Республикэ гимназием адыгабзэмкIэ илъэс 20-м ехъугъэу икIэлэегъаджэу Темзэкъо Маринэ гущыIэгъу тызыфэхъум, зэгъэпшэнхэр тшIыгъэх.

Щытхъум зыдетымыгъэхьыхэу ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн, игъэ­федэн афэгъэхьыгъэ Iофы­гъохэм тиеплъыкIэхэр къятIолIагъэх.

— ЩыIэныгъэр псынкIэу лъэ— кIуатэ. АдыгабзэкIэ диктантыр тагъэтхыщтэу къэбар зызэхэтэхым, тыгушIуагъ, — къеIуатэ Темзэкъо Маринэ. — Ныдэлъ— фыбзэм мэхьанэу ратырэм зыкъызэриIэтырэм тэ, кIэлэегъа­джэхэм, тытегущыIагъ.

— Марин, диктантыр зытхыгъэхэм уащыщ. Зы хэукъоныгъи умышIэу «5» къэпхьыгъ. Зыб­гъэхьазырынэу сыдэущтэу игъо уифагъа?

— А упчIэр зэп зэрэзэхэсхы— гъэр. Диктантыр Iоф къызэрыкIоу зэрэщымытыр сэшIэ, ау ащ пае сыгумэкIыгъэп. КIэлэегъаджэр диктантым итхын сыдигъуи фэхьазырын фае.

— Нахь шъхьэихыгъэу сы— къыкIэупчIэ сшIоигъу.

— Дэгъу сэри арэущтэу сыфай.

— АдыгабзэкIэ езыгъаджэ­хэрэ кIэлэегъаджэхэм, журналистхэм диктантыр сыда зыкIатхыщтыр?

— Сэри ар къызгурыIорэп. Адыгабзэм рымылажьэ­хэрэм, студентхэм, IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм аIутхэм, нэмыкIхэм диктантыр арэтх. Адыгабзэр нахьышIоу зэрагъэшIэным фэшI амалэу яIэм къыхэхъощт. Сэ адыгабзэм фэсэгъасэх, сыхэмыукъоу сытхэныр сипшъэрылъ.

Адыгабзэм ибаиныгъэхэр

— Дунаим щагъэфедэрэ бзэ анахьыжъхэм адыгабзэр аха— лъытэ.

— Ащ фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэм сигуапэу сяджэ. Адыгабзэм ибаиныгъэхэр кIэлэцIыкIухэм къа— фэсэIуатэ.

— Адыгабзэр бай дэд, ащ узымыIэтыщт къутамэм фэзыгъадэхэрэм таIокIэ.

— «УзымыIэтыщт къутамэм утемыуцу», адыгэмэ аIо. Адыгабзэм узымыIэтыщт къутамэ иIэу сэ сшIэрэп. Тыбзэ ибаиныгъэ дунаим щагъэшIагъо. — Адыгэ гущыIэжъхэр бэрэ бгъэфедэхэу уиIофшIэгъумэ къысаIуагъ. Лъапсэ ащ фэпшIырэр къытаIоба.

— «Псыхъом Iусыр есыкIэ Iаз», «Нэм иузыр нафэ, гум иузыр шъэфы», «КIалэм ебгъэлъэгъурэр игъогу», нэмыкI гущыIэжъхэм ямэхьанэ укъытегущыIэнэу узыфежьэкIэ, уахътэу ыхьыщтыр макIэп. УиныдэлъфыбзэкIэ къаIорэ гущыIэжъыр зызэхэпхыкIэ пIуныгъэ кIуачIэу ащ иIэр нахь гурыIогъошIу. ГущыIэм лъапсэу иIэр бгъэпытэ пшIои— гъомэ, зэмыдзэкIыжьэу къаIо. Сэ урысыбзэм, французыбзэм, нэмыкIхэм язэгъэшIэн Iоф дэс— шIагъ. Бзэ лые щыIэу слъытэрэп. Ау хэт сыд ыIуагъэми, ины— дэлъфыбзэ зыщызыдзыерэм, бзэм фэбагъэу хэлъыр зыгъэучъы­Iырэм дезгъаштэрэп.

— ЩыIэныгъэм иIункIыбзэ бгъотыгъа?

— Тхылъыр шIэныгъэм иIункIыбзэу шIэныгъэлэжьхэм алъытэ.

— А гущыIэхэр бэрэ зэхэсэхых шъхьае, лъэхъанэу тызыхэтым щызымыгъэлъапIэу сызыIукIэрэр макIэп.

— КъапIомэ пшIоигъор…

— Телефонхэр, компьютерхэр тищыкIагъэх. Интернетыр IэкIыб пшIы хъущтэп, ау тхылъым еджэхэрэм япчъагъэ хэпшIыкIэу къызэрэкIичырэр къызыдэ­плъы­тэкIэ, адыгабзэм неущ къырыкIощтым гур «зэредзэ».

— ТхылъеджапIэхэр тиIэх. ЩыIэныгъэм иIункIыбзэ къащыдгъотын тлъэкIыщтба?

— Узыфаем узэрэлъыхъурэ шIыкIэм елъытыгъэр бэ. ЩыкIагъэу тиIэхэм ори уащыгъуазэу сэлъытэ.

— Егъэджэн сыхьат пчъа­гъэу адыгабзэмкIэ шъуиIэр зэрэмакIэм тытегъэгущыIэба.

— Республикэ общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» изэхахьэ кIэлэегъаджэхэр рагъэблагъэхи, тигумэкIыгъохэм татегущы­Iагъ. ЗэIукIэгъум шIуагъэ къытыгъ, ау Iофыр икъоу лъыкIотагъэп.

— Сыхьат пчъагъэу зэреб­­гъаджэхэрэр къытэпIощта?

— Шъэф ащ хэлъэп. УблэпIэ классхэм тхьэмафэм къыкIоцI егъэджэн сыхьати 3 яIэр. Я 10 — 11-рэ классхэм литературэр ары ащакIурэр. Я 5 — 9-рэ классхэм адыгабзэмкIэ зы сы­хьат, литературэмкIи зы сыхьат.

— Егъэджэн сыхьат пчъа­гъэр афекъуа?

— Республикэ гимназиеу Iоф зыщысшIэрэм ипащэу КIыкI Нурыет бэрэ къытеIо адыгабзэм изэгъэшIэн нахьыбэрэ тыпылъын фаеу. Сыхьат пчъагъэу зэред— гъа­джэхэрэр тшIомакI, ау хэкIыпIэу щыIэр тфикъурэп. Тхылъым ычIыпIэкIэ планшетыр агъэфедэуи тэлъэгъу. Егъэджэн сыхьат те— дзэхэр, репетитор Iофыгъохэр щыIэныгъэм щыщых. Сыдэу хъугъэми, тиIофшIагъэ икIэух ти— гъэразэрэп.

— КIэлэегъаджэм ипшъэ­рылъ ыгъэцэкIэныр сыда къэзыгъэ­хьылъэрэр?

— Адыгэ Хасэм тыщытегущыIэгъагъ, къыхэзгъэщынэу сыфай егъэджэн Iофыгъохэр гощыгъэхэ зэрэхъурэр. Процент 70-м кIэлэеджакIом Iоф зыдешIэжьы, кIэлэегъаджэр егъэджэн-пIуныгъэ Iофхэм акIэрычыгъэ мэхъу.

Амалхэр

— Ны-тыхэм къащыублагъэу адыгабзэм изэгъэшIэн зэрэзэхашъущэрэр къытаIоба.

— ТиеджапIэ изакъоп сыкъыз­тегущыIэрэр. Ны-тыхэм ащыщхэр еджапIэм къэкIохэшъ, якIалэхэр адыгабзэкIэ рамыгъэджэнхэу лъэIу тхылъхэр къатхых. Ны— дэлъфыбзэр ашIокъин, уахътэу тырагъэкIуадэрэр ашIуаб, нэ­мыкI телъхьапIэхэр къагъотых.

— Адешъогъашта?

— Тэгъэмысэх, тэубых, ау шIуагъэу къыхэтхырэр макIэ.

— ШIыкIэмэ шъуалъэхъуба?

— Тхылъ къэгъэлъэгъонхэр, пчыхьэзэхахьэхэр, концертхэр зэхэтэщэх, цIыф гъэшIэгъонхэм аIутэгъакIэх…

— Адыгэ джэгухэр респуб­ликэ гимназием щызэхэшъощэх.

— ЕджапIэм ипащэ ишIэ хэлъэу мэфэ джэгухэр зэхэтэщэх. Бзэр, шэн-хабзэхэр, тарихъыр зэпхыгъэхэу кIэлэеджакIохэм ятэгъашIэх. ТарихъымкIэ кIэлэ­егъаджэу ЕмтIылъ Юсыф опыты­шхо иI. Тиамалхэр нахьышIоу дгъэцэкIэнхэм фэшI ны-тыхэм, лъэкI зиIэхэм, Адыгэ Хасэм яIэпыIэгъу тыщэгугъы. Адыгэмэ зэраIоу, узэкъотмэ — улъэш.

Фильмэхэр, зэIукIэгъухэр

— КIэлэцIыкIухэм апае фильмэхэр къагъэлъагъох.

— УрысыбзэкIэ атхыгъэхэу адыгабзэкIэ зэрадзэкIыжьыгъэхэм тяплъы. Ащ фэдэ мультфильмэхэри терэIэх. Тэ етIани тыфай тиадыгэ пшысэ дахэхэр, нарт къэбархэр, IурыIупчъэхэр ти­ны­дэлъфыбзэкIэ зэхэтхынхэу. Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ фэгъэхьыгъэ зэхахьэу республикэ филармонием щыкIуагъэм Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ижурналистхэу ТIэшъу Светланэ, Унэрэкъо Гулэз, Беданэкъо Замирэ, Аджырэ Замирэ, ГъукIэлI Сусанэ IорыIуатэхэр, гущыIэ щэрыохэр тиныдэлъ— фыбзэкIэ къызэрэщаIуагъэхэр егъашIи сщыгъупшэщтэп.

— Тыбзэ бай дэд, сэнаущыгъэ зыхэлъ цIыфхэр тиIэх. Сыда пэрыохъу къытфэхъурэр?

— КIэлэеджакIохэр къэралыгъо зыкI ушэтынхэм афэгъэхьазырыгъэнхэмкIэ IэпыIэгъу тхылъэу къыдэдгъэкIыгъэм хэлэжьагъэх Блыпэшъэо Мирэ, Мамый Ма­риет, Шъхьэлэхъо Риммэ, Къатмэс Эммэ. Сэ стхыгъэр республикэ гимназием ехьылIагъ. Титхыбзэ зэблэтымыхъоу, егъэджэн сыхьат пчъагъэр нахьыбэ тшIынэу, тиIоф­хэр нахьышIоу зэхэтщэнхэу сыфай.

— Шъуигухэлъхэр къыжъудэхъунхэу шъуфэтэIо.

— Тхьауегъэпсэу.

ЕмтIылъ Нурбый. Сурэтым итыр: Темзэкъо Марин.