Зэрэдунаеу цIэрыIо щыхъугъэ тхакIом укъытегущыIэныр къин. Зы тхы­гъэкIэ къыпфэгъэлъэгъощтэп, зы цIыф акъылми къыубытышъущтэп ащ иIофшIэгъэ лъэшхэмрэ игупшысэ куухэмрэ, ищыIэкIагъэмрэ непэ ыныбжькIи, изэшIокIкIи, изэчыйкIи зынэсыгъэ лъэгэпIэшхомрэ.

ЖъоныгъуакIэм и 28-м ­ыныбжь илъэс 90-рэ мэхъу УФ-м итхакIохэм я Союз итхьаматэ игуадзэу, Адыгеим итха­кIохэм я Союз итхьаматэу, АР-м, КъБР-м, КъЩР-м янароднэ тхакIоу, УФ-м и Общественнэ палатэ хэтэу, Дунэе Адыгэ Хасэм инахьыжъхэм я Совет итхьаматэу, шIэныгъэхэмкIэ Ду­нэе Адыгэ Академием иака­демикэу, «Хэгъэгум ыпашъхьэ шIушIагъэу щыриIэхэм апае» зыфиIорэ урысые орденэу я 2-рэ, 3-рэ, 4-рэ шъуашэхэр зиIэу, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр», ащ нэмыкIыбэхэри зыфагъэшъошагъэу, Урысые Фе­дерацием IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу МэщбэшIэ Исхьакъ Шумафэ ыкъор.

Ар Краснодар краим къыщы­хъугъ, Адыгеим щэпсэу, Урысыем щызэлъашIэ, итхылъхэр хымэ къэралхэм ащызэбгырахы. Мэщ­бэшIэ Исхьакъ изэчыйрэ изэ­шIокI­рэ бэ къызэлъаубыты, чIы­налъэм, лъэпкъым ягъэхъагъэхэр гурэ псэрэкIэ зэхыуагъа­шIэу лIыхъужъ орэдхэмрэ прозэ купкIашIохэмрэ къыIэкIэкIыгъэх. Ащ иIофшIагъэхэр лъэпкъыр зэрэппIун закIэх, итхыгъэ пэпчъ адыгэм итарихъ куу. Литерату­рэр зигъашIэ хъугъэ МэщбэшIэ Исхьакъ бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ зэджэхэрэ тхакIу, классик хьа­лэмэт.

КIэкIэу, купкI хэлъэу матхэ Исхьакъ. Къыпфэмылъытэнэу куу ащ адыгэ, урысые, дунэе литературэм иIахьэу ахэлъыр. СатыриплI хъурэ усэхэм аще­гъэжьагъэу адыгэм итхыдэ куу къызщигъэлъэгъорэ романхэр зыдэт тхылъишъэм нэсэу къыди­гъэкIыгъ. Къызщалъфыгъэ чIы­гум­рэ къызыхэкIыгъэ лъэпкъым­рэ акъо шъыпкъэу къычIэкIыгъэ тхакIом итхыгъэхэм десэ къа­хэтэхы, блэкIыгъэр тынэгу къыкIэдгъэуцожьызэ къытфеIуатэ.

Исхьакъ ироманхэм зы лIэшIэгъоп къагъэлъагъорэр. Урыс-­Кавказ заом фэгъэхьыгъэу тхылъитф къыдигъэ­кIыгъ, ахэм адыгэхэм гузэжъогъоу анэгу кIэкIыгъэр къахэщы.

Непэ Исхьакъ Адыгеим ищы­Iэныгъэ чанэу хэт, тхакIохэм я Союз итхьамат, адыгабзэкIэ къыдэкIырэ журналхэу «Зэкъош­ныгъэм», «Жъогъобыным», уры­сыбзэкIэ — «Литературнэ Адыгеим», «Родничок Адыгеи» зыфиIохэрэм яредактор шъхьаI.

УсэкIо цIэрыIом, зилъэпкъ фэшъыпкъэ тхэкIо иным укIэ­рысэу интервью къыIыпхыныр журналистымкIи цIыф къызэрыкIомкIи осэшхо зиIэ Iофыгъу. Ау дунаим щекIокIырэ узым иягъэ­кIэ Мыекъуапэ тымыкIошъоу, телефонкIэ имэфэ лъапIэу къэ­благъэрэмкIэ тыдэгущыIагъ.

— Исхьакъ, уисабыигъом щегъэжьагъэу отхэ, тхылъ къыдэогъэкIы, сыд фэдэ Iофи, хъу­рэ-шIэрэм уафэхьазырэу щыт. УимэфэкI ехъулIэу адыгэ лъэпкъым, тхылъеджэхэм зы романыкIэ зэрапэбгъохыгъэм тыщыгъуаз. Ащ игугъу къытфэшIыба.

— Шъузэрэщыгъуазэу, сиIэда­къэ къычIэкIыгъэ роман 20-р зыфэгъэхьыгъэр адыгэм итарихъ, ащ иблэкIыгъ, къырыкIуагъэр ары. Джырэ романри ащ фэд — ар хьатхэм афэгъэхьыгъ. «Эхо далекой эры или двадцать вечеров среди хаттов» — арын фае цIэу фэсшIыщтыр. Iэпэрытхыр сыухыгъэ къодый, тапэкIэ тырадзэнэу ары. Мы романыр сэ сизыеплъыкI. Хьатхэм афэгъэхьыгъэу IофшIэгъабэ щыI. ИнджылызыбзэкIэ, нэмыцыбзэкIэ бэдэдэ къыдэкIыгъ. УрысыбзэкIэ къыдэкIыгъэхэм ащыщэу къыхэз­гъэщыщт Абхъаз Республикэм и Президентыгъэу Владислав Ар­дзинбэ иIофшIагъэхэр.

ГущыIэм пае, Маккуин Джеймс и «Хетты и их современники в Малой Азии» зыфиIорэм къыщы­гъэлъэгъуагъ пэсэрэ Азие ЦIыкIум (Анатолием) неолит лъэхъа­ным щегъэжьагъэу иIэгъэ та­рихъ­ри шэн-хабзэри. Нахьыбэу гулъытэ зыфишIырэр Хьат къэралыгъор зыщыIэгъэ лъэхъаныр ары.

— Уироман сыд фэдэ лъэ­хъаныр ара къыщыгъэлъэгъуа­гъэр?

— Тиэрэ ыпэкIэ псэугъэ тя­тэжъхэр къызытекIыгъэ хьатхэр ары сэ зигугъу сшIырэр. Хьат къэралыгъор тиэрэ ыпэкIэ я 12-рэ лIэшIэгъум, 1190-рэ илъэ­сым зэхэтэкъуагъ. Ар зэрытыгъэр джырэ Тырку къэралыгъор ары. Ау непи ахэм ялъэуж кIо­дыгъэп, археологхэм къагъотых ахэм янэпэеплъхэр.

Тыркуем икъэлэ шъхьаIэу Анкара километри 140-кIэ пэ­чыжьэу щыI къалэу Богуской. Непэ ащ археологие Iофхэр щы­рагъэкIокIых. Сэ сыщыIагъ а къалэм ыкIи романым ыуж си­хьаным ыпэ бэ зэзгъэшIагъ.

— Ащ фэдиз зэманкIэ узэ­кIэIэбэжьэу, лъэпкъыр къы­зы­текIыгъэ хьатхэм ягугъу зыошIым, ахэм япсэукIагъэ, язэхэтыкIагъэ сыдэущтэу къэбгъэлъэгъуагъа?

— УиупчIэ джэуап кIэкIэу къестыжьын хъумэ, дунаим анахь лъэпкъыжъ дэдэу тет адыгэм итхыдэ зы унагъом ищы­IэкIагъэкIэ къэзгъэлъэгъуагъ пIоми хъущт. Зэкъошхэм ящы­Iэныгъэ, ядунэететыкIэ къыз­фэзгъэфеди, тиэрэ ыпэкIэ псэу­гъэ адыгэхэм сатетхыхьагъ. Ащ лъэ­хъэнэ пчъагъэ къызэлъеу­быты.

— Сыдигъо теджэшъущта ыкIи шIэхэу къыдэкIыщта тхы­лъыр?

— Гужъощтэп. Гъэмафэм къы­дэкIыщт романыр.

— Ныдэлъфыбзэм имэхьанэ къыгурыIоу дунаим зы цIыф тетмэ, о уятIонэрэ. УиIофшIагъэхэр адыгабзэкIэ отхых, етIанэ бзэ зэфэшъхьафкIэ къыдагъэкIых. Хьатхэм афэ­гъэхьыгъэри ныдэлъфыбзэкIэ птхыгъа?

— Щэч хэлъэп. Сэ ащ зыкIи сытекIыгъэп, занкIэу урысы­бзэкIэ зэрязгъэдзэкIыгъ. Адыгабзэри урысыбзэри хьазыр, зэгъусэу къыдэкIыщтых.

— Джыри зы къэбарышIу игугъу къэсшIымэ сшIоигъу. Уироманэу «Аиссе» техыгъэу фильм зэрагъэуцущтым тыщыгъуаз. Сыдым нэсыгъа а Iофыр?

— ТызэрэзэгурыIуагъэу, кино­компаниеу «Орел и ракурс» зыфиIорэр ащ ыуж ихьагъ. Урысыем щызэлъашIэрэ кинорежиссер цIэрыIоу Александр Муратовыр ары тезыхырэр, сценариер зытхыгъэр Марина Сафина. НепэкIэ кастингхэр рекIокIых, актерхэр къыхахы.

Джыдэдэм коронавирусым пае Iофыр тIэкIу къызэтырагъэу­цуагъ. Фильмым продюсер шъхьа­Iэу иIэр типрезидентыгъэу Шъэумэн Хьазрэт, ащ доллар миллион къытитыгъ.

— ЗищыIэныгъэ Кавказым къыщежьэу, Тыркуем нэсэу, Францием щызыухырэ адыгэ бзылъфыгъ романыр зыфэгъэ­хьыгъэр. Айщэт ироль къэзы­шIыщтыр лъэшэу тшIогъэшIэгъон. Хъунэу щытмэ къытаIу ролыр зыфагъэшъошагъэр.

— КъБР-м щыщ Мамрэш Светлан, Москва дэт «Гогольцентр» зыфиIорэ театрэм щэ­ла­жьэ, Щепкинскэ училищыр, ыуж­кIэ МХАТ-р къыухыгъэх. Режиссерыр гурыIуагъ, ежьыри хьазыр.

— Тыда фильмыр зыщытырахыщтыр?

— АР-м, Санкт-Петербург, етIанэ Тыркуем, Францием съемкэхэр ащекIокIыщтых.

— Ар мы илъэсым хьазыр хъунэу огугъа?

— ТызэрэзэгурыIуагъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым ишэкIогъу хьазырыщт. Ау пстэури зэлъытыгъэр зэрэдунаеу ищытыкI ары.

— Исхьакъ, уитхыгъэхэм къафэдгъэзэжьынышъ, адыгэ тхакIохэм ахэтэп о птхыгъэ романым фэдиз зытхыгъэ. Анахь гъэшIэгъоныр, а пстэури зыфэгъэхьыгъэр адыгэм итхыд. Лъэпкъым итхакIоу зы дунаим тетмэ, о уятIонэрэ.

— ТиблэкIыгъэ утемытхыхьа­нэу щытэп. Сэ къэзгъэлъэгъуагъэр я 10-рэ лIэшIэгъум къыщежьэ. ТхакIом къызыхэкIыгъэ лъэпкъым иуз зэхимышIэмэ, игушIуагъо димыIэтмэ, ышIэрэм зи уасэ иIэп. Адыгэ тхыдэр лIыгъэм, гуфэбагъэм, пытагъэм яшапхъ, ахэр десэ афэхъунэу къысщэхъу ситхылъеджэхэм. Плъапсэ икъежьапIэмрэ уиблэ­кIыгъэ къыхэпхырэ десэмрэ къы­кIэлъыкIощтым игъогу зыгъэ­нэфырэр.

Тилъэпкъ гузэжъогъубэ ынэгу кIэкIыгъ. Адыгэм къыщышIыгъэм­кIэ сэ зыгори згъэкъончэнэу арэп. Сызпылъыр документхэм къахэсхырэ шъыпкъагъэр художественнэ теплъэ иIэу апашъхьэ зэрислъхьэрэр къагурыIонэу ары.

Сыдэу щытми, мамырныгъэ тазыфагу илъэу тызэдэпсэун фае. Сыдырэ лъэпкъи ежьым ышъхьэ къырыкIогъэ хьазаб иI. Сэ сызыфаер зы — адыгэм итхыдэ ишъыпкъагъэрэ ишэн-хабзэрэ къыткIэхъухьэхэрэм ащымыгъупшэныр ары.

Тэ пстэуми тызэкъош — ты­адыг. Сэ сикIасэп тилъэпкъэ­гъу­хэм «къэбэртаекIэ» е «щэр­джэс­кIэ» сяджэнэу. ЗэкIэми тыадыгэшъ, шъхьадж фызэшIо­кIырэмкIэ тилъэпкъ зэрэдгъэ­лъэ­пIэщтым, ыпэкIэ зэрэлъыд­гъэ­кIотэщтым ыуж титыщт.

— Исхьакъ, илъэситф ыпэкIэ сиинтервью къыщыпIогъагъ: «Илъэс 70-рэ хъугъэу литературэ губгъом ситышъ, зы са­тыр сымытхэу зы мафи къы­хэкIыгъэп». Ащ джыри илъэситф хэлъхьажьи, тыдэ къип­хыра уитворчествэ тебгъэ­кIо­дэрэ уахътэр?

— Сэ тыкъэзыгъэхъугъэ Тхьэшхом сыфэраз тхэкIо зэчыир къызэрэсхилъхьагъэмкIэ. Сызэрэтхэшъурэм сыгу хегъахъо, ау литературэ IофшIэныр творческэ гурышIугъо къодыеп, ар гугъуехь. Хьаткъо Ахьмэд зэриIуагъэу, «узыфэе гущыIэр а такъикъым къэбгъотыныр гугъу — мастэкIэ псынэ птIыным фэд». Сэ анахьэу Iоф зысшIэшъурэр, творческэ къарыу зыщысиIэр пчэдыжьыпэр ары. Жьэу къэтэджрэм Тхьэр къы­фэупсэу аIо. ЧIыопсыр къызыщыущрэ, мурад инхэр къызаугупшысырэ, гупшысэмрэ къа­рыумрэ зыщызэгъэуIугъэ уахът пчэдыжьыпэр. Тыгъуасэ къыпфэмыгъотыгъэ гущыIэхэр непэ ежь-ежьырэу тхылъыпIэм техьэх.

— Исхьакъ, уимэфэкI ехъу­лIэу зы романрэ зы фильмрэ тыны къытфэпшIыгъэх. Ау то­мыбэу зэхэт уитхылъхэм афэдэ мы илъэсым къыдэб­гъэкIынэу уимурада?

— Щэч хэмылъэу тхыгъэ ин­хэм ягъусэу усэхэр стхынэу сикIас. Пстэуми анахьэу сатыриплI хъурэ усэхэр сыгу щы­шIэрэр къызэрисIотыкIышъух. Ащ фэдэ усэ цIыкIухэр зыдэт томитIу къыдэкIыщт. А зыфэпIуагъэм фэдэу, тхыгъэ хэхыгъэхэр зыдэт том 25-рэ сэгъэхьазыры. Тфым усэхэр итыщт, 20-м — тхыгъэхэр. Ахэри бэмышIэу къыдэкIыщтых.

— Тхьэм къыбдегъэхъу, Исхьакъ. КъэбарышIухэмкIэ укъыддэгощагъ, уигущыIэ Iушхэр зэхэтэбгъэхыгъ. Чанэу, нэшIо-гушIоу уимэфэкI укъе­кIолIагъ. Джа узтетым хэмыкIэу, узынчъагъэ пытэ уиIэу, уикъэлэмыпэ мыуцэкоу бэрэ тапэ Тхьэм урегъэт.

ДэгущыIагъэр НэкIэпыджэ Замир. Адыгэ Республикэм иза­служеннэ журналист. Къэ­бэртэе Адыгэ Хасэм итхьаматэ игуадз.