Top.Mail.Ru

«Мыжъосыныр мэкIодыжьы, мыкIодыжьырэр орэд»

Image description

Орэдыр гу къыдэщай, цIыф гъэчэф, Iашэ. ГумэкIи, гухэкIи, гукъауи, гукIэгъуи, гушIуагъуи, лIыгъи, псэемыблэжьныгъи, зэфагъи, шъыпкъагъи – бэ, бэ къащиIотыкIыгъэр, зэхыуагъашIэрэр зэо лъэхъаным аусыгъэ орэд зэфэшъхьафыбэм.

УсакIохэр, композиторхэр зэгъусэхэу тидзэкIолIхэм тэмэ пытэ афэхъущт орэдхэр аусыщтыгъэх. Ахэр: «Алеша», «Баллада о солдате», «В землянке», «Бери шинель, пошли домой», «Баллада о матери», «Враги сожгли родную хату», «Где же вы теперь, друзья — однополчане?», «Давай закурим», «Давно мы дома не были», «Нежность», «Нам нужна одна победа», «Катюша», «Эх, дороги», «Весна сорок пятого года», «День Победы», мыхэм анэмыкIхэри.

Орэдыр гъомылэ IэшIум фэд, уеушъэбы, къыпкIэIэ. Ар къагурыIоу, зэо зэпыугъо такъикъхэм дзэкIолIхэм къиныр зыкIэрадзэу, нахьышIум щыгугъыхэу орэдыр къыхадзэщтыгъ, джащыгъум пщынэо— орэдыIо зырызхэу ахэтхэми псынкIэу зыкъап— хъуатэщтыгъ: гум зыкъезгъэ— гъотыжьэу, псэр къыпыз— гъэкIэжьырэр Iэзэгъушхоба – орэдыр сыдигъуи псэпыгъэкIэжь.

«Къысаж о, сэ сыкъэкIо— жьыщт…» («Жди меня, и я вернусь, только очень жди, Жди, когда наводят грусть желтые дожди, Жди когда идет жара, жди когда снега, Жди когда других не ждут, позабыв вчера…»

УсакIоу К. Симоновым зэо охътэ хьылъэм цыхьэ зэфыуиIэныр, уицыхьэ зытелъыжьэу пыим упэшIуекIоныр, ТекIоныгъэм укъыфэзыщэщтэу зэрэщытыр, узэщымыгъупшэныр – псэкIэ узэрэшIэным ыкIи узэрэIыгъыным нахь Iашэшхо зэрэщымыIэр кIигъэтхъыгъ.

Зэо орэдхэр гущыIэу ахэлъхэмкIи, ямэхьанэкIи гум лъыIэсырэ закIэх, ахэм непэ такIэдэIукIыжьы зыхъукIэ, зэо илъэс фыртынэхэм ахэтыгъэ тидзэкIолIхэм ялIыгъэ— цIыфыгъэ идэхэгъэ— лъэшыгъэр, Хэгъэгум, Ным, народым паемэ зэрэпсэемыблэжьыгъэхэр къытфаIуатэ.

Темная ночь, только пули свистят по степи, Только ветер гудит в проводах, тускло звезды мерцают. В темную ночь ты, любимая, знаю не спишь, И у детской кроватки тайком ты слезу утираешь. Верю в тебя, в дорогую подругу мою, Эта вера от пули меня темной ночью хранила…

«Бери шинель» зыфиIорэ орэдэу Булат Окуджавэрэ В. Левашовымрэ зэдаусыгъэр сыдэущтэу гум хэмыпкIэна, зэкIэ шъыпкъэр къыщыIуагъэу щызэхэошIэмэ!

А мы с тобой, брат, из пехоты, А летом лучше, чем зимой, С войной покончили мы счеты, С войной покончили мы счеты, С войной покончили мы счеты. – Бери шинель, пошли домой!

«Катюшэм» ыкIуачI

Мыщ дэжьым пстэуми зэ— лъашIэрэ ыкIи якIасэ хъугъэу «Катюша» зыфиIорэ орэдэу усакIоу Михаил Исаковскэмрэ орэдусэу Матвей Блантеррэ 1938— рэ илъэсым зэдаусыгъэм сыкъыщыуцумэ, икъэхъукIэ нахь шъуфэзгъэнэIуасэмэ сшIоигъу.

«Катюшэм» ыныбжь илъэс 82— рэ хъугъэ. Мы уахътэм орэдым хэхъуагъ, зиIэтыгъ, тикъэралыгъоу щытыгъэ СССР— м анахьэу зыщызэлъашIагъэр Хэгъэгу зэошхом илъэхъан ары. Орэдыр мэкъэмэ щыIакIэм ихъугъэ-шIэгъэ къодыеп, ар щыIэкIэ-псэукIэм икIэгъэкъон инэу, цIыфхэмкIэ гужьдэкIыгъо шъыпкъэу къычIэкIыгъ.

Орэдэу «Катюшэм» иусыкIэ хъугъэр шъодгъэшIэн: М. Исаковскэмрэ М. Блантеррэ мыщ ыужкIэ орэд дэхабэ зэгъусэу зэдатхыгъ, ахэр – «Лучше нету того цвету», «Летят перелетные птицы», «В городе спящем», нэмыкIхэри. Ау «Катюшэр» творческэ нэбгыритIум яапэрэ орэд анахь цIэрыIо хъугъэ. Композиторэу Матвей Блантер музыкэр икIасэу ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу къэтэджыгъ. Янэ— ятэхэм ыгу хэпкIэгъэ Iэмэ— псымэу пианинэр зыфащэфым, мэкъэмэ дунаим игъорыгъоу хэуцуагъ. Чэщи мафи пианинэм кIэрысыгъ, Клементи, Бах япроизведениехэр къыригъэIонхэу зэригъашIэщтыгъэх. Ауми, нэдэплъыпIэ зигъотыкIэ, лирическэ орэдхэу зэхихыхэрэр къыхыригъэщыщтыгъэх, аузэ, тешIагъэ щымыIэу, ежьым орэдышъор къыхихымэ къыригъаIо хъугъэ. Нахь зыкъызештэм, М. Блантер зы чIыпIэ имысэу зэкIэ хэгъэгур къызэпикIухьэу ригъэжьагъ; цIыфхэм аIукIэщтыгъ, адэгущыIэщтыгъ, джащыгъум орэды— шъохэр къыфакIощтыгъэх ыкIи къыхихыщтыгъэх.

Орэдым икъэхъукIэкIэ зеупчIыхэкIэ, псынкIэ дэдэу зэритхыгъагъэр къариIощтыгъ. Зы мафэ горэм композиторыр иIофшIапIэ къычIэкIыжьыгъэу поэтэу М. Исаковскэм IукIагъ, зы редакцие джащыгъум зэдэ— кIуагъэх. Мы уахътэм Иса­ков­скэм тхьапэ цIыкIоу усэ сатырхэр зытетхэр Блантер къыфищэигъ: «Хэт ышIэра, орэдышъом иплъхьанхэ пшIоигъо ухъункIи мэхъуба», – къыриIуагъ.

Яунэ къызэрехьажьэу пианинэм кIэрытIысхьагъ, зэджэгъэ сатырхэм япхыгъэ мэкъамэхэри зэу къэхъугъ. «Катюшэр» псэ къызэрэпыкIагъэм тетэу лъыкIотагъ. М. Блантер иныбджэгъу дэдэу Москва мэфэкI концертышхор щызыгъэхьазырыщтыгъэ дирижерэу Виктор Кнушевицкэм орэдыр зэрилъэгъоу концерт программэм хигъэуцуагъ ыкIи «етIанэ агъэхьазырын» ымыIоу, орэдыIоу Георгий Виноградовым къыIоу тыритхагъ. Ащ ыужыIокIэ, «Катюшэр» орэдыIо зэфэшъхьафыбэм зэIэпахызэ къаIуагъ, гущыIэу хэлъхэми, музыкэ лъэтэ кIэкI псынкIэми гур апхъуатэщтыгъ. Арыба зыкIаIорэр мэкъамэр орэдым ытамэу. Джа тамэхэм аIэти, зэошхом илъэхъан анахьэу зэкIэ хэгъэгушхор зэпибыбыхьагъ. Орэдэу «Катюшэр» советскэ дзэкIолIхэми, дзэ пащэхэми IэпыIэгъушхо афэхъугъ – пыижъ техакIом пэшIуекIонхэ кIуачIэр зэуапIэм Iутхэм зэфэдэу агу къырилъхьэщтыгъ. Фронтым Iут дзэ зэфэшъхьафхэм ахэтхэм – танкистхэм, минометчикхэм, лъэсыдзэхэм – хэти ежь зэрэшIоигъом тетэу ащ гущыIэу хэлъхэр зэблахъущтыгъэх, аузэ мы зы орэдышъом илъ усэ пшIы пчъагъэ ыкIи шъэ фэдиз щыIэ хъугъэ. Анахь мэхьанэ зиIагъэр фашистхэм апэшIуекIонхэмкIэ орэдым осэшхо иIэу къызэрэчIэкIыгъэр арыгъэ. Ащ ыцIэкIэ письмэхэр атхыщты— гъэх, орэдым исюжет пыгъэщэгъэ орэдыбэ щыIэ хъугъэ.

ТидзэкIолI псэемыблэжьхэр, тиофицер лIыбланэхэр ТекIоныгъэм къыфэзыщэгъэхэ орэдэу «Катюшэм» хэлъ гущыIэхэр тэри тыгу къэдгъэкIыжьыных:

Расцветали яблони и груши, Поплыли туманы над рекой. Выходила на берег Катюша, На высокий берег на крутой. Выходила, песню заводила Про степного, сизого орла, Про того, которого любила, Про того, чьи письма бе— регла.

* * *

Москва дэт Литературнэ музеим мыхэм афэдэ сатыр тхыгъэхэр чIэлъых: «Все мы любим девушку «Катюшу», любим слушать, как она поет, из врага вытряхивает душу, а друзьям отвагу придает».

ДзэкIолIхэм зэо зэпыугъохэм ягуапэу, агу къыдищаеу, «Катюшэр» ежь ашIоигъо гущыIэхэр халъхьэхэзэ къыщаIощтыгъ, ягугъэ ыгъэпытэу, мамырны— гъэм кIигъэгуIхэу. Хэти ежь ыгу рихьырэ пшъашъэм пэблагъэ ышIыхэу «Катюшэ» къаготыгъ. Орэдыр кIочIэшIуба?!