Лъэпкъ шIэжьымрэ спортымрэ ягъогу рыкIорэ Тулпэрэ Айдэмыр бэшIагъэу синэIуас. Цыхьэу фашIырэр къыгъэшъыпкъэжьы зэрэшIоигъор ишэн-зекIуакIэхэм къахэсэгъэщы.

Кощхьаблэ къыщыхъугъ, ще­джагъ, спорт унагъом щапIугъ. ДзюдомкIэ, самбэмкIэ мэбанэ.

2013-рэ илъэсым Урысыем и Кубок фэгъэхьыгъэ зэIукIэгъум джэрзыр къыщихьыгъ. Хэгъэгум изэнэкъокъу тыжьыныр къыщыфагъэшъошагъ. Урысыем спортымкIэ иклубхэм язэнэкъокъу Адыгеим ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтэу А. Тулпарэр хэлэжьагъ, джэрзыр тибэнакIохэм къахьыгъ.

Нарт лъэпкъым къыхэкIыгъэ кощхьэблэ батырым дзюдомкIэ ащ фэдиз медаль зы илъэсым къызэрихьыгъэр тренерхэм агъэ­шIагъощтыгъ. Сэнаущыгъэу хэ­лъыр къызэIуихынымкIэ амалышIухэр зэригъэфедэхэрэр иныбджэгъухэм алъэгъущтыгъ.

КIуачIэр зыщапсыхьэрэр

Адыгэ кIалэхэм кIуачIэр къуа­джэм щапсыхьаныр шэнышIу афэхъугъ. Тулпэрэ Айдэмыр иапэрэ тренерыр ятэу Аскэрбый ары. Спорт еджапIэмрэ унагъом­рэ зэрэзэпхыгъэхэм шIуагъэу хэлъыр Айдэмыр къыгурыIо­щтыгъ. Тренерыр упчIэжьэгъу ышIынымкIэ хэкIыпIэу иIэр нахьыбэ хъущтыгъэ. Арэу щытыгъэми, ипшъэ­рылъхэр еджапIэм дэгъоу ыгъэцэкIэнхэр иIофыгъо шъхьаIэу ылъытэщтыгъ.

— КIалэм ебгъэлъэгъурэр игъогу, — еIо Тулпэрэ Аскэрбый. — Къуаджэм кIуачIэр щапсыхьагъэу ныбжьыкIэхэр къалэм тэгъа­кIох. Зэнэкъокъу инхэм ахэла­жьэхэзэ, дзюдом, самбэм яшъэф­хэр нахьышIоу зэрагъашIэх.

Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым Тулпэрэ Айдэмыр щеджэзэ, спортым гушIуагъоу щигъотыгъэр щыIэныгъэм къыщетэжьыгъ.

— Лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр нахьышIоу къызгурыIуагъэх, тренер цIэрыIомэ нэIуасэ сафэ­хъугъ, ныбджэгъукIэхэр сиIэ хъугъэх, — къытиIуагъ Тулпэрэ Айдэмыр.

Имедальхэм къахэхъо

Урысыем истудентхэм дзюдомкIэ язэнэкъокъухэм 2016-рэ ыкIи 2017-рэ илъэсхэм А. Тулпарэм дышъэр къащыдихыгъ. 2018-рэ илъэсым Урысые Федерацием и Кубок къыфагъэшъошагъ. Урысыем и УIэшыгъэ КIуачIэхэм язэнэкъокъоу 2019-рэ илъэсым щыIагъэм дышъэр къыщихьыгъ.

— Адыгэ Республикэм изаслуженнэ тренерэу Бастэ Сэлымэ тренерэу Мыекъуапэ щысиI, — зэдэгущыIэгъур лъегъэкIуатэ Тулпэрэ Айдэмыр. Дзюдом имызакъоу, адыгэхэм ятарихъ, шэн-хабзэхэр зэдгъэшIэнхэмкIэ IэпыIэгъу къытфэхъу, Iофтхьабзэхэм тахегъэлажьэ. Спортыр щыIэныгъэм зэрепхыгъэр тренерым нахьышIоу къыдгуригъэIуагъ.

Нартхэм я Хасэ изэIукIапI

Гъобэкъуае икъокIыпIэ километри 2 фэдизкIэ пэчыжьэу ижъырэ лъэхъаным нартхэм я Адыгэ Хасэ изэIукIэхэр щызэхащэщтыгъэх. Тарихъ чIыпIэм икъыхэгъэщыжьын фэгъэхьыгъэ Iофыгъуабэ зэрихьагъ зэлъашIэрэ археологэу, Адыгэ Республикэм культурэмкIэ изаслуженнэ Iофы­шIэу Тэу Аслъан.

Хасэм изэIукIапIэу щытыгъэм апэрэу тыкIонэу зитэхъухьэм, тикуп нэбгыри 4 хъущтыгъэ. Бастэ Сэлымэрэ Тулпэрэ Айдэмыррэ гъусэ къытфэхъунхэу къыкIэлъэIугъэх.

Мафэр шэмбэтым тефагъэу щытыгъэти, транспортэу дгъэфедэщтым епхыгъэ Iофыгъохэм Тулпэрэ Айдэмыр зафигъэзагъ. Хасэм изэIукIапIэ тищагъ, тыкъы­щэжьыгъ.

Къэтлъэгъугъэр

Шытхьэлэ районым ипсэупIэу Гливенкэм дэжь Адыгэ Хасэм изэIукIэхэр зэрэщыкIощтыгъэхэм Тэу Аслъан къатегущыIэщтыгъ. ЧIыпIэр дахэм идэхэжь. ЧIыр зэрэIэтыгъэр, дэкIояпIэхэр зыми фэдэхэп. Мэз гъэкIыгъэм къыпыщылъ чIыгур нахьыпэкIэ зэралэжьыщтыгъэр, IофшIапIэхэр зэритыгъэхэр къэлъагъох.

Археологием епхыгъэ пкъыгъуа­бэ къыщыдгъотыгъ. Тулпэрэ Айдэ­мыри, Бастэ Сэлыми чIым къыхахыгъэхэ тарихъ саугъэтхэр ядэжьхэм къахьыгъэх, музеим ратынхэу агъэхьазырыгъэх.

Нартхэм зэIукIапIэу яIагъэм ехьылIэгъэ къэбархэр Тэу Ас­лъан республикэ общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» и Хэсашъхьэ изэхахьэ къыщиIотагъэх.

Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан зэфэхьысыжьхэм ащыхигъэунэфыкIыгъ лъэпкъым итарихъ епхыгъэ чIыпIэм Адыгэ Хасэм игъэцэкIэкIо куп изэIухыгъэ зэхэсыгъо щызэхащэнэу зэрэпылъхэр.

Кощхьаблэ къэзыгъэдахэрэр

Районым игупчэ илъэс къэс нахь дахэ мэхъу. СССР-м и Къэралыгъо шIухьафтын къызыфагъэшъошэгъэ тхэкIо цIэрыIоу КIэрэщэ Тембот исаугъэт лъэгъуп­хъэу Кощхьаблэ ипчэгу къыщэлъагъо. Культурэм и Унэшхо, искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджа­пIэу М. Хьагъэуджым ыцIэ зыхьырэр, зыгъэпсэфыпIэхэр, еджапIэхэр, фэшъхьафхэри Кощ­хьаблэ шIукIэ фэтэлъэгъух.

— Спорт Унэшхоу тикъуаджэ къыщызэIуахыгъэм идэхагъэ гущы­IэкIэ къысфэIотэщтэп, — игупшысэхэм тащегъэгъуазэ Тулпэрэ Айдэмыр. — Зэтегъэ­псыхьагъ. Къоджэ спортыр къэ­Iэтыгъэным фэшI пащэхэм Iофыбэ агъэцакIэ, тафэраз.

— Спорт Унэшхом икъызэIу­хын фэгъэхьыгъэ зэIухыгъэ зэнэкъокъоу Кощхьаблэ щыкIуагъэм районым щапIугъэхэ Тулпэрэ Айдэмыр, Дэхъу Азэмат, нэмыкI бэнэкIо цIэрыIохэр дзюдомкIэ хэлэжьагъэх, апэрэ чIыпIэхэр къыдахыгъэх. НыбжьыкIэхэм щысэшIу арагъэлъэгъу­гъэу сэлъытэ. Урысыем и Къэралыгъо Думэ идепутатэу, дунаим щызэлъашIэрэ спортсменэу Хьасанэ­къо Мурат зэIукIэгъухэм яп­лъыгъ, — къытиIуагъ Бастэ Сэлымэ.

— ФутболымкIэ, дзюдомкIэ, самбэмкIэ, атлетикэ онтэгъумкIэ нэмыкIхэмкIи тиспортсменхэм тагъэгушIо. Щытхъур къытфэзыхьыгъэмэ саIукIэмэ, сикIэлэгъур сынэгу кIэтэу сэри сагоуцо. Спортыр зэнэкъокъу къодыеп, спортыр псауныгъ, — къытиIуагъ Кощхьэблэ районым иадминистрацие ипащэу Хьамырзэ Заур.

ТизэIукIэгъухэр

Адыгэ быракъым, адыгэ шъуа­шэм, республикэм имэфэкI мафэ, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ зэхахьэ­хэм Кощхьэблэ районым испорт­сменхэр чанэу ахэлажьэх.

— Адыгэ быракъым и Мафэ мэлылъфэгъум и 25-м игъэкIотыгъэу республикэм щыдгъэмэфэкIы тшIоигъуагъ, — къеIуатэ Тулпэрэ Айдэмыр. — Коронавирусым къыхэкIэу мэфэкIым тыщызэIукIэн зэрэтымылъэкIыщтыр тыгу къео. ТелефонкIэ тызэфытеощт, тызэфэгушIощт.

Тулпэрэ Аскэрбый мэкъумэщ Iофыгъохэм апылъ. Айдэмыр дунаим къыщекIокIырэ узым къыхэкIэу ядэжь кIожьын фаеу хъугъэ. Чылэм дэсэу ятэ упчIэ­жьэгъу ышIызэ, зэнэкъокъухэм зафегъэхьазыры.

Тренерхэм къыраIорэр зыщигъэгъупшэрэп. ТекIоныгъэм фэзыщэрэ шIыкIэшIумэ алъэхъу. Дзюдор шъэфыбэ зыхэлъ спорт лъэпкъ дахэу елъытэ. «УпчIэхэм яджэуап зыщыбгъотыщтыр бэнэпIэ алырэгъур ары», — еIо А. Тулпарэм.

Гугъэр гъашIэм щыпхырищыныр шэны зыфэхъугъэ спорт­сменым унэгъо дахэ иI. Сабыеу къыфэхъугъэр гъэтхэ къэгъагъым регъапшэ. Урысыемрэ Адыгеимрэ ябыракъхэр ышъхьагъ щыбыбатэхэзэ, медалыр къыратыжьы зыхъукIэ, гум иорэд зеIэты…

ЕмтIылъ Нурбый.