«Мы дунаеу сызтетыр синасып, сиджэнэт, Силъэуж зэрэсфэлъэкIэу сэ чIыгум рысэщэ. КъысфаIожьмэ сырыраз сызылIэжькIэ орэд, Усэу стхыгъэм ащыщ пщынэ макъэр зэрищэу». Мэджэджэ Мэдин

Гупшысэ зэкIэхъухъэгъэ тIыргъуагъэр хэткIи гъомылэ папкI. Мэджаджэм гущыIэр шIогъэшIэгъонэу, ащ ишъэф теIабэмэ шIоигъоу зырегъажьэм джыри Хьа­курынэхьаблэ дэт еджэпIэ-интернатым щеджэщтыгъ. Ащ дэжьым ежь кIалэми а къеуIурэ усэн-тхэн Iофыр къызэрыкIо псынкIэу, IахъотегъэкIэу зэрэщымытым гу лъитэщтыгъэп. Ау бын унэгъо Iужъу дахэ щапIугъэ Мэдинэ шIур, дэхагъэр, гумэкI-гупыкIыр, хьалэл-зэфагъэр, шъып­къагъэр хэти фэхъунэу, ежьыри рыщы­Iэшъунэу Тхьэм къыхилъхьэгъагъэх.

«Бын Iужъур гъэбэжъу» ашIэу аIуагъ нахьыжъхэм, ныкъылъфыгъэхэр блыпкъ пытэхэба?! ГукIи, псэкIи узэщыщ ­шъыпкъ, узэрэIыгъ, узэрэгъэгушхо. ЕпIожьын имы­щыкIагъэу тхакIоу Мэджэджэ Мэдинэ ышъхьэкIэ а зэхэшIэ иныр ыушэтыпагъ. Ны-тыхэр, ныкъылъфыгъэхэр, Iахьыл гупсэхэр, гъунэгъу хъупхъэхэр, къоджэ­дэсхэр — зэкIэ къыотэкъокIыгъэу укъыз­хэхъухьагъэхэр ныбжьырэу пщыщ мэхъух, ахэм къыпхалъхьагъэу къакIэрыпхыгъэр куцI пфэхъу.

Уикъуаджэ, уиурам, уиунагъо, уиунэ, уипсыхъо, уимэз шхъуантIэ, шъофхэм, губгъохэм яжьы къабзэ, кIымэфэ ос фыжьыбзэр е гъэтхэ пасэм изы ты- гъэ бзый фабэ, бзыухэм яорэд чэчэ макъэ, ным иубзэ шъабэ, тым игущыIэ пытэ, шы-шыпхъухэм яIаплI фабэ сыдэущтэу пщыгъупшэнха, ахэр дунэе мылъкуба?! УсакIоу Мэджэджэ МэдинэкIэ икъуа­джэу Джамбэчые — Рим ыкIи Париж, къызыкIорэм, ащ ыпсэ къыщыпэхъожьы, щэныбжьыкIэжьы; игумэкI-гукIаехэр щытезых, дунэе джэнэтэу икIасэу зыгъэ­щэлъыгъэм ыIаплI ефэжьы. Ау уахътэр, уахътэр! Къэуцуи зэпыуи иIэп, мачъэ етIупщыгъэу… ЦIыфы пэпчъ Тхьэм фы­хихыгъэ лъагъор къытыринэзэ, щыIэ­ныгъэм щылъэкIуатэ.

Литературэр зикIасэхэм М. Мэджа­джэм ыцIэ дэгъоу ашIэ. Мы аужырэ илъэс 15 — 20-м урысыбзэкIэ ыкIи адыгабзэкIэ усэхэр, прозэр зыдэт итхылъ­хэу «Кавказ — любовь и боль моя», «Крылья летящего орла» (усакIоу Ахшарумовыр игъусэу), адыгабзэкIэ иапэрэ тхылъэу «ЧIэтынэрэ джэнэт», «Такая вот жизнь» ыкIи «Избранное» зыфиIохэрэр къыдигъэкIыгъэх.

УсакIор тидунэе дахэу къытэшIэкIыгъэм гукIэ хэуцо, нэшIукIэ хэплъэ. Дэгъум егъэгушIо, дэим егъэчэфынчъэ, хъурэ-шIэрэм ащыгъуаз, агъэгумэкIы.

М. Мэджаджэм итворчествэ зыфэгъэ­хьыгъэр цIыфэу, псэ зыпыт Дунаишхор Тхьэм къызфигъэшъошагъэу, чIыгум бысым къыфишIыгъэр ары. Дунаимрэ цIыфымрэ, чIыопсымрэ цIыфымрэ язэпхыныгъэ зыфэдэр: хъурэр — мы­хъурэр, дэгъур — дэир, шIур — ер зэпищэчхэу мэусэ, матхэ УсакIор.

«Мы дунэежъыр» зыкIаIорэр сшIэрэп, Ар мафэ къэси нахь мэкIэлэжьы. Хахъо нахь, хэкIырэп тиуахътэу чъэрэм, ЕтIани игъом къытырегъэзэжьы. Жъы хъоу тхэкIыжьрэм уахътэр жъы дэхъу, КIэу къыткIэхъухьэрэм ар дэкIэлакI. Зыгорэ малIэ, зыгорэ къэхъу, Дунаир ренэу дахэ, кIэракI.

ЩыIэныгъэр икIас, илъапI тхакIом ыкIи лъэшэу шIоигъу цIыф пстэури къэрар яIэу псэунхэу, зэфагъэм дэмыхынхэу. Ауми, щыIэныгъэм къончэгъабэ зэрэхэ­лъыр ешIапэ, иусэ сатырхэр джащыгъум ыгъэжъыухэрэп, ыгъэцIыкIухэрэп — зытетым фэдэ шъыпкъэу иусэ къыщеIо, нэфэрыIо зафэшъ, къыIорэр пшIошъ мэхъу.

СшIэрэп шъугу рихьыщтми мы къэсIощтыр, СэркIэ пхэнджы сшIошIы мы ­тигъо­гу, Былым тIэкIоу непэ къэдгъотырэм ЕуцIэпIы нахь, къэущырэп тынэгу. Непэ утхъэу, неущ утегъэжьмэ, Сыд ишIуагъа, птхъыгъэр хьаулый… НэмыкI усэми ыгу утын фэхъурэр, зымыгъэразэрэр къыщеIо: Сабый быдзашъом фэдэу сэплъызы, ЗэкIэ сэлъэгъу шъхьаем, сыд ыпкI? ЦIыфхэм сахэплъэшъ, сыгу агъэузы, Хъугъэ зэпстэури джы нэпэмыкI. «Къеблагъ!» аIожьрэп, дырагъэзэкIы, Нахьыжъ-нахьыкIэр ащыгъупшагъ. ТызышIэ цIыфхэр къытэплъышъ, блэкIых, Тызтеты чIыгум тыщыгъощагъ. Джары зыкIасIорэр хъущтэп мы хабзэр, Тиадыгагъэр нахь хэбзэ пыт. ТызыгъэлъапIэу, тызыгъэкъабзэрэр Адыгэ хабзэшъ, пытэу убыт.

ЕтIанэ мыщ фэдэ упчIэкIэ усакIом пстэуми зыкъытфегъазэ: «Сыда мы чIы хьафым тызщыфитыр?» Ащ иджэуап дэдэх мы сатырхэр:

КъаIо уигъашIэ шIоу щыбгъэхъагъэр, Тхьэм къыпщифэным пае ынэшIу? ЫцIэ зэ къеIолъ, хэт бгъэдэхагъэр, Ощ пай ыIонэу: ар цIыфы IэшIу…

Щэч хэлъэп, хэтрэ цIыфи мы чIым къызыкIытехъорэр цIыфыным, фэлъэ­кIырэр зышъхьамысыжьэу ышIэным пай, ар пшъэрылъ къызэрыкIоп, пстэуми афэукIочIырэп. Гукъэбзагъэр, гукIэгъур, о пфэдэ цIыфым лъэхъу емыдзыныр, шIу угу илъэу, пфэлъэкIырэм уигъатхъэу ущыIэныр цIыфыгъэ шэпхъэ дах ыкIи ухэтми пшъхьэкIи къыпшъхьапэжьыщтых, узыIэтыщтых, узгъэнасыпышIощтых.

Насыпыр сыда? Насып зэкIэ — Непэ къыбдэхъурэр ащ изы Iахь. «СынасыпышIу» къэпIон плъэкIыгъэмэ, Ари зы шъыпкъэшъ, шыкур, си Алахь. Насыпыр сыда? Насыпба зэкIэ: ШIуагъэкIэ бгъотырэр ныбджэгъум дэгощ; Непэ зэзакъо сабыир гъэщхи, Насыпы екъушъ, джэгуакIо дэщ.

Мэдинэ иусэхэр къызэрыкIох, гуры­IогъошIух, Iофыгъо инхэр къащыреIотыкIых. Джэпсэлъэ мэкъэшхо ахэм ахэIу­кIырэп, ау теубытэгъэ ин зыхэлъ сатыр пэпчъ упчIабэу къэуцурэм джэуап афэ­хъу. Ащ фэдэ мэхьанэу ахэлъым иусэхэр къагъэиных, къагъэлъэшых.

Сэ сихабзэ сихабз, Ар сигъашI, ар сигъуаз. Адыгагъэр умыт, Пытэу, пытэу убыт. Ар зыкIодырэм ухэт? — Къалыркъэщым уфэд.

Лъэпкъ Iофыгъо инэу къэуцухэрэм агъэгупсэфырэп усакIор, ежь зыфэIэпэIасэр гущыIэр арышъ, иусэ сатырхэмкIэ хъурэ-шIэрэр, дэгъур, дэир къыдгурегъаIо. Iофыр ащ тетэу, тхакIом игупшысэ псыхьагъэми, Мэджаджэм ышъхьэ къырыкIуагъэр, усэн-тхэным зэрэфэкIуагъэр пстэуми ашIэрэп.

Мэджэджэ Мэдинэ Джамбэчые щыщ. Гъэтхапэм и 23-м, 1950-рэ илъэсым къэхъугъ. А уахътэр, зэоуж кIэзыжьэу, къин хьазырыгъэми, цIыфхэр зэфэхьа­лэлыгъэх, зэрэлъытэщтыгъэх, зэфэгу­мэкIыжьыщтыгъэх. КIалэм ятэу Аскэрбый пщынэуагъ, иорэд жъынч макъэ ичылэ имызакъоу, нэмыкI къоджабэхэми ащыIугъэу щытыгъ. Ныр — Джанщыр, бзылъфыгъэ хъупхъэ IэпкIэ-лъапкIэу, сабыйхэр зэкIипIухьанхэри, ащ готэу колхоз кIон­ри фызэшIокIыщтыгъ. Лъфыгъэ нэбгыри 10-р — кIэли 5-рэ пшъэшъи 5-рэ (ахэм ащыщэу 3-р щыIэ­жьэп) апIугъ, алэжьыгъ. Ахэр джы цIыф чъэпхъыгъэ закIэх, хэти лъапсэ ыдзы­гъэу дахэу мэпсэух.

Сэ синасыпти сиIагъ сянэ, Сятэ игъогу сыригъэкIуагъ! Сыфэмычэфми, сIуагъэп: «ЕтIанэ», Щысэ къысфихьызэ, сигъэдэIуагъ.

ДаIорэр цIыфы мэхъу хабзэти, къыдэхъугъ имурад. Мэдинэ Шэуджэнхьэблэ еджэпIэ-интернатым щеджагъ, усэныри мыщ щыригъэжьагъ. ИкIэлэегъэджагъэу, икласс пэщагъэу, цIыфыгъэ Iэдэб дахэ зыхэлъыгъэ Даур-Андырхъое Аминэт Борэжъ ыпхъур ныбжьырэу ащ ыгу къи­нагъ. Ащ игъэсэпэтхыдэхэр арых анахьэу ыгу къэбзагъэм, дэхагъэм, шIум фэзыщагъэхэу, поэзием ишъхьангъупчъэ къыфызэIузыхыгъэу ылъытэрэр, Иапэрэ усэхэр гъэзетхэм ыкIи журналхэм къащыхиутхэу регъажьэ, ащкIэ зэхэзышIыкIыгъэхэу ыкIи ышIэрэм кIэзгъэгушIу­гъэхэр тхакIохэу Бэгъ Нурбыйрэ Къуекъо Налбыйрэ. ЦIыфыр игугъэ фэбгъэ­чэфэу удеIэныр цIыфыгъэба?! Джа шэн шIагъор ахэлъыгъ Налбыий, Нурбыий.

ЕджапIэм ыуж Мэджаджэр Мыекъопэ мэкъумэщ техникумым щеджагъ, къыу­хыгъ. Ау орэдым, пщынэ жъынч макъэм ахэтэу къэтэджыгъэ кIалэм адыгэ къа­шъохэр икIэсагъ ыкIи лъэпкъ искусствэмкIэ зигъэзагъ, Адыгэ къэралыгъо къэ­шъокIо ансамблэу «Налмэсым» хахьи, иартист-къэшъуакIоу щытыгъ. УцIыфы- ным, уадыгэным хэлъ-хэсыр джащыгъум пытэу пкъырыхьагъ. Иусэ сатыр­хэми ишIошI-еплъыкIэ а зэкIэмкIи къащыриIотыкIыгъ. «ТызгъэлъапIэу, тыщызгъаIэрэр адыгэ хабзэшъ, пытэу убыт», — еIо уса­кIоу Мэджаджэм.

«Убзэ бгъэшIожьыгъэп ямыгъаIу» — еIошъ, мэлъаIо, ыгу пиIонтыкIэу хъурэр шIоемыкIоу, «цIыфхэр зэфэлъэ­гъужьхэрэп, зэрэшIэжьынхэм фаехэп», «…тызытет чIыгум тыщыгъощагъ…» — еIо мэгумэкIы тхакIоу, усакIоу Мэджа­джэр. БгъэлъэчIэ зэхэшIабэр арыба тхакIор зымыгъэгупсэфэу, чэщи мафи гупшысэн фаеу зышIырэр. ЩыIэныгъэр рилъэгъукIэу, игущыIэ лъэныкъуабэкIэ ыгъэзэн елъэкIы, фэукIочIы, къыдэхъу. Ежь усакIом итворчествэ, ипоэзие, игу­пшысэ мары къыриIуалIэрэр:

Сигъогу кIыхьагъэп, кIыхьагъэ Iофыр, Зызгъэпсэфынэу амал сиIагъэп, ГукIэ згъэшIуагъэ огу жъогъо нэфыр, Ау сылъыбанэу гъашIэр згъэкIуагъэп. Тхьэм къыситыгъэу кIуачIэу сиIагъэр Усэм хэслъхьагъэу дахэ сIотагъэ. ЦIыфмэ афэсхьызэ ащ хэлъ гушIуагъор, ЗэрэсфэлъэкIэу силъэпкъ ­згъэшIуагъэ.

Адыгэ лъэпкъым иIэдэб, инэхъой, ишэн-хэбзэ шIагъохэр, адыгагъэр къыухъумэхэу матхэ Мэдинэ. ЗэрилъэкIэу ыгу щигъашIоу зыфыщыIэр илъэпкъ. Илъэс 45-рэ хъугъэу тхакIом игупшысэ мэлажьэ, ащ фэдиз уахътэм мыпшъыжьэу литературэм, поэзием ыкIи цIыфым ынэгу, игупшысэ афэгъэзагъ, ахэмкIэ цыхьэ пытэ зэрэхэлъыр ыкIи зэрафыриIэр творческэ гъогу гъэшIэгъонэу къыкIугъэм къеушыхьаты. Мэджаджэр зы поэтическэ мэкъэ гоIоу, мэкъэ шъхьа­фитэу тилитературэ къыщыущи къыхэуцуагъ. ИусэкIэ-гупшысакIэ, ипоэзие ыкIи ипрозэ, ирассказхэр, итарихъ тхыдэ гъэшIэгъонхэр цIыфыгум пэблагъэх, лъэ­Iэсых, IэшIугъэ-фэбагъэ ахэлъ. Ары тхылъ­еджабэ зыкIигъотырэр, ежь тхакIом ытхыхэрэм зыкIахахъорэр.

М. Мэджаджэм итхыгъэхэм ухэтми гу зылъыуагъатэ, узфакъудыи. ахэмкIэ уасэ зиIэ гущыIэхэр къашIыгъэх шIэны­гъэ­лэжьышхоу, литературнэ критикэу Щэ­шIэ Казбек, Урысыем итхакIохэм я Союз хэтэу А. Бирюк, бзэшIэныгъэлэжьэу ШъхьакIумыдэ Марыет, тхакIоу, зэдзэ­кIакIоу А. Серебряковым, нэмыкI­хэми.

Илъэс 70-р хэзыгъэунэфыкIырэ уса­кIоу, тхакIоу, Урысыем ипрофессио-нальнэ литераторхэм я Союз икъутамэу Адыгеим щыIэм итхьаматэу, АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Мэ­джэджэ Мэдинэ имэфэкIкIэ тыгу къыддеIэу тыфэгушIо. ИроманыкIэ тшIуабэ шIэу тежэ, творческэ хэхъоныгъакIэ­хэмкIэ бэрэ итхылъеджэхэр ыгъэгушIонхэу тыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.