо Рэмэзан. Спортым зэфищагъэхэм дэгъоу ахэлъыр щыIэныгъэм щыбгъэфедэныр зымыуасэ щыIэп. ТIуапсэ щыпсэурэ тренер цIэрыIоу Нэгъуцу Джамболэт щысэ зытесхырэмэ, згъэлъапIэрэмэ ащыщ.

— IэпыIэгъу къыпфэхъухэрэм тащыбгъэгъуазэ зэрэпшIоигъор сэшIэ.

— Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым иректорэу Къуижъ Саидэ, Адыгэ къэралыгъо университетым физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ и Институт ипащэу Бгъуашэ Айдэмыр, колледжхэм япащэу Тепсае Заремэ, ХъутIыжъ Заурбэч, Адыгеим дзюдомкIэ и Федерацие итхьаматэу Лъэустэнджэл Мурат, тиспорт еджапIэ ипащэу Бастэ Сэлымэ, нэмыкIхэу зэхэщэн IофхэмкIэ тигъусэхэм гъэзетымкIи «тхьашъуегъэпсэу» ясIожьы сшIоигъу.

Корреспондентыр

Хьакурынэ Дамир унэгъо дахэ иI. Ишъхьэгъусэу Ларисэ илъэпкъкIэ осетинхэм ащыщ, адыгабзэкIи мэгущыIэ. СамбэмкIи, дзюдомкIи спортым имастер. Физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ Институтыр тхылъ плъыжькIэ къыухыгъ, тренерэу Iоф ешIэ.

Зэшъхьэгъусэхэм кIэлищ зэдапIу: Джамболэт, Джэнэт, Даут. Мэшэлахь, сабыищыри дзюдомкIэ мэбанэх. Адыгэ къоджэ зэкIужьэу ХьакIэмзые кIэлэцIыкIухэр зыкIохэкIэ ягушIогъошху. Нэнэжъ-тэтэжъхэм IаплIэу аращэкIырэр гум ифэбагъ. Адыгеим икъушъхьэхэр, ичIыпIэ дахэхэр унагъом зэригъэлъэгъунхэр шэнышIу фэхъугъ. Тыгъэу къэшIэтырэм ипчэдыжь нэбзыйхэм Хьакурынэхэм яспорт унагъо зыфищэизэ, лъэпкъ шIэжь гъогум пытэу теуцо…

ЕмтIылъ Нурбый.

Сурэтым итхэр: Хьакурынэхэм яспорт унагъу.