Сурэтэу ышIырэмкIэ, лъэпкъ гупшысэу иIофшIэн щигъэфедэрэмкIэ цIыфхэм алъыIэсырэ Хъуажъ Рэмэзан икIэлэгъум сурэтышIэу Лъэпкъ театрэу И. Цэим ыцIэ зыхьырэм щыригъажьи, дунаим щызэлъашIагъ.

— ГумэкIыгъохэм тахэтэу тызэIукIагъ, — къеIуатэ Адыгэ Рес­публикэм изаслуженнэ сурэты­шIэу, общественнэ IофышIэшхоу Хъуажъ Рэмэзан. — Уз хьылъэм зеушъомбгъу. Арэу щытми, ти­IофшIэн зэпытымыгъэоу тигухэлъ­хэм тафэкIо, коронавирусыр шIэ­хэу къызэтынэкIыщтэу сэгугъэ.

— Гугъэр гъэшIэ кIыхь. Уисэ­нэхьат сыда къыпфэзыгъэ­псын­кIэрэр?

— ЦIыфым иIофшIэн зэрэлъы­кIуатэрэр ылъэгъун ылъэкIэу псэун фае. Уисэнэхьат пшIогъэшIэгъон зыхъукIэ, гупшысэу хаплъхьэрэр бэмэ къащежьэ. ЦIыфым ыгу ыгъэтынчынэу къулыкъум амал къыреты, игушъхьэ кIуачIэ егъэлъэшы.

Искусствэр зыгъэбаирэр

— Рэмэзан, Адыгэ Респуб­ликэм ущыпсэущтмэ, хъопсагъоу зэрэщытым укъытегущыIэу бэрэ зэхэсэхы.

— Адыгеим икультурэ, иискусствэ хышхоу уалъэрэм фэсэгъа­дэх. ТиорэдыIохэм, къэшъуакIо­хэм, композиторхэм республикэр агъэдахэ, дунаим лъагэу щаIэты. Тэ, искусствэм иIофышIэхэм, щыIэныгъэм идэхагъэ, тарихъыр, шэн-хабзэхэр къэдгъэлъагъохэ- зэ, сэнэхьатым ишъэфхэр къызэ­Iутэхых.

— Москва, Краснодар, Мые­къуапэ, Тыркуем, нэмыкIхэм уиIофшIагъэхэр къащагъэлъэгъуагъэх.

— Ащ фэдэ зэIукIэгъухэм уагъэ­гъуазэ. Искусствэм уасэ къыфэзышIыхэрэм уядэIузэ, уиIоф­шIэн зэрэлъыбгъэкIотэщт шIыкIэхэм уягупшысэ.

Тыркуем тыщашIэ

— 2019-рэ илъэсым, тыгъэгъазэм Тыркуем къэгъэлъэгъо­нэу щызэхэшъущагъэр лъэпкъ шIэжьым сыдэущтэу епхыгъэ хъугъа?

— Кавказ заом тилъэпкъ зэ­бгыридзыгъ. Тыркуем адыгэ мил­лион пчъагъэ щыпсэоу къалъытэ. Истамбыл, Анкара, нэмыкI къа­лэхэу тызыдэщыIагъэхэм тилъэпкъэгъухэм тащыIукIагъ. Тисурэтхэм яплъыхэзэ, упчIэу къытаты­хэрэр лъэпкъ шIэжьым фэгъэ­хьыгъэхэу зэрэгъэпсыгъэхэр ти­гопагъ.

— Искусствовед, археолог, сурэтышI цIэрыIоу ЛэупэкIэ Нурбыйрэ орырэ шъузэгъусэу Тыркуем шъущыIагъ.

— Адыгэ Хасэр, къулыкъушIэ зэфэшъхьафхэр къэгъэлъэгъоным зэхэщакIо фэхъугъэх. Адыгэ кIэлэ­егъэджэ училищым сыщеджэзэ, ЛэупэкIэ Нурбый искусствэм зы­фэзгъэсэнымкIэ IэпыIэгъу къы­зэрэсфэхъугъэр гъашIэм щысщыгъупшэщтэп.

— Анахьэу къыхэбгъэщы пшIоигъор сыда зэхьылIагъэр?

— ЩынэгъуапIэ ифэми, къызэкIакIорэп, «пкIэнчъэу олъыхъо, къыбдэхъун щыIэп», къыраIуа­гъэми, рэхьат хъурэп, теубытагъэ хэлъэу имурад фэкIо. ЩыIэны­гъэм илъэныкъуабэ къызэлъиубытызэ, Iофышхо егъэцакIэ. Ар щысэ зы­тырахырэ цIыф лъэш.

— Къэгъэлъэгъоным гукIэ къыфэдгъэзэжьы сшIоигъу. Ар­хеологием епхыгъэ саугъэт 92-рэ ЛэупэкIэ Нурбый къызэ­Iуихыгъ.

— Тарихъ саугъэтхэри Тыркуем къыщыдгъэлъэгъуагъэх, ау живописым, графикэм яхьылIагъэхэр нахьыбэ хъущтыгъэх.

— Къэгъэлъэгъонхэр еджапIэ пфэхъухэу олъыта?

— Зэфэхьысыжь зыхэлъ къэгъэлъэгъоныр еджэпIэ къодыеп. Тарихъым нэкIубгъо шъхьафкIэ хэуцо.

— ГущыIэм пае…

— ЯшIэныгъэ хагъахъо ашIоигъоу къэгъэлъэгъоным цIыфхэр къэкIох. Лъэпкъ Iофхэм агъэгумэкIыхэу упчIэхэр къатых. Къэгъэлъэгъоныр пчыхьэм нахь пэ­благъэу къызэIуахы. IофшIэныр къау­хыгъэу, уахътэ яIэу зэхахьэм къекIуалIэх.

— Ащ зэгъэпшэнхэр уегъэшIыха?

— Мыекъуапэ къэгъэлъэгъонхэм якъызэIухыгъохэм студентхэр арых нахьыбэу щытлъэгъу­хэрэр. Студентхэр къызэрэкIо­хэрэр дэгъу, ау сэнэхьат зэфэшъхьафхэмкIэ Iоф зышIэхэрэр къэкIонхэу игъо зэримыфэхэрэр, ащ фэдэ цIыфхэм гущыIэгъу тафэхъун зэрэтымылъэкIырэр къыхэсэгъэщы.

— Тыркуем адыгабзэр щызэхэпхыгъа?

— Адыгэ Хасэхэу Анкара, Истамбыл ащызэхащагъэхэм са­фэраз. Тыркуем къикIыжьыгъэу Мыекъуапэ щыпсэурэ Чэтэо Иб­рахьимэ купым хэтыгъ. Зэхэщэн Iофхэр ащ зэригъэцэкIагъэхэр гущыIэкIэ къысфэIощтэп. Адыгабзэр тыди щыIугъ, тигупшысэхэр къызэфэтIотагъэх. Тилъэпкъэгъу­хэу Тыркуем щызэлъашIэхэрэ сурэтышIхэм такIэупчIагъ, къэбар гъэшIэгъоныбэ зэхэтхыгъ.

Лъапсэм икъежьапI

— УиIофшIагъэ лъапсэ фэхъу­гъэр зыфэзгъэдэщтыр сшIэрэп.

— Лъапсэм улъыхъущтмэ, сятэ зыфэбгъэзэн фае. СыкIэлэцIыкIоу сятэ пхъашIэу зэрэщыты­гъэр сшIо­гъэшIэгъоныгъ. ЕджапIэм сурэтхэр щысшIыщтыгъэх. СызыкIырыплъын зэрэсиIэм ишIуагъэ къысэкIыгъ. УкIэлэцIыкIузэ гум къихьэрэр щыIэныгъэм лъэгъохэщ щыпфэхъу. Сурэтхэм ахэслъагъо­рэр зэфэсхьысыжьы сшIоигъоу гупшысэм сызэлъикIущтыгъ.

— Шыку зэкIэтыр, шъхьалыр, орэд къэзыIорэ лIыжъыр… ­Пхъэм зэкIэри хэбзыкIыгъэх.

— Сурэт пэпчъ гупшысэ хэ­хыгъэ фысиI. Шыкуаор тутынэу ыгъэстырэм еплъызэ, бжыхьэр зэфехьысы­жьы. КIалэр шъхьалым кIэлъырыт, мэхьаджэ. Сэ силэгъу кIэлабэ къуаджэм зы­щыдэсыгъэ лъэхъаныр къэсэ­гъэ­лъагъо. Унагъом IэпыIэгъу фэ­хъухэзэ, хьаджэщтыгъэх. Ся­тэ­жъэу Мыхьамодэ конхэр ышIыщтыгъэх. Ар сыгу къэз­гъэкIыжьи, сурэтым сыфежьагъ.

— ЦIэу сурэтым фэуусыгъэр гум къегущыIыкIы.

— Ащи къэбар хэхыгъэ пылъ. Сурэтым икIэух сынэсызэ, культурэмкIэ министрэу щытыгъэ Чэ­мышъо Гъазый сиIофшIапIэ къычIэхьагъ. Сурэтым къеплъи, ащ лъыпытэу къыIуагъ: «Коныр аушъэ». Унагъом исхэр IэпыIэгъу зэфэхъужьхэзэ, неущрэ мафэм зэрегупшысэхэрэр сурэтым къы­щызгъэлъэгъуагъ.

— Хъулъфыгъэм, ным, пшъа­шъэм орэд къаIо, пщынэр агъэ­­бзэрабзэ. Сабыир азыфагу ис.

— Лъэпкъ орэдым зэфища­гъэх, шэн-хабзэхэр зэрахьэх. Ахэри щыIэныгъэм къыхэсхыгъэх.

— Кавказ и Дунэе фестиваль фэгъэхьыгъэ сурэтхэр бэ мэ­хъух.

— Адыгэ пшъашъэу Сэтэнае псыIушъом Iус, шыкIэпщынаор, мэзым хэт чъыгхэр зэрэIушъа­шъэхэрэр — зэкIэри зы орэды­шъом къыщисIотыкIы сшIоигъу. ШIур, дэхагъэр, зэгурыIоныгъэр къыхэсэгъэщых.

— Пшъашъэмрэ кIалэмрэ орэ­дым зэрэзэфищагъэхэр лъэгъупхъэ.

— ОрэдкIэ, усэкIэ цIыфым ыгу илъыр къыриIотыкIын зэрилъэкIырэр сиIофшIагъэ къыщыхэсэгъэщы. Адыгеим инароднэ артисткэу Шъэожъ Розэ иорэдхэр сыгу щыбэгъуагъэх, исурэт псэ пытэу къысщэхъу.

ЕплъыкIэхэр

Хъуажъ Рэмэзан Адыгэ Рес­публикэм исурэтышIхэм я Союз илъэсыбэрэ ипэщагъ. Тыркуем зэкIом, Кавказ культурэ Хасэу Истамбыл щызэхащагъэм и Щытхъу тхылъэу къыфагъэшъошагъэм къыщеIо хэкумрэ хэхэсымрэ зэ­зыпхырэ лъэмыджэу зэдашIыгъэм иIахьышхо зэрэхэлъыр.

Адыгэ Республикэм изаслужен­нэ сурэтышIэу Хъуажъ Рэмэзан Урысыем исурэтышIхэм я Союз идышъэ медаль къыфагъэшъо­шагъ. Бгъэфедэн плъэкIырэ искусствэмкIэ зэнэкъокъу инэу Москва щыкIуагъэм тыжьыныр къыщыдихыгъ. Гъэхъэгъэ ин дэдэ­хэр зэришIыгъэхэм афэшI Чэ­чэ­ным медаль къыщыфагъэшъошагъ.

ЦIыфхэм уасэу къыпфашIырэр зэкIэми анахь лъапIэу Р. Хъуа­жъым елъытэ. Республикэм икIэ­лэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусенэ ыцIэ зыхьырэм, Адыгеим искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм кIэлэегъаджэу Iоф ащешIэ. Ыгъасэхэрэм ащыщхэр игъогу рыкIощтхэу тэгугъэ.

Опсэу, Рэмэзан! Уикъоджэ гу­псэу Хьатыгъужъыкъуае щыщ­хэм къызэрэтаIуагъэу, уилъэпкъ, уиреспубликэ угу къафытео, унэ­гъо дахэ уиI. УимэфэкI мафэ фэгъэхьыгъэу тыкъыпфэгушIо, уимурадхэр Тхьэм къыбдигъэ­хъунхэу тыпфэлъаIо.

ЕмтIылъ Нурбый.