Дунаим щыцIэрыIо баскетбол командэу ЦСКА-м итренерэу, Урысые Федерацием иза­служеннэ тренерэу, Урысыем физкультурэмкIэ ыкIи спортымкIэ изаслуженнэ IофышIэу, ме­да­лэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» зыфагъэ­шъо­шагъэу Барцо Аскэр гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— Москва сыщэпсэуми, Адыгэ Республикэр зы мафи сщы­гъу­пшэрэп. Синыбджэгъухэр, Iахьыл­хэр телефонкIэ къызытеохэкIэ сагъэгушIо, — къеIуатэ Барцо Аскэр.

— Аскэр, Бжыхьэкъоежъым ущыщ. УикIэлэцIыкIугъор зыщыкIогъэ къуаджэм гукIэ зыкъыфэбгъазэмэ, сыда апэу унаIэ зытебдзэрэр?

— СиIахьылхэр, къуаджэм дэс цIыфхэр, сезыгъэджагъэхэр… ЛъапцIэу къызыщысчъыхьэщтыгъэхэ урамхэр гъашIэм гукъэ­кIыжьэу щысиIэх. Нэпкъым къы­Iухьэгъэ къухьэм лъагэу тыдэ­кIуаезэ, тэ, зэныбджэгъухэм, щынэр зыфэдэр тымышIэу псым шъхьэкIэ зыхэтыдзэныр тшIогъэшIэгъоныгъ. ЕсыкIэ зымышIэрэр псынкIэу фэдгъасэщтыгъ.

— Баскетбол уешIэщтыгъа?

— ФизкультурэмкIэ кIэлэ­егъа­джэу тиIагъэр Чэмышъо Чэ­рым. ЕджэпIэ класс цIыкIум къыкIэщхы­щтыгъ. Баскетбол тызэрешIэщт шIыкIэр ащ тигъэлъэгъущтыгъ.

— УкIалэу къуаджэм удэс зыхъукIэ, зы спорт лъэпкъым укъыщыуцун умылъэкIыщтэу кIэлэегъаджэм къыуиIощты- гъэба?

Аскэр ышъхьэ къыIэти, мэкъэ IэтыгъэкIэ щхыгъэ. Ч. Чэмышъом фэгъэхьыгъэ гущыIэ фабэхэр къыIуагъэх. КIэлэегъаджэр психолог цIэрыIохэм афигъэдагъ.

— Волейбол, баскетбол, футбол тешIэщтыгъ, атлетикэ псын­кIэм тыпылъыгъ. ЗэкIэ зэнэкъо­къухэм тахэлажьэщтыгъ. ТикIэлэегъаджэ къызэрэтиIощтыгъэу, Тхьэм къытхилъхьагъэр щыIэ­ныгъэм щыдгъэфедэщтыгъ.

Баскетболыр, атлетикэ псынкIэр

— Спорт лъэпкъэу къыхэпхыщтым хэта нахь уфэзыщагъэр?

— СикIэлэегъаджэу Чэмышъо Чэрым, ныбджэгъухэр арых сызыгъэгушхощтыгъэхэр. Баскетбол сешIэщтыгъ, ау атлетикэ псынкIэм уахътэу ыхьыщтыгъэр нахьыбагъ. Пчэдыжьым тищагу сыкъыдэкIзэ, нэпкъхэм, шъоф зэикIхэм къащысчъыхьэщтыгъ.

— Уянэ сыда къыуиIощты­гъэр? Хатэм ухэхьанэу къыоу­шъыищтыгъэба?

— ШIуанэр е къазгъырыр сштэнышъ, унэгъо Iофхэр згъэцэкIэнхэу къысиIощтыгъ. Спортым мэхьанэ ритыщтыгъэп. Сэ сизакъоп, тигъунэгъу ны-тыхэри джары якIалэхэм зэрафыщы­тыгъэхэр. Къоджэ щыIакIэр тыгу къэдгъэкIыжьызэ, уахътэм ты­фызэплъэкIыжьы. Тянэ-тятэхэр тыубыхэрэп. Ахэр арых щыIэныгъэм игъогу тытезыщагъэхэр.

— Ным къыуиIорэм купкIэу хэлъыр къыбгурыIо зыхъукIэ, уапэкIэ нахьышIоу улъыкIотэщт.

— Ар щыIэныгъэм щысыу­шэтыгъ.

Апэрэ гъэхъагъэхэр

— Спорт зэнэкъокъухэм та­тегъэгущыIэба?

— Я 9-рэ классым сисэу 1963-рэ илъэсым Адыгэ хэкум изэнэ­къокъоу Мыекъуапэ щыкIуагъэм сыхэлэжьагъ. Метри 100-р къызысэчъым, апэрэ чIыпIэр къы­дэсхыгъ, апэрэ спорт разрядым ишапхъэхэр изгъэкъугъэх.

— Лъапсэ зыфэпшIыгъэр псынкIэу лъыкIотагъа?

— Мафэм псыхъоу Пшызэ тыIусэу къыслъыхъухэрэ хъу­лъфыгъэхэр къысэкIолIагъэх. Сэлам къахи, мэфитIукIэ Краснодар краим изэнэкъокъу сыхэлэжьэн фаеу къысаIуагъ. Метрэ 200-р Краснодар истадионэу «Динамэм» къыщысчъыгъ, апэрэ чIыпIэр къыдэсхыгъ. Я 10-рэ классым сыщеджэщтыгъ. Тренер гъэнэфагъэ симыIэу зызэрэзгъа­сэрэр спортым пыщагъэхэм зашIэм, Краснодар къикIыгъэ тренерым къысиIуагъэм тетэу сызекIуагъ.

— Чылэм узэрэдэсыр агъэшIагъощтыгъа?

— Бэмэ къакIэупчIэщтыгъэх. Краснодар кIэлэегъэджэ ин­ститутым ушэтынхэр зыщысэтыхэм, сычIэхьанэу синасып къыхьы­гъэп. Дзэм къулыкъушIэ сыкIуагъ.

— Аскэр, адыгэхэмкIэ СССР-м атлетикэ псынкIэмкIэ апэу дышъэр къыщыпхьыгъ.

— Лъэхъэнэ гъэшIэгъоныгъ тызыхэтыгъэр. 1971-рэ илъэсым Олимпиадэ джэгунхэм ахэлэжьэщтхэр агъэхьазырыхэзэ, спорт­смен анахь дэгъуи 10-мэ сащыщыгъ. Германием дзэ къулыкъур щысхьызэ, ЦСКА-р баскетбол ешIэнэу къэкIуагъ. Купым ипащэхэм ащыщэу Александр Гомельскэм сыригъэблагъи, ЦСКА-м атлетикэ псынкIэмкIэ итренерэу къулыкъур схьынэу езгъэжьагъ. ЦСКА-р ипытапI

— СССР-м гъогогъуи 10, РСФСР-м 13 дышъэр къащыпхьыгъ, кубокхэр къыпфагъэшъошагъэх. Апшъэрэ еджапIэр Москва къыщыуухыгъ…

— Гъэхъагъэхэр сизакъоу сие­хэп. СикIэлэегъаджэхэм, тренерхэм, ныбджэгъухэм, Iахьылхэм, сызыщапIугъэ Адыгеим са­фэраз. Ахэр сыдигъуи сигъусэх. Метри 100-р, 200-р къэп­чъынхэр, нэмыкI зэнэкъокъухэм уахэлэжьэныр…Ахэр гущыIэкIэ къэоIокIэ икъущтэп.

— Зэшхэу Знаменскэхэм афэгъэхьыгъэ зэнэкъокъухэм, Москва, Московскэ хэкум къа­щыпхьыгъэ медальхэри бэ мэхъух.

— Спортыр сищыIэныгъэ щыщ, сигъэхъагъэхэр ащ къыпкъырэ­кIых. ЦСКА-р пытапIэ зэрэсфэ­хъугъэм сырэгушхо.

— Аскэр, ЦСКА-м адыгэхэр цIэрыIо зэрэщыхъугъэхэр тшIогъэшIэгъон.

— Олимпиадэ джэгунхэм атлетикэ онтэгъумкIэ дышъэр къащызыхьыгъэ Чыржьын Мухьарбый ныбджэгъушIоу ЦСКА-м щысиIагъ, футбол клубэу ЦСКА-м Натхъо Бибарс илъэсыбэрэ ще­шIагъ. Натхъо Амири ЦСКА-м хэтыгъ.

— ЦСКА-м къулыкъур щыпхьыныр зэрэкъиныр тэшIэ.

— «ИлэжьакIэ фэд илэжьыгъэ», адыгэмэ аIо. Спортым уегъасэ. Медальхэм уафэбанэзэ, щыIэныгъэм уфепIу. Къиным щыщынэрэр спортышхом хэмы­хьэмэ нахьышIу. ЦСКА-м шэнхэбзэ дэгъухэр иIэх. Баскетболыр, хоккеир, футболыр, фэ­шъхьафхэри лъагэу клубхэм аIэ­тыгъэх.

— Уилъэныкъо гупсэ гукIэ укъызэрэплъэрэр тизэдэгущы­Iэгъу къыщыхэбгъэщыгъ.

— Тэ, адыгэхэм, ар тишэнэп. ТызыщапIугъэр зэкIэми анахь лъапI. Синыбджэгъоу ЛIый Аскэр шъхьафит бэнакIэмкIэ спортым имастер зэхъум тызэрэфэгушIогъагъэр сщыгъупшэрэп. КIэрмытхэм, Барцохэм, Гъужъыекъохэм, нэмыкIхэм шIукIэ сакъытегущыIэ сшIоигъу. Адыгэ Хасэм изэхахьэ зэлъэпкъэгъухэмкIэ тыщызэIукIэу къыхэкIы.

ЗэIукIэгъухэр

— ЦСКА-м тренерэу къулыкъур щыохьы. Зыгъэпсэфыгъо уахътэр зэрэбгъакIорэм укъытегущыIэнэу угу къыуиIо­рэба?

— Уахъэр тфимыкъоу тэIоми, шIыкIэхэр къэтэгъотых. Ансамблэ цIэрыIоу «Налмэсым» иконцертхэм тяплъы зыхъукIэ, тиунагъо сыригъус.

— УикIалэу Рэмэзани Iоф ешIэ.

— «Налмэсым», нэмыкI ­лъэпкъ артистхэм тяплъынэу итхъухьэмэ, уахътэ къыхэтэгъэкIы. Темыр­къэнэ Юрэ оркестрэм ипащэу Лондон къыщатыгъэ концертыр дискым тетхагъ, сызыщыфаем сеплъы. ЦСКА-м лъэпкъыбэ хэт, тизэфыщытыкIэхэр къулыкъум, культурэм, спортым ащытэгъэпытэх.

Адыгеир арегъапшэ

— Тиреспубликэ ихэхъоныгъэхэм татегущыIэ зэрэпшIоигъор сэшIэ.

— Нурбый, дунаим щыслъэ­гъугъэр макIэп. Адыгеир культурэмкIи, спортымкIи къащы-хэщы зэрэхъугъэр тицIыфхэм яшIу­шIагъ. Тэ тренерхэри, спорт псэуалъэхэри тиIагъэхэп. Рес­публикэм спорт унэшхохэр ща­гъэпсыгъэх, тренер цIэрыIохэр щагъэсагъэх. Кобл Якъубэ иза­къоми, спортсменэу, тренерэу ыпIугъэр пшIы пчъагъ.

— Къулыкъур зыпхьырэр илъэс 55-рэ шIэхэу хъущт. Ар хъугъэ-шIэгъэ инэу ЦСКА-м щалъыта?

— ВТБ-м и Щытхъу унэ зэIукIэ щызэхащэщт, сисурэт спортышхом анахь щыцIэрыIохэм ясурэтхэм ахагъэуцощт. Сигупсэ Адыгэ Республикэм итын анахь лъапIэу медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» къысфагъэшъошагъ. Дэхагъэр тфэзыIорэ рес­публикэм игъэхъагъэхэм ахэ­хъонэу сыфэлъаIо.

Мамырныгъэр дышъэ къу­шъхьэм нахь лъапIэу адыгэмэ алъытэ. Тхьэм шIукIэ тызэIуе­гъакI.

— Уимурадхэр къыбдэхъунхэу пфэтэIо.

— Тхьауегъэпсэу.

ЕмтIылъ Нурбый.