Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу, СССР-м и Къэралыгъо премиехэм ялауреатэу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу МэщбэшIэ Исхьакъ къызыхъугъэр илъэс 90-рэ хъугъэ

Мурадым кIэхьан зылъэкIырэр игъогу сыдкIи дэмыхэу, ыгукIэ шIоигъоу, мыпшъы­жьэу ащ факIорэр ары. ТхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ джырэ лъэ­хъаным лъэгапIэр зыштагъэу, игугъэ ин лъыкIэхьагъ тIон тлъэкIыщт. Сыда пIомэ игупшысэ куу гъэшIэгъонкIэ, иакъыл-шIэныгъэкIэ, иIэпэIэсэныгъэкIэ адыгэ литературэр гъогукIэ тырищагъ. ТхэкIэ амал — жанрэ зэфэшъхьафыбэкIэ ар къыриIотыкIыгъэ къодыеп, илъэпкъ игъашIэ, нэмазщыгъэу ыгъазэзэ, фэсакъэу ыухъумэзэ, зэкIэ адыгэм игъогууанэ итхын-къэгъэгъунэн ищыIэныгъэ фигъэшъошагъ.

Исхьакъ ежь илэгъубэм зыкIэ афэдэу, иуахътэ, изэман хъугъэ-шIэгъэ зэфэшъхьафыбэкIэ — гушIуагъокIэ, гукIэгъукIэ, къинкIэ, Iотэжьыгъо гуапэрэкIэ зэлъыпкIагъэу къэтэджыгъ. Акъыл-Iушыгъэрэ губзыгъагъэрэкIэ Тхьэр къетагъэти, хэлъыр зэкIэ лъэпкъым фэфедэу къыхэ­кIыжьыгъ. ИкIэлэгъу гукъэбзагъэ къыхэщэу ытхыгъ «Сичыл» зыфиIорэ усэр.

Сичыл

Сичылэ дахэ, — Си Шъхьащэфыжь, — Сэ сырэгушхо, Сыпсэ ар щыщ.

Дэплъый бгы чапэм, Былымыр тиз. Еплъых бгы лъапэм, Чылэр кIэрыс.

Ащ исэмэгукIэ Ти Уарп речъэкIы, Адрэ лъэгумкIэ Мэзыр къыщэкIы.

Чылэ урамхэр Ищыгъэх, занкIэх. ЦIыфы хьарамхэр Чылэм имакIэх.

«Къеблагъ, сикIал, — УкIэлэ хьакI!» — КъыппэгъокIыни Ащ къыдэкIын. (1947)

МэщбэшIэ Исхьакъ Краснодар краимкIэ Успенскэ районым ит къуаджэу Шъхьащэфыжь жъоныгъуакIэм и 28-м 1930-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Къуаджэм цIэу иIэм ащ дэсыгъэхэм ашъхьэ къырыкIуагъэр, пщылI бжьы хьылъэр зэрателъыгъэр, ау янасыпкIэ, япIалъэ къэси, ашъхьэ къызэращэфыжьыгъэр, шъхьафит-гуфит щыIакIэр, хэтрэ цIыфи тамэ къыгозгъакIэу, игугъэ лъыкIэхьан амал иныр къезытэу зэрэщытым ищысэ шъыпкъ.

Адыгэхэм ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу дунаим къытехъогъэ сабыим чъыг фагъэтIысыщтыгъ, лъэпсэшIу гъэшIэ пытэ хъунэу Тхьэм фелъэIущтыгъэх. ЦIыфыбэр къыпфэлъаIомэ, сыхьатмафэба?! Чъыгым псынкIэу зызэрэрищэу псыр зигъотыкIэ, гупсэфыгъо зиIэ сабыйми хэхъо, зеIэты, цIыфы мэхъу. Гумыпсэф IорышIэ-Iушхэм, зигугъэ нафэхэм, джащыгъум игъорыгъоу заIэты, тамэ агъоты. Бзыу тэмабгъоу огуи чIыгуи зидунаим фэдэ хьазыр мафэ къэс гупшысэ орхэм ахэт тхакIоу гукIэ, псэкIэ зэфищэмэ-зэфикъудыизэ, къешIэкIыгъэ дунэе нэфыр зэхэзыфэу, зэзгъэзафэу, зигущыIэ ыкIи зигупшысэ блэркIэ щыIэныгъэр танэIу сурэт хьалэмэтыбэу къизгъэуцорэр. МэщбэшIэ Исхьакъ 1949-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ытхыхэрэр хеутых, илъэс 60-м къехъугъ зытхэрэр. Лъэпкъ гупшысэр ыгъэунэшкIузэ, лъэхъаным ижьыкъащэ зэхишIапэу, игущыIэ чIыпIэ фешIы, Тхьэм зэчый ялыеу къыхилъхьагъэр кIэзыгъэнчъэу илъэпкъ, хэгъэгум атырегуащэ. УсакIо, тхакIо, зэдзэкIакIу, гупшысакIу, адыгэлI шъыпкъ — къэралыгъо щытхъуцIэ лъапIэу «Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ» зыфиIорэр тефэу, къылэжьыгъэу къыфагъэшъошагъ.

Я 50 — 60-рэ илъэсхэм адыгэ литературэр зыгъэбаигъэхэм ащыщ МэщбашIэр.

Пасэу, икIэлэцIыкIугъом, сэнаущы­гъэу хэлъыр къэнэфагъ, гущыIэр шIоIэшIоу, шIокъабылэу, ным ымэкъэ шъабэ, ипшысэ гъэшIэгъонхэм, игущыIэ зафэ, ятэкIэ ятэжъ губзыгъэм акIэдэIукIызэ зыкъэзыIэтэу, къызэкIэхъухьэрэ зэшиплIым Исхьакъ анахьыкIагъ.

Лъагъор апэрэм бгъузагъэ: сабыир фэсакъэу хэкIукIыгъ, уцугъэ, етIанэ тефэмэ къэтэджыжьызэ кIуагъэ, гущыIагъэ.., плъагъэ, зэкIэ зэфэдэу шIоигъор къыдэмыхъущтыгъэми (тефэу ыл ыгъэу­зэу зыщыгъыгъи къыхэкIыгъ), къыгъэзагъэп, ежь игъогужъые дэмыхэу ренэу кIуагъэ, кIуагъэ къэмыуцоу игугъэ лъы­кIа­хьэу. Икъоджэ ублэпIэ еджапIэ щыригъажьи, еджагъ ыкIи епщагъ, цIыфы хъугъэ. Зышъхьасыжьыгъэп — имурад ин фэкIуагъ, непэ къызнэсыгъэ­ми фэкIо.

КIэлэгъу-ныбжьыкIэгъум бзыу пагъэу апэу къыдэкIыгъэр усэр ары: нэфынэу, фабэу, шъабэу, IэшIоу, гуапэу, псэм тешIыкIыгъэу, сурэт хьалэмэтэу. Исхьакъ иапэрэ усэ илъэси 10 — 11-м итэу, етIанэ илъэс зыщыплI тешIагъэу, ти­къэра­лыгъошхэщтыгъэу СССР-м къыра­шIылIэгъэ­гъэ заом цIыф лъэпкъыбэхэм зыкIэ ащыщхэу адыгэхэми хьазабэу ащ щащэчыгъэр ежь зэрэфэукIочIэу къыриIотыкIэу, заом хэмытыгъэми, усэ заулэ ытхыгъагъ.

КъэбарышIу, гушIогъошху «Заор аухыгъ, заор аухыгъ!» — КъэбарышIум чIылъэр къычъы­хьагъ. ТекIоныгъэр тихэгъэгу къыдихыгъ, Пый мэхъаджэр ибы рилIыхьагъ. ТидзэкIолIмэ мары Берлин шъхьагъы Быракъ Плъыжьыр лъагэу щагъэ­Iагъ, Дунай нэфым лIыгъэу фызешъухьагъэр ЧIылъэм щыбыбатэу шъуиIэшIагъ. (1945).

«Тигъунэгъумэ яхьадагъ, тхьамыкIагъор непэ къафэкIуагъ акъо зэрэщымыIэжьымкIэ..,» — етхы, нэмыкI усэу цIыкIоу «Маплъэх, зи алъэгъурэп» зыфиIорэм къыщеIо: «Заор щымыIэжьми, сшынахьыжъхэр дзакIом джыри зэрэщыIэх. Сяни, хьаблэ нэнэжъхэри апэплъэх». Ау зыпсэ зытыгъэр бэдэдэми, шыкурэу, дзэкIолIхэр чылэр агъэгушIоу къызэрэкIожьыхэрэр мы сатырхэм къа­щыIуагъ. «Гугъэ къэткIэ, гушIо нэгукIэ заом дзэлIхэр къекIыжьых, Гъэтхэ уцкIэ, уцы лъэгукIэ ЧIы уIагъэр мэкIыжьы», (1946).

1949-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ ытхыхэрэр къыхеутых. Иапэрэ тхылъэу «ЦIыф лъэшхэр» зыфиIорэр 1953-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ащ къыкIэлъыкIуагъэх усэхэр, пщыналъэ­хэр зыдэт тхылъхэр: «Сидунай», «ОрэдыкI», «Жъогъобын», «Лъэоянэхэр», «Хыуай», «Лъэмыджхэр», «Тыгъэгъаз», «Тыжьын ощх», нэмыкIхэри.

Усэхэр дунэешхом, тыгъэм, огум, чIыгум, мазэм, псым, жьым ыкIи цIыфым апсэ тешIыкIыгъэ сурэт гъэпкIагъэх. УсакIом мыщ фэдиз сатырблэр хъырахъишъэхэр икъэлэмыпэ къычIэкIынхэмкIэ пстэуми апэу зишIуагъэ къэкIуа­гъэу ыкIи ублэпIэ-егъэжьапIэ хъугъэр ным ынэ нэфитIоу, гукIэгъу минкIэ къетэу кIалэм, дунэешхор нэрылъэгъу къыфэзышIыщтыгъэр ары. Ыгъэгушхуагъ ным ицыхьэ пытэ сыдигъуи къызэрэтелъым, гукIэ ар ренэу къылъыплъэу къызэрэготым. Исхьакъ иусэ тхылъхэм уяджэ зыхъукIэ, псынэкIэчъ къаргъо чъэрыр гум къагъэкIы, исатырхэм шъып­къэгъэ-зэфэгъэ инырэ мэкъэмэ-гупшысэ лъэшрэ зэрахэлъымкIэ, щэч хэмылъэу, адыгэ лъэпкъ поэзиер ифэшъошэ лъэоенакIэ усакIом тыригъэуцуагъ.

ГъашIэм, ущыIэным, уцIыфыным, узэфэным уафэзыгъэчэфырэ поэзием осэшIу иIэба — джащ фэд Исхьакъ иусэ хъарзынэщ!

Тыгъэр чэфыбзэу, шъабэу, фабэу къыIугушIоу, къытеIабэу, чъыгхэр зэкIырыплъхэу, къэтIэмхэу, чIыгур гуфит-шъхьа­фит гъэбэжъумэ, жъи кIи — цIыфхэр, зэрэлъытэу аIэ зэкIэдзагъэмэ, ащ нахь насып мэхъужьа?! МэщбашIэр ыгу, ыпсэ зыхэлъэу зыгъэIорышIэхэрэм зэкIэм афэусэмэ шIоигъуагъ — итворческэ гупшысэ, бзыу тамэу зиIэти, чъыг лъэпкъышIоу зырищыгъ. Исхьакъ игъомылэ шъхьаIэр — творчествэр ары, шIоу ылэжьырэр зэкIэ зыфигъэшъуа­шэрэр непи нычэпи, иадыгэ лъэпкъ ыкIи мы дунаим щыпсэурэ цIыф жъугъэ зэфэ хьалэлхэр арых. КIуачIи акъыли къезытырэ Дунэешхор илъапI, игугъэ нэф, иорэд жъынч:

Сидунай Псыхъор щычъэу, чъыгыр щыкIэу Дахэ сидунай. Сиорэди сыщымыкIэу Дахэ сидунай.

Къушъхьэ сыджхэу, зиос фыжьхэр, Зимэзыбэр зэщымыщхэр, Сиорэдэу сыгум щыщхэр — ЗэкIэ сидунай.

Илъэныкъо гупсэу, зыщапIугъэ къуа­джэр. Тыжъ-ныжъхэр, тэу бэрэ имыIагъэр (ау ыгулъачIэ чIыпIэ щызиIэр), янэ ыкIи къешIэкIыгъэ чIыопс хьалэмэтыр, цIыф лэжьакIохэр игудэчъыгъо плъырых, зафэх, гоIух, лъапIэх. «ЧIылъэр сикIэлъын…» зыфиIорэ усэм щыкIегъэтхъы:

СыцIыф, сымэщышI, Гухэлъыби сиI. ШIум нэмыкIэу зи ЧIылъэм ерэмышI.

ЧIылъэр силъэгъуап, Тыгъэм сыщымыкI. СыцIыф, сыныбжьыкI, Гъатхэр сигугъапI. (н.163-рэ)

Исхьакъ ыкIи ышхэу Мыхьамэт, Мыхьамод, Мухътар (ятэ ныбжьыкIэу зэлIэм) янэкIэ ятэжъэу Дэунэжь Бакъ зэрищэлIэжьхи янэ ягъусэу, ыпIужьы­гъэх, цIыфы ышIыгъэх. Усэу «Гум ипщыналъ» зыфиIорэр икIэсэ тэтэжъэу, къуаджэм инахьыжъ губзыгъэу, пхъо­рэлъфхэмкIэ цIыфышIу-гукIэгъушIэр Исхьакъ ищыIэныгъэ шIукIэ къыхэнагъ, — ары Октябрэшхом имэхьани, Совет хабзэм ишIушIи, зэфэгъэ-шъыпкъагъэм якъэкIуапIи къыгурызгъэIуагъэр.

Сисабыигъом, пчыхьэшъхьэ уахътэм, Сятэжъ дэжь сычъэныр сэ сикIэсагъ. Чылэм удэкIмэ, хэгъошъхьэ хъуа­тэм. Шыхэр щигъэхъоу ащ ихэбзагъ.

Iофым упэтэу жъуагъомэ уяплъэу Орэд къэпIоным фэдэр зырыз! Жьым хэлъэтагъэшъ, гум ипщы­налъэ Жъуагъомэ абгъэ зырефызылI. (н. 98-рэ).

Усэхэу «Сихэгъуашъхь», «Сикъушъхьэхэр», «Симэфапэ пчэдыжь ощх», «Сиогу тхышъхьэ сыдэсыс», «Сидунай», «СичIыгу», нэмыкI усэхэу «си»-р зыпытхэмкIи дунэешхомрэ цIыфымрэ язэпхыныгъэ лъэш ащыкIэгъэтхъыгъ. КъытэшIыкIыгъэ чIыопсым — дунэе нэфынэм цIыфыр ифыгуцэ цIыкIоу, ащ къыхэкIыгъэу, ыгъэлъэшэу зэрэщытыр ащигъэунэфызэ, чIыгумрэ огумрэ азыфагу илъ нэфыпс ухахъор ухъумэгъэн зэрэфаер, цIыф гукIэгъукIэ, насыпкIэ, IофшIэгъэ дэгъукIэ, зэфэгъэ-шъыпкъагъэ­рэкIэ щыIэныгъэр ушъэгъэн зэрэфаер къащыриIотыкIыгъ. ЦIыфыным пае цIыфыр къызэрэхъугъэр, дунэешхом ипсэцэ цIыкIоу, акъыл-амалкIэ Тхьэр къызэ­тэгъэ цIыфыр, сыдигъуи ищыIэныгъэ игугъэ пшъэрылъ мыпшъыжьэу фэкIон зэрэфаер, шIум, зэфагъэм, шIулъэгъум цIыфыр зэраузэнкIырэр — джары гуп­шысэ лъапсэу яIэр МэщбэшIэ Исхьакъ ипоэтическэ тхылъхэм, ыусыгъэ сатыр минхэм:

Сэ сIэхъомбипшIи чIыгум хэмылъмэ, СIэгушъо лыжъмэ къысфамыдэщт. Силэжьыгъацэ цырыцэу здзымэ, Сиорэд гупсэ лъапсэ иIэщт. СымэкъумэщышI сэ, Бэдэдэ шIагъэ. ЧIым сырилъапсэу сырибэнакIу. СIэтыщт быракъэу сихьасэ шIагъэ, СыжъонакIу. СылэжьакIу. СыусакIу.

УсакIом игупшысацэхэр, фыгуцэ хьа­лэлхэу, чIым зэрэхафэхэу зыкъыщызыштэхэу, гум нэсых; ухэтми узэзгъэплъыжьэу, шIум, нэфынэм, цIыфыгъэм уафэзыщэрэх; ущыIэныр мыпсынкIэми, уипкIэнтIэпс зэхапшIэу, ащ уигугъэ ин щыпхырыпщыным игушIогъо мыухыжь зэхыуагъашIэ.

ШIэным ыкIи кIоным амыгъэпшъырэм гъогунэф дахэ фыхэхыгъэба?! МэщбэшIэ Исхьакъ литературэр ищыIэныгъ. Ар тIон фитныгъэ къытэзытырэр тхэкIо-гупшысакIом емызэщыжьэу илъэс пшIы пчъэ­гъабэм жанрэ лъэныкъуабэмкIэ гъэзагъэу, егугъоу, фэсакъэу Iофышхо зэришIэрэр ары. Усэ-поэмэхэу «ЦIыф лъэшхэр», «Сшынахьыжъ» ытхыгъэх. УсакIор заом хэмытыгъэу, а хьазабым пэIапчъэми, иакъыл зэтеуцуагъэкIэ, игупшысэ лъэшкIэ лъэпкъым, хэгъэгум, чIыгум, цIыф лъэпкъым а хьазабыр сыд ишIыкIэми тепхыным уфэхьазырыным мэхьанэ реты. Игупшысэ еутхындзы — дунэешхом идэхэгъэ шапхъэхэр ыгъэу­нэфыхэзэ, а зэкIэ уфэсакъэу ухъумэ­гъэныр, акъыл инкIэ Тхьэр къызэ­тэгъэ цIыфым ипшъэрылъ зэрэиныр, джащ паекIэ, шIумрэ емрэ зэхэмыгъэ­кIуакIэхэу, Тыгъэм инэфыпс илъэпIагъи, чIыгум иIэшIугъэ фэбэгъэ-къэбзагъи, мази, псы къэргъо гъуаткIуи яIэшIугъэ ухъумэгъэныр, зэхэмыутыхьэгъэнхэр хэткIи пшъэдэкIыжь-пшъэрылъ инэу зэрэщытыр ипоэзиекIэ къыриIотыкIыгъ. Заом хэмытыгъэми, ыгукIэ амыгъэ­рэхьатэу, къытэшIэкIыгъэ чIыопс къабзэр зэщызычэу, цIыф гъашIэхэр, зэкIэ лъэп­къыр, цIыфыбэр зыхэкIодагъэхэр Кавказ зэожъым ыкIи Хэгъэгу зэошхом ятхьамыкIагъо гукIэ зэрадзэ, адыгэ лъэпкъыр къин зэпымычыжьым къапэIумыщэу чIышъхьашом тыдэкIи щитэкъухьагъэ зэрэхъугъэр игупшысэ нэшхъэй. Къиныр уемыжэгъахэу къызыпфакIокIэ, уреуна­кIэба… Лыуз-гууз мыкIыжьыр блэкIыгъэ зэошхом лъэуж шIуцIэу тилъэпкъ ыкIы­шъуи къызэтыринагъэр Исхьакъ иусэу «Шъузабэхэр» зыфиIорэмкIэ кIигъэ­тхъыгъ.

«Бэдэд шъузабэу дунаим тетыр, Шъхьэзэкъорыхьэу ащ язэкъуабз. Шъузабэу щыIэр зэрэбэдэдэм, Зэрэбэдэдэм сэ сыщыгъуаз. * * * ЗыщищыкIагъэм ахэр бзылъфыгъэх, ЗыщищыкIагъэм ахэр хъулъфыгъэх. Джары тэ тяни тызэрипIугъэр, Шъузабэу джары къызэрихьыгъэр.

МэщбашIэм иусабэм къахэщэу къысщэхъу «Адыгэхэр» зыфиIорэ тхыгъэу, лъэпкъым идунэететыкIэ зыщыкIэгъэтхъыгъэу, адыгэхэмкIэ гимн шъыпкъэ хъугъэр.

Щэпсэух дунаим адыгэ лъэпкъхэр, Дахэшъы дахэ ягугъэ нэпкъхэр. Тыгъэм кIэгушIух. ОщхышIум пэ­плъэх, Яхьэ шIагъи чIылъэм щэшъхьалъэ. ЦIыфыр къафэхъумэ, гушIуагъом пае, ШхончкIэ ошъогум, огум дэуаех. Насып къежьапIэр чъыгкIэ фаублэ, КъыфэкIмэ, блэкIрэм фэхъун жьаупIэ. Щэпсэух дунаим адыгэ лъэпкъхэр, Дахэшъы дахэ ягугъэ нэпкъхэр.

Ау лъэпкъыр дэгъу закIэу зэрэзэхэмылъыр, мыхъун шэнхэм дахьыхэу къызэрэхэкIырэми ябгъукIорэп УсакIор. УцIыфыныр зэрэIофышхор, пшъхьэ Iэтыгъэу гъашIэм урыкIоным пае, пфэлъэ­кIырэр уилъэпкъ, уихэгъэгу афэпшIэн зэрэфаер ахэм къахигъэщыгъ.

ТхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ игупшысэ дунай хэтэчъыг кIэракIэм фэд: къутэма­бэу зэбгырэкIы: усэныр — поэзиер, пIалъэ къэси, прозэри къыгоуцуагъ. Ро­манхэр: «Агъаерэм ежэжьхэрэп» (1966), «ЦIыфыр тIо къэхъурэп» (1968), «Нэфшъэгъо лъагъохэр», «Илъэс фыртынэхэр», «Бзыикъо зау» (тхылъитIу), «Гощэунай», «ШIу шIи, псым хадз», «Щагу хъурай», «Мыжъошъхьал», «ГъэритIу», «Хъан-Джэрый», «Рэдэд», «Адыгэхэр», «КъокIыпIэр ыкIи КъохьапIэр», «Айщэт», нэмыкIхэри. БэмышIэу урысыбзэкIэ «Канжальская битва» зыфи­Iорэр къыдэкIыгъ. Темыр Кавказым имызакъоу, Урысыем итхэкIо инхэм аготэу ыцIэ къыраIо. Игупшысэ ин мытхъытхъэу тхэкIошхом игъогу пхырещы, ышIэрэр гъунэм негъэсы, губзыгъэгъэ иныр, акъыл куур ипроизведениехэм ащэIорышIэ.

МэщбашIэр общественнэ IофшIэкIо­шху, илъэпкъ фэгумэкIырэ тхакIу, Адыгэ Республикэр гъэпсыгъэным ыкIочIэшIу хилъхьагъ. Адыгеим и Гимн игущыIэхэр Исхьакъ ытхыгъэх.

ЗэдзэкIын Iоф иныри ыпшъэ ефэ: урыс лъэпкъым илитературэ саугъэт инэу «Игорь иполк фэгъэхьыгъэ гущыI» («Слово о полку Игореве») зыфиIорэр, А. С. Пушкиным ытхыгъэу «Гъоплъэ шыу» (Медный всадник»), «Рыцарь хьэрам», М. Ю. Лермонтовым иусэхэм ащыщхэр, Н. Некрасовым ипоэмэу «МэшIоку гъогу», В. В. Маяковскэм ипоэмэу «Гъончэдж зыщыгъ ошъуапщэр» («Облако в штанах») адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх, зы тхылъ дэтхэу къыдэкIыгъэх.

Урысыем хэхьэрэ субъектхэм ащы­псэурэ цIыф лэпкъхэм абзэхэмкIэ И. МэщбашIэм иусэхэр зэрадзэкIыгъэх, итхылъхэм ащыщхэр инджылызхэм, французхэм, нэмыцхэм, полякхэм, болгархэм абзэкIэ зэрадзэкIыгъэх, алъыIэ­сыгъэх. Иусэхэм ащыщхэр бэу композитор зэфэшъхьафхэм орэдышъом аралъхьагъэх.

ТхэкIо-гупшысэкIо инэу МэщбэшIэ Исхьакъ ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэкIэ шIэныгъэлэжьхэу Б. ЩашIэм, Щ. Ергъу­къум, Хъ. ЛъэпцIэрышэм литературнэ-критическэ статьяхэр, очеркхэр, монографиехэр, тхылъхэр бэу атхыгъэх. Ахэм урыс бзылъфыгъэ-критикэу А. И. Цунэм итхылъхэр къакIэлъыкIуагъэх. Адыгеим ижурналистхэм янэплъэгъу ренэу тхэкIо-гупшысакIор ит: зэдэгущыIэгъухэр дашIых, итхыгъэхэмкIэ яшIошI-еплъыкIэхэр зафэу къыраIотыкIых.

МэщбэшIэ Исхьакъ къош республикищым янароднэ тхакIу, СССР-м, Урысыем, Адыгэ Республикэм я Къэралыгъо премиехэм, Урысые литературнэ премиеу Шолоховым ыцIэкIэ щытым ялауреат. Хэгъэгу литературэм иIахь инэу хилъхьагъэм паекIэ орденхэу «За зас­луги перед Отечеством» зыфиIоу я III-рэ ыкIи я IV-рэ шъуашэ зиIэхэр, «Дружба народов», дышъэ медальхэу «Борец за мир» зыфиIохэрэр МэщбашIэм къыфагъэшъошагъэх. «Адыгеим и Щытхъузехьэр», дышъэ медалэу «За выдающийся вклад в развитие Кубани» къы­ратыгъэх. Мые­къуапэ ицIыф гъэшIуагъ.

Илъэс зэфэшъхьафхэм Кубань икомсомол премиеу Н. Островскэм ыцIэкIэ щытыр, Краснодар краим литературэмкIэ ишIухьафтынэу А. Фадеевым ыцIэкIэ агъэнэфагъэр ыкIи К. Симоновым ыцIэкIэ щыт медалыр къыфагъэшъошагъэх.

МэщбэшIэ Исхьакъ АР-м итхакIохэм я Союз иправление итхьамат. Урысыем итхакIохэм я Союз итхьаматэ игуадз, тхакIохэм я Союз и Дунэезэхахьэ иисполком итхьаматэ игуадз, Адыгэ (Черкес) Дунэе академием иакадемик, 1956-рэ илъэсым щегъэжьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз хэт.

2019-рэ илъэсым МэщбэшIэ Исхьакъ Урысые хэгъэгушхом и Президентэу В. В. Путиным къэралыгъо щытхъуцIэ лъапIэу «Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ» зыфиIорэр къыфигъэшъо­шагъ. ТхакIом ыныбжь илъэс 85-рэ зыхъугъэ мэфэкIым ыуж, Краснодар краим игубернатор иунашъокIэ тхакIом игупсэ чIыпIэ — ежь гупшысэкIо иным — Мэщ­бэшIэ Исхьакъ иджэрз саугъэт къыщызэIуахыгъ. ЦIыф акъылышIо Iушым шIоу ылэжьырэм щыщ Iахь дахэр сыдигъуи къыIокIэжьы. ИмэфэкI дахэкIэ тыгу къыддеIэу псауныгъэ пытэкIэ тыфэлъа­Iозэ, «Гъэмин огъашI!» етэIо.

Мамырыкъо Нуриет.